Ocena zabytku


Możesz ocenić:
Babice-Wygiełzów (woj. małopolskie) - Gotycki zamek biskupi Lipowiec

Ocena obecnej atrakcyjności obiektu
4.5 stars
Średnia ocena: 4.5 na 5. Głosów: 243

       
    
 
Ocena nastawienia do turystów na terenie obiektu
4 stars
Średnia ocena: 4.2 na 5. Głosów: 174

       
    
 


Opis i stan obecny


ozdoba
Zamkowe więzienie
Od początku XV w. do końca wieku XVI w. w zamku między wsiami Wygiełzów i Babice funkcjonowało obszerne więzienie. Związane to było z przekazaniem biskupom krakowskim przez króla Kazimierza Jagiellończyka władzy sądowniczej nad świeckimi poddanymi z ziemi lipowieckiej. Przetrzymywano tu jednak głównie duchownych z diecezji krakowskiej, którzy zeszli na złą drogę. Było ich stosunkowo wielu, ale należy pamiętać, że wpływ na obsadzanie stanowisk kościelnych mieli właściciele dóbr, którzy dzięki tzw. prawu patronatu obsadzali stanowiska proboszczów w swoich włościach, często niezbyt odpowiednimi ludźmi. Innymi częstymi więźniami byli propagatorzy reformacji jak np. Franciszek Stankara, Włoch z Mantui. Był on współautorem przekładu Biblii zwanej Brzeską i autorem planu wprowadzenia w Polsce reformacji, który dedykował królowi Zygmuntowi Augustowi. Podobno jako jedynemu w historii udało mu się zbiec z więzienia zamkowego w 1550 r. Romantyczna legenda mówi, iż to zakochana w nim córka dozorcy więzienia dostarczyła sznury i pomogła w ucieczce. Bardziej prawdopodobne jest jednak, że ucieczkę umożliwiły starania szlachty protestanckiej oraz jej pieniądze.
Potężne ruiny średniowiecznego zamku Lipowiec stoją na zalesionym wzgórzu o wysokości 362 m, które jest częścią Grzbietu Tenczyńskiego. Część publikacji umiejscawia go w Wygiełzowie, a część w Babicach.
Mimo kilku przebudów obiekt zachował pierwotny kształt i gotycki charakter. Zbudowany jest na planie przypominającym pięciobok z miejscowego kamienia z nielicznymi fragmentami ceglanymi. Charakterystyczną częścią zamku jest wysoka na 28 metrów wieża, stanowiąca kiedyś główny trzon budowli, obecnie do połowy ukryta w murach skrzydła południowo-wschodniego. Ma ona 4 kondygnacje, na których zachowały się unikalne działobitnie (stanowiska ogniowe) z otworami strzelniczymi.
Pod wieżą znajdowały się cele więzienne. Główny korpus zamku ma 3 kondygnacje i posiada wewnętrzny dziedziniec. Można tam zobaczyć na ścianach herby biskupów: Oleśnickiego - Dębno i Jastrzębca - Jastrzębiec, którzy odpowiadali za przekształcenia zamku w XV w. oraz tarcze z herbami Andrzeja Zebrzydowskiego. Jest też głęboka studnia w której zamontowano nawet światło (trzeba je samemu włączyć).
Na parterze znajdowały się m.in.: refektarz, kuchnia, spiżarnia, wozownia, na I piętrze pokoje księży, szpital i kaplica, a na II piętrze cele więzienne i pokoje dla służby (pomieszczenia są opisane tabliczkami). Wjazd do warowni prowadził przez most zwodzony położony ponad głęboką na 7 metrów fosą, którego resztki wraz z szyją bramną odnaleziono podczas prac archeologicznych. Brama miała dwa wejścia, dla pieszych i konnych. Przed bramą znajduje się dość obszerne przedzamcze. Całość otacza wysoki mur obwodowy.
Obiekt jest znakomicie przystosowany do zwiedzania, można wejść na poszczególne kondygnacje, oglądać zrujnowane komnaty, a widok z wieży po prostu zapiera dech w piersiach. Wejście na nią jest obecnie przebudowane, niegdyś prowadziło z poddasza przylegającego budynku. Dodatkowo na piętrze urządzone jest niewielkie, ale ciekawe muzeum z historią warowni, a u stóp wzgórza zamkowego znajduje się jeszcze Nadwiślański Park Etnograficzny czyli skansen, w którym można oglądać zabudowania wiejskie z XVIII i XIX w. Lipowiec to bezwzględnie jedno z najciekawszych miejsc na Jurze Krakowsko - Częstochowskiej.
Aktualizacja. Obecnie zamek jest zamknięty dla turystów. Przechodzi remont. Być może prace zakończą się przed wakacjami 2022 roku.

