Czorsztyn

Średniowieczny zamek królewski Wronin

"[...]przeciwko nam i ojczyźnie jako instrumentum Chmielnickiego niemałą część chłopstwa w nowotarskim i czorsztyńskim pobuntowawszy zamek czorsztyński zbrodniczym przedsięwzięciem opanował"
Sprawa opanowania zamku przez zbuntowanych górali do dziś intryguje i wywołuje emocje, głównie za sprawą tajemniczego przywódcy buntu Aleksandra Kostki Napierskiego. Jest to nazwisko umowne, ponieważ nikt tak naprawdę nie wie jak nazywał się ów człowiek, a historykom do dzisiaj udało się poznać ledwie kilkadziesiąt dni z jego życia.
Przed buntem podpisywał się Aleksander Leon ze Sztemberku Napierski, w czasie buntu używał już nazwiska Aleksander Leo ze Sztemberku Kostka herbu Dąbrowa. Na torturach wyznał, że jest nieślubnym dzieckiem króla Władysława IV, a gdy mu to w niczym nie pomogło, ostateczna jego wersja brzmiała, że nazywa się Wojciech Stanisław Bzowski i był nowicjuszem u jezuitów. Historycy potwierdzili, że rzeczywiście taka osoba była w nowicjacie jezuickim w Krakowie, ale nie ma pewności czy Napierski, Kostka i Bzowski to jedna i ta sama osoba. Wykluczono pochodzenie od szanowanej rodziny Kostków ze Sztemberku, jednak herbarz Uruskiego podaje, iż jedna z bocznych gałęzi tego rodu nosi nazwisko Napierscy i obie rodziny pieczętują się tym samym herbem Dąbrowa. Badający sprawę historyk A. Kersten dowodzi, iż prawdziwe nazwisko to Napierski, a Kostka przywłaszczył w celu dodania sobie splendoru i powagi przy posługiwaniu się sfałszowanymi dokumentami królewskimi. Natomiast nazwisko Bzowski zostało mu narzucone siłą na torturach, aby zatrzeć niekorzystne dla władcy zeznania o królewskim pochodzeniu buntownika.
Kostka Napierski pojawił się na Podgórzu w maju 1651 r. Nie wiadomo skąd przybył i z czyjego polecenia działał. Tytułował się pułkownikiem, okazywał uniwersały i listy królewskie pozwalające mu na werbunek ludzi do walki z planowanym najazdem na Kraków księcia siedmiogrodzkiego Rakoczego oraz nakazujące umocnienie granicy. Omamił nimi wszystkich, bywał goszczony przez lokalną władze i szlachtę, nie budząc podejrzeń przez prawie 2 miesiące. Dopiero 14 czerwca po zajęciu zamku w Czorsztynie wyszło na jaw, że w rzeczywistości podburzał chłopstwo do buntu przeciw panom i "bogatym plebanom". Zajęcie zamku z grupą 30-40 górali i rozbójników ułatwił fakt, iż pozostawał on bez załogi po wyruszeniu starosty Platemberka na front wojny z Kozakami. Szlachta jeszcze długo domagała się kary dla starosty za pozostawienie pogranicznego zamku w "nieczułości i niedbalstwie" bez załogi i zaopatrzenia. Mieszkało w nim tylko 3 osoby: żyd, dzierżawca dochodów zamkowych i jeden hajduk.
