Babice-Wygiełzów

Gotycki zamek biskupi Lipowiec

Lipowiec został wzniesiony w końcu XIII w. przez biskupa Jana Muskatę. Wcześniej stał tu drewniany zamek zbudowany w poł. XIII w. przez biskupa Jana Prandota. Przejął on okolicę od sióstr benedyktynek w 1243 r., które otrzymały ją od rycerskiego rodu Gryfitów. Istnieją hipotezy i miejscowe opowieści, iż wcześniej znajdowało się tu wczesnośredniowieczne grodzisko, drewniany zameczek rozbójników, a podczas rozbicia dzielnicowego strażnica zwolenników Konrada Mazowieckciego spalona przez Bolesława Wstydliwego
koniec XIII w. - biskup Jan Muskata zakończył budowę murowanej warowni z wysoką okrągłą wieżą, będącej aż do końca XVIII w. we władaniu biskupstwa krakowskiego
pocz. XIV w. - bp Muskata był przeciwnikiem księcia Władysława Łokietka i zwolennikiem Wacława II na tronie polskim. Kilkakrotnie toczył z nim walki. Zamek Lipowiecki był więc broniony przed atakami rycerstwa wiernego Łokietkowi przez niemieckiego szwagra biskupa - Gerlacha von Kulmbacha
1430 r. - w Lipowcu rezydował biskup Zbigniew Oleśnicki. W czasie swojego panowania na zamku wraz z biskupem Wojciechem Jastrzębcem dokonał zasadniczej jego przebudowy. Zbudowany na planie wieloboku obiekt stał się okazałą rezydencją. W środku powstał mały dziedziniec otoczony budynkami mieszkalnymi, przedzamcze otoczono murem obwodowym, podwyższono więżę i przystosowano do użycia broni palnej. Wtedy właśnie nadano zamkowi dzisiejszy kształt
1437 r. - zachowana jest wzmianka iż w tym roku w więzieniu pod wieżą trzymano opata Mikołaja z Buska

Z czasów "potopu" 25 sierpnia 1657 r. skapitulowała załoga szwedzka pod wodzą generała Paula Wirtza okupująca Kraków. Rezydujący wcześniej przez 2 lata w Lipowcu dowódca szwedzki, który dokonał zniszczenia zamku uzyskał od króla Jana Kazimierza korzystne warunki honorowej kapitulacji z bronią w ręku. 30 sierpnia Szwedzi wyszli z miasta. Gdy Wirtz dostrzegł orszak królewski zszedł z konia, pieszo dotarł do króla, pokłonił mu się i ucałował rękę. Być może w podzięce za łaskawe potraktowanie, bo za czyny których się dopuścił w Krakowie zasłużył na najgorszą śmierć. Na Kleparzu ze 113 mieszkańców zostało 15, na Biskupim placu z 51 domów ocalało 5, na Piasku z kilkuset domów nie ostał się żaden, a Stradom zniszczono całkowicie. Wawel został splądrowany w szczególnie bestialski sposób, wywieziono wszelkie kosztowności, kobierce, obicia, meble i inne sprzęty. Otwierano wszystkie szuflady, kuto posadzki, wydzierano futryny drzwiowe, okna, otwierano nawet groby królów oraz biskupów i zdzierano ze zwłok wszelkie kosztowności. Szwedzi rozbili też trumnę św. Stanisława i skradli relikwie. Barbarzyńcy nie cieszyli się jednak zbyt długo ze zrabowanych przedmiotów, bo wiele transportów do Szwecji zatonęło podczas burzliwej pogody.

1444 r. - biskup Oleśnicki wystawił w zamku przywilej dla księstwa siewierskiego. Tutaj też Jan Długosz w imieniu biskupa wypłacił ostatnią ratę za nabyte księstwo i zamek siewierski
XVI w. - zamkiem władali biskupi Jan Konarski i Andrzej Zebrzydowski. Powiększono wtedy więzienie pod wieżą i postawiono dwie półbaszty na drodze dojazdowej do przedzamcza, przekształcono teren przedbramia
1550 r. - w zamkowym więzieniu przebywał a następni zbiegł z niego znany zwolennik reformacji, profesor Akademii Krakowskiej - Franciszek Stankara
1629 r. - na zamku wybuchł wielki pożar, który zniszczył głównie przedzamcze, ale sięgnął także zamku górnego. Kilka lat później odbudowę przeprowadził biskup Jakub Zadzik. Od tej pory jednak biskupi rezydowali już w bardziej wygodnym dworze u podnóża wzgórza zamkowego, który postawił właśnie bp Zadzik