Ruiny  Lipowca na rys. Kanki
Rozwaliny zamku Lipowiec - rysunek Edwarda W. Kainki z 1844 r.



Zamek na obrazie Trzebińskiego
Zamek w Babicach - Wygiełzowie na obrazie M. Trzebińskiego z 1911 roku



Plany i rekonstrukcje


Plan zamku Lipowiec wg Chrzanowskiego
Plan zamku Lipowiec wg T.Chrzanowskiego. A - zamek właściwy, B - przedzamcze, C- wieża. Komnaty na parterze: 0 - zespół bramny z wieżą i basztą umacniającą, 1 - skarbiec, 2 - zejście do piwnicy, 3 - piekarnia, 4 - wozownia, 5 - ubikacja, 6 - studnia, 7 - spiżarnia, 8 - kuchnia, 9 - jadalnia, 10 - drewniany most na filarach kamiennych, 11 - stajnie, 12 - brama na przedzamcze

Rekonstrukcja zamku  Salma
Rekonstrukcja zamku XVI-wiecznego według Jana Salma
Źródło: "Leksykon zamków w Polsce", Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan


Rekonstrukcja Drejewicza
Rekonstrukcja zamku XVI-wiecznego według Bartłomieja Drejewicza
Źródło: "Zamki i obiekty warowne Jury Krakowsko-Częstochowskiej", Sypek Robert


Historia, wydarzenia

Powrót na górę strony

Lipowiec został wzniesiony w końcu XIII w. przez biskupa Jana Muskatę. Wcześniej stał tu drewniany zamek zbudowany w poł. XIII w. przez biskupa Jana Prandota. Przejął on okolicę od sióstr benedyktynek w 1243 r., które otrzymały ją od rycerskiego rodu Gryfitów. Istnieją hipotezy i miejscowe opowieści, iż wcześniej znajdowało się tu wczesnośredniowieczne grodzisko, drewniany zameczek rozbójników, a podczas rozbicia dzielnicowego strażnica zwolenników Konrada Mazowieckciego spalona przez Bolesława Wstydliwego
punktor koniec XIII w. - biskup Jan Muskata zakończył budowę murowanej warowni z wysoką okrągłą wieżą, będącej aż do końca XVIII w. we władaniu biskupstwa krakowskiego
punktor pocz. XIV w. - bp Muskata był przeciwnikiem księcia Władysława Łokietka i zwolennikiem Wacława II na tronie polskim. Kilkakrotnie toczył z nim walki. Zamek Lipowiecki był więc broniony przed atakami rycerstwa wiernego Łokietkowi przez niemieckiego szwagra biskupa - Gerlacha von Kulmbacha
punktor 1430 r. - w Lipowcu rezydował biskup Zbigniew Oleśnicki. W czasie swojego panowania na zamku wraz z biskupem Wojciechem Jastrzębcem dokonał zasadniczej jego przebudowy. Zbudowany na planie wieloboku obiekt stał się okazałą rezydencją. W środku powstał mały dziedziniec otoczony budynkami mieszkalnymi, przedzamcze otoczono murem obwodowym, podwyższono więżę i przystosowano do użycia broni palnej. Wtedy właśnie nadano zamkowi dzisiejszy kształt
punktor 1437 r. - zachowana jest wzmianka iż w tym roku w więzieniu pod wieżą trzymano opata Mikołaja z Buska
ozdoba
Z czasów "potopu"
25 sierpnia 1657 r. skapitulowała załoga szwedzka pod wodzą generała Paula Wirtza okupująca Kraków. Rezydujący wcześniej przez 2 lata w Lipowcu dowódca szwedzki, który dokonał zniszczenia zamku uzyskał od króla Jana Kazimierza korzystne warunki honorowej kapitulacji z bronią w ręku. 30 sierpnia Szwedzi wyszli z miasta. Gdy Wirtz dostrzegł orszak królewski zszedł z konia, pieszo dotarł do króla, pokłonił mu się i ucałował rękę. Być może w podzięce za łaskawe potraktowanie, bo za czyny których się dopuścił w Krakowie zasłużył na najgorszą śmierć. Na Kleparzu ze 113 mieszkańców zostało 15, na Biskupim placu z 51 domów ocalało 5, na Piasku z kilkuset domów nie ostał się żaden, a Stradom zniszczono całkowicie. Wawel został splądrowany w szczególnie bestialski sposób, wywieziono wszelkie kosztowności, kobierce, obicia, meble i inne sprzęty. Otwierano wszystkie szuflady, kuto posadzki, wydzierano futryny drzwiowe, okna, otwierano nawet groby królów oraz biskupów i zdzierano ze zwłok wszelkie kosztowności. Szwedzi rozbili też trumnę św. Stanisława i skradli relikwie. Barbarzyńcy nie cieszyli się jednak zbyt długo ze zrabowanych przedmiotów, bo wiele transportów do Szwecji zatonęło podczas burzliwej pogody.