Pierwsze co zrobił Napierski po zdobyciu warowni było jej ufortyfikowanie. Już 18 czerwca do Czorsztyna dotarł blisko 100-osobowy oddział starosty dobczyckiego Jordana wysłany przeciw buntownikom przez biskupa krakowskiego Gembickiego. Napierski odparł oblężenie, wsparty jeszcze przez kilkunastu przybyłych górali. Zarządzał więc 50-osobowym oddziałem. 23 czerwca przybył kolejny odział wojsk biskupa tym razem 500-osobowy i z działkami. Rozpoczęto ostrzałem z artylerii co doprowadziło do rozbicia baszty, a następnie zajęto studnie. Obrońcy borykali się z brakiem amunicji, Napierski rozkazał przetapiać ołów z opraw okiennych, przerabiać gwoździe oraz zrywać deski podłogowe i rzucać je na oblegających. 25 czerwca w zamku nastąpił bunt i towarzysze Napierskiego zaoferowali jego wydanie wraz z innym przywódcą góralskim w zamian za możliwość bezpiecznego opuszczenia Czorsztyna. Dowodzący oblężeniem oficer ze szlachty siewierskiej Jarocki przyjął te warunki. Przywódcy buntu zostali przewiezieni do Krakowa. 18 lipca ogłoszono wyrok na Napierskiego - śmierć po chłopsku czyli wbicie na pal. Ginął długo i w męczarniach, bo jak napisał naoczny obserwator "kat nie umiał pala weń wbić, kilkadziesiąt razy weń uderzał, nim pal przeszedł przezeń".
Napierski uznawany był powszechnie za agenta Chmielnickiego. Jednym z kilkuset osób wysłanych na teren Rzeczpospolitej w celu wywoływania zamieszek i rebelii, które miały odciągnąć część wojsk królewskich z pola walki na Ukrainie. Jednak i tu nie można być niczego pewnym, ponieważ agenci ci pochodzili z nizin społecznych, w najlepszym razie z drobnej szlachty i mogli działać w ukryciu wśród plebsu i chłopstwa na wsiach, a Napierski był człowiekiem obytym, wykształconym, znał języki obce, umiejętnie grał królewskiego oficera, otwarcie poruszał się wśród szlachty. Istnieje jedna notatka mówiąca że na Podgórze przybył z Węgier, a więc od księcia Rakoczego mającego chrapkę na Kraków i koronę polską. Natomiast dopiero po II wojnie św. wyszła na jaw korespondencja jaką prowadził ze Szwedami i błagalne prośby o przyjęcie na szwedzką służbę w 1648 r. Jednak bezpośrednich dowodów na wykonywanie w 1651 roku poleceń czy to Chmielnickiego, czy Rakoczego czy Krystyny (królowej szwedzkiej) nie ma, ponieważ jak wspomniano życiorys Napierskiego jest znany w minimalnym stopniu.
Ówczesna szlachta bunt Napierskiego potraktowało bardzo poważnie, a nawet znacznie go zdemonizowała. Panika po pierwszej nieudanej próbie odbicia zamku była niewspółmierna ze skalą zjawiska. Nie było to bowiem w żadnym razie wielkie powstanie poddanych jak w przypadku Kozaków na Ukrainie, a zdobycie ważnego zamku to tylko wynik niedbalstwa starosty. Zdezorientowany biskup Gembicki nie wierzył, iż 500-osobowy oddział może pokonać górali Napierskiego i posłał do króla alarmujące pismo wołające o wsparcie. Z odległego Beresteczka pociągnęło więc 2 tysiące wojska pod dowództwem Aleksandra Lubomirskiego i Michała Zebrzydowskiego. Lecz ledwie wyruszyło bunt został już z łatwością zdławiony.
Sam Kostka Napierski szybko zniknął z pamięci ludzkiej, mimo wielu późniejszych wystąpień górali na Podhalu nigdy nie odwoływali się oni do jego powstania. Nie powstały o nim żadne pieśni ani podania powtarzane z pokolenia na pokolenie jak w przypadku innych lokalnych przywódców. Napierski kojarzony był co najwyżej ze zdradą kraju, a nie z walką w interesie chłopów. Nie przeszkodziło to komunistom widzieć w nim bohatera ludowego i w postawieniu na jego cześć w 1951 r. tablicy pamiątkowej w zamku czorsztyńskim. Do dziś leży ona na murach najstarszej baszty...