punktor 1444 r. - biskup Oleśnicki wystawił w zamku przywilej dla księstwa siewierskiego. Tutaj też Jan Długosz w imieniu biskupa wypłacił ostatnią ratę za nabyte księstwo i zamek siewierski
punktor XVI w. - zamkiem władali biskupi Jan Konarski i Andrzej Zebrzydowski. Powiększono wtedy więzienie pod wieżą i postawiono dwie półbaszty na drodze dojazdowej do przedzamcza, przekształcono teren przedbramia
punktor 1550 r. - w zamkowym więzieniu przebywał a następni zbiegł z niego znany zwolennik reformacji, profesor Akademii Krakowskiej - Franciszek Stankara
punktor 1629 r. - na zamku wybuchł wielki pożar, który zniszczył głównie przedzamcze, ale sięgnął także zamku górnego. Kilka lat później odbudowę przeprowadził biskup Jakub Zadzik. Od tej pory jednak biskupi rezydowali już w bardziej wygodnym dworze u podnóża wzgórza zamkowego, który postawił właśnie bp Zadzik

Projekt odbudowy zamku
"Projekt na Zamek Lipowiecki" - rysunek S. Złowodzkiego z 1847 r. jako projekt odbudowy zamku

punktor 1655 r. - mimo swego wybitnie obronnego położenia zamek nie był przystosowany do obrony przed nowocześnie wyposażoną armię szwedzką, musiał więc jej ulec. Podczas "potopu" na zamku przez 2 lata rezydował generał Wirtz. Wycofując się do Krakowa przed polskimi oddziałami okupanci podpalili zamek
punktor 1683 r. - w drodze na zwycięską wyprawę wiedeńską, na popas w Lipowcu zatrzymał się król Jan III Sobieski
punktor 1720 r. - biskup Felicjan Szaniawski rozpoczął odbudowę zamku na cele kościelne. Miał tu się znajdować dom rekolekcyjny i miejsce poprawy dla księży
punktor ok. 1750 r. - prace zakończył biskup Andrzej Załuski. Zamek częściowo stracił charakter budowli średniowiecznej, a zyskał cechy barokowe
punktor 1789 r. - zamek został przejęty przez władze austriackie
punktor 1800 r. - kolejny pożar zniszczył dachy i wnętrza
punktor 1850 r. - od tego czasu Lipowiec przestał być użytkowany i był już tylko opuszczoną ruiną. Zajęli się nim poszukiwacze skarbów oraz miejscowa ludność czyniąc duże szkody
punktor 1863 r. - w czasie powstania styczniowego w ruinach schronił się oddział gen. Mariana Langiewicza
ozdoba
Rotmistrz Pilecki
W Lipowcu noc z 27 na 28 kwietnia 1943 roku spędził Witold Pilecki. Po słynnej ucieczce z niemieckiego obozu zagłady Auschwitz zatrzymał się tu na odpoczynek. Wraz z dwoma towarzyszami ucieczki zagrzebał się w liściach pod ruinami zamku, a rankiem wyruszył do Poręby-Żegoty. Pomylili jednak drogę i trafili do kościoła i klasztoru w Alwerni, gdzie pomógł im miejscowy ksiądz. Od 2015 r. na murze tamtejszego kościoła wisi pamiątkowa tablica poświęcona uciekinierom. Potem udali się oni do Nowego Wiśnicza. Współcześnie wiele osób, w tym obcokrajowcy zafascynowani postacią polskiego rotmistrza pokonuje pieszo szlak jego ucieczki z obozu.

punktor XIX w. - zamek przechodził w ręce prywatne. Kolejno właścicielami byli: hrabia Józef Hadziewicz, Wincenty Kędzierski, Jan Wiśniewski, Antonina Łącka, hrabiowie Donnersmarck
punktor lata 1891 - 1905 - grupa galicyjskich miłośników zabytków przygotowała plany odbudowy zamku, ale Donnersmarckowie nie zgodzili się na nią
punktor lata 1961-69 - przeprowadzono prace konserwacyjne i zabezpieczające ruinę zamku, przystosowano ją dla zwiedzających. U podnóża wzgórza zamkowego zaczęto budowę skansenu
punktor 1973 r. - powołano do życia Nadwiślański Park Etnograficzny podlegający muzeum w Chrzanowie, w skład którego wszedł zamek i skansen
punktor 2007 r. - obie placówki odłączyły się od muzeum chrzanowskiego tworząc odrębną jednostkę administracyjną o nazwie "Muzeum Nadwiślańskie Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec” z siedzibą w Wygiełzowie
punktor koniec 2019 r. - zamek został zamknięty dla turystów. Czekają go prace ziemne i budowlane. Ma powstać punkt obsługi turystów z kawiarnią, małą gastronomią i sklepikiem oraz nowe toalety.
punktor koniec 2021 r. ogłoszono przetarg na dalsze prace, tym razem remontowe. M.in. wieża zostanie poddana konserwacji, wejście na nią będzie łatwiejsze, z balustradą i nowymi schodami. Konserwacji zostaną poddane również inne mury zamku oraz nawierzchnia dziedzińca. Otwarcie zabytku było zapowiadane na wakacje 2022, ale nie jest to pewne

Litografia z Lipowcem z XIX w.
Litografia z połowy XIX w.



Legendy i podania

Powrót na górę strony

Z zamkiem w Wygiełzowie - Babicach jest oczywiście związanych kilka zjaw. Jedną z nich był duch biskupa Oleśnickiego, który jednak ukazywał się tylko do pożaru z początku XIX w. Poza tym, podobno czasem około północy zrywa się mocny wiatr i na przedzamczu pojawia się cień czarnej karety, ciągnionej przez 6 pary czarnych koni z której wychodzi biskup w purpurze i wkracza na dziedziniec. Za nim strażnicy wloką skazańca, kat podnosi miecz i wtedy uderza piorun, zapada się ziemia a zjawy znikają. Naoczni świadkowie twierdzą, że nawet w ciepłą noc powietrze robi się lodowate.

Fotografia przedwojenna zamku
Przedwojenne zdjęcie zamku Lipowiec z lotu ptaka


Informacje praktyczne


ADRES I KONTAKT
punktorZamek Lipowiec w Wygiełzowie - Babicach - ul. Podzamcze 1, Wygiełzów

CZAS
punktor Pobieżne oglądnięcie zajmuje ok. 1 godzinę, dojście z parkingu 15 minut.

WSTĘP
punktor Ceny biletów wstępu: 8,00 zł - normalny; 5,00 zł - ulgowy, 20,00 zł - rodzinny. Można kupić bilet łączony z pobliskim skansenem Poniedziałki - wstęp wolny (nie dotyczy dni świątecznych, np. II dzień Świąt Wielkanocnych). Dzieci do lat 7 - wstęp wolny (nie dotyczy grup wycieczkowych). Zamek otwarty jest przez cały rok od godz. 8 do 18 (marzec-październik) i 8-15 (listopad-luty). Ostatnie wejście 15 minut przed godziną zamknięcia.

Ponieważ informacje o godzinach otwarcia, a przede wszystkim cenach biletów szybko się dezaktualizują, sprawdź je na stronie oficjalnej opisywanego zamku/dworu:
Zamek w Babicach - Wygiełzowie

INNE
punktor Zamek w Babicach - Wygiełzowie w portalu promującym turystykę rodzinną "Wakacje z dzieciakiem" - relacje ze zwiedzania obiektu z dziećmi


Zdjęcie zamku sprzed wojny
Przedwojenne zdjęcie ruin w Wygiełzowie




Położenie i dojazd


Zachodnia część woj. małopolskiego. 10 km na północ od Zatora, 10 km na południe od Chrzanowa. Zobacz na mapie.
Dojazd pociągiem tylko do Zatora lub Chrzanowa. Dalej autobusami miejskimi linii 317 i 332 do miejscowości Płaza Dolna (średnio co pół godz.). Stamtąd, spacerkiem po ok. 10 min. dochodzi się do skansenu i dalej na zamek. Do samego Wygiełzowa jeżdżą też „minibusy” z Chrzanowa (częściej) i Zatora (kilka kursów dziennie). Wieża zamkowa jest widoczna z daleka, a droga do niej oznaczona. U podnóża zamku jest parking. Trzeba przejść z niego pod górę ok. pół kilometra.

GPS
Współrzędne geograficzne:

Otwórz w:  Google Maps,  Bing Maps,  Openstreet Maps
format D (stopnie):   N50.076872°, E19.444796°
format DM (stopnie, minuty):   50° 4.61232'N, 19° 26.68776'E 
format DMS (stopnie, minuty, sekundy):   50° 04' 36.74''N, 19° 26' 41.27''E 

punktor wypożyczalnia samochodów kraków



Zdjęcie zamku Lipowiec  Zajączkowskiego
Zamek biskupów krakowskich Lipowiec - widok ogólny z kierunku północnego na zdjęciu J. Zajączkowskiego z początku XX wieku


Bibliografia



punktor Borkowski Jacek - Orle Gniazda Jury Krakowsko Częstochowskiej
punktor Fidura Jolanta - Zamki i inne warownie wyżyny krakowsko-częstochowskiej
punktor Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
punktor Jurasz Tomasz - Zamki i ich tajemnice
punktor Kaczyńscy Izabela i Tomasz - Polska - najciekawsze zamki
punktor Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
punktor Kornecki Marian - Zamki i dwory obronne ziemi krakowskiej
punktor Rogiński Ryszard - Zamki i twierdze w Polsce - historia i legendy
punktor Sypek Robert - Zamki i obiekty warowne Jury Krak.-Częst.

Zdjęcie Lipowca nr 2  Zajączkowskiego
Zamek biskupów krakowskich Lipowiec - widok ogólny z kierunku południowego na zdjęciu J. Zajączkowskiego z początku XX wieku


Fotogaleria


Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.

Zamek Lipowiec - Tych schodów obecnie już nie ma Zamek Lipowiec Zamek Lipowiec Zamek Lipowiec Zamek Lipowiec Zamek Lipowiec Zamek Lipowiec Zamek Lipowiec Zamek Lipowiec Zamek Lipowiec - Brama wejściowa, widok z przedzamcza Zamek Lipowiec Zamek Lipowiec - Dziedziniec Zamek Lipowiec - Płyta z herbami bp. Zebrzydowskiego na dziedzińcu Zamek Lipowiec - Dziedziniec zamku Zamek Lipowiec - Drewniany kościół u podnoża wzgórza zamkowego Zamek Lipowiec - Kamienna tarcza z herbem Jastrzębiec Zamek Lipowiec - Tarcza z herbowa na dziedzińcu Zamek Lipowiec Zamek Lipowiec - Widok z wieży Zamek Lipowiec - Zbliżenie na wieżę, widać otwory strzelnicze Zamek Lipowiec - Widok z wieży Zamek Lipowiec - Widok z wieży Zamek Lipowiec - Widok z dołu Zamek Lipowiec - Widok z dołu Zamek Lipowiec - Widok z oddali

Zdjęcia wykonane: zimą 2002/2003, a poniższe autorstwa Tomasza Różowskiego wiosną 2004)

Zamek Lipowiec - Mury obwodowe i północna ściana zamku Zamek Lipowiec - Karczma Czarny Rycerz Zamek Lipowiec - I piętro: Widok z latryny Zamek Lipowiec - II piętro: Widok spod wieży


Materiały wideo


Ilu wściekłych Czechów zmieści się na wozie bojowym? Zamek Lipowiec




Rocco 79 - Zamek Lipowiec z drona



Noclegi


punktor Alwernia - Gospodarstwo Agroturystyczne - Andrzej Budzyński ul. Krakowska 31, tel. (012) 283 31 41
punktor Alwernia - Hotel "AL", ul. Kulawki 4, tel. (012) 283 31 78

Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych. Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!


oferta noclegowa 1       

Miniforum

Powrót na górę

Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.

Ostatnie wpisy

  • Re: Czy karczma na zamku dalej funkcjonuje?       Autor:  Anonim      Data:  2018-01-06 14:48:43
    Karczma istniej i smacznie w niej gotują. Długo się czeka ale warto
  • Re: Czy karczma na zamku dalej funkcjonuje?       Autor:  viola      Data:  2015-09-09 20:04:02
    to znaczy masz na mysli karczme na skansenie? to funkcjonuje ale czy jest na zamku tego nie wiem.
  • Re: Re: Brak szacunku dla zwiedzających       Autor:  Darek      Data:  2014-01-16 00:07:35
    Mieszkam całkiem niedaleko i też miałem podobną sytuację jak opisuje Marysia. Przyjechała do mnie Koleżanka z drugiego końca polski i chciałem jej pokazać ów zamek jednak po przybyciu na miejsce i wejście do środka usłyszeliśmy że zaniedługo zamykaja i nie sprzedają juz biletów. Byłem w szoku gdyż do zamknięcia było jeszce ok 30min. Wstyd mi było jak diabli ale co miałem zrobić przecież faceta nie pobije - przeprosiłem Koleżankę i wróciliśmy do domu - niestety rankiem wyjeżdżała do siebie.





Powót do strony startowej
Powrót do strony startowej

(c) 2001-2023 bd - Kontakt - Polityka Prywatności
Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.