1655 r. - mimo swego wybitnie obronnego położenia zamek nie był przystosowany do obrony przed nowocześnie wyposażoną armię szwedzką, musiał więc jej ulec. Podczas "potopu" na zamku przez 2 lata rezydował generał Wirtz. Wycofując się do Krakowa przed polskimi oddziałami okupanci podpalili zamek
1683 r. - w drodze na zwycięską wyprawę wiedeńską, na popas w Lipowcu zatrzymał się król Jan III Sobieski
1720 r. - biskup Felicjan Szaniawski rozpoczął odbudowę zamku na cele kościelne. Miał tu się znajdować dom rekolekcyjny i miejsce poprawy dla księży
ok. 1750 r. - prace zakończył biskup Andrzej Załuski. Zamek częściowo stracił charakter budowli średniowiecznej, a zyskał cechy barokowe
1789 r. - zamek został przejęty przez władze austriackie
1800 r. - kolejny pożar zniszczył dachy i wnętrza
1850 r. - od tego czasu Lipowiec przestał być użytkowany i był już tylko opuszczoną ruiną. Zajęli się nim poszukiwacze skarbów oraz miejscowa ludność czyniąc duże szkody
1863 r. - w czasie powstania styczniowego w ruinach schronił się oddział gen. Mariana Langiewicza

Rotmistrz Pilecki W Lipowcu noc z 27 na 28 kwietnia 1943 roku spędził Witold Pilecki. Po słynnej ucieczce z niemieckiego obozu zagłady Auschwitz zatrzymał się tu na odpoczynek. Wraz z dwoma towarzyszami ucieczki zagrzebał się w liściach pod ruinami zamku, a rankiem wyruszył do Poręby-Żegoty. Pomylili jednak drogę i trafili do kościoła i klasztoru w Alwerni, gdzie pomógł im miejscowy ksiądz. Od 2015 r. na murze tamtejszego kościoła wisi pamiątkowa tablica poświęcona uciekinierom. Potem udali się oni do Nowego Wiśnicza. Współcześnie wiele osób, w tym obcokrajowcy zafascynowani postacią polskiego rotmistrza pokonuje pieszo szlak jego ucieczki z obozu.

XIX w. - zamek przechodził w ręce prywatne. Kolejno właścicielami byli: hrabia Józef Hadziewicz, Wincenty Kędzierski, Jan Wiśniewski, Antonina Łącka, hrabiowie Donnersmark
lata 1891 - 1905 - grupa galicyjskich miłośników zabytków przygotowała plany odbudowy zamku, ale Donnersmarkowie nie zgodzili się na nią
lata 1961-69 - przeprowadzono prace konserwacyjne i zabezpieczające ruinę zamku, przystosowano ją dla zwiedzających. U podnóża wzgórza zamkowego zaczęto budowę skansenu
1973 r. - powołano do życia Nadwiślański Park Etnograficzny podlegający muzeum w Chrzanowie, w skład którego wszedł zamek i skansen
2007 r. - obie placówki odłączyły się od muzeum chrzanowskiego tworząc odrębną jednostkę administracyjną o nazwie "Muzeum Nadwiślańskie Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec” z siedzibą w Wygiełzowie
koniec 2019 r. - zamek został zamknięty dla turystów. Czekają go prace ziemne i budowlane. Ma powstać punkt obsługi turystów z kawiarnią, małą gastronomią i sklepikiem oraz nowe toalety.
koniec 2021 r. ogłoszono przetarg na dalsze prace, tym razem remontowe. M.in. wieża zostanie poddana konserwacji, wejście na nią będzie łatwiejsze, z balustradą i nowymi schodami. Konserwacji zostaną poddane również inne mury zamku oraz nawierzchnia dziedzińca. Otwarcie zabytku było zapowiadane na wakacje 2022, ale nie jest to pewne




Z zamkiem w Wygiełzowie - Babicach jest oczywiście związanych kilka zjaw. Jedną z nich był duch biskupa Oleśnickiego, który jednak ukazywał się tylko do pożaru z początku XIX w. Poza tym, podobno czasem około północy zrywa się mocny wiatr i na przedzamczu pojawia się cień czarnej karety, ciągnionej przez 6 pary czarnych koni z której wychodzi biskup w purpurze i wkracza na dziedziniec. Za nim strażnicy wloką skazańca, kat podnosi miecz i wtedy uderza piorun, zapada się ziemia a zjawy znikają. Naoczni świadkowie twierdzą, że nawet w ciepłą noc powietrze robi się lodowate.

ADRES I KONTAKT
Zamek Lipowiec w Wygiełzowie - Babicach - ul. Podzamcze 1, Wygiełzów

CZAS
Pobieżne oglądnięcie zajmuje ok. 1 godzinę, dojście z parkingu 15 minut.

WSTĘP
Ceny biletów wstępu: 8,00 zł - normalny; 5,00 zł - ulgowy, 20,00 zł - rodzinny. Można kupić bilet łączony z pobliskim skansenem Poniedziałki - wstęp wolny (nie dotyczy dni świątecznych, np. II dzień Świąt Wielkanocnych). Dzieci do lat 7 - wstęp wolny (nie dotyczy grup wycieczkowych). Zamek otwarty jest przez cały rok od godz. 8 do 18 (marzec-październik) i 8-15 (listopad-luty). Ostatnie wejście 15 minut przed godziną zamknięcia.

Ponieważ informacje o godzinach otwarcia, a przede wszystkim cenach biletów szybko się dezaktualizują, sprawdź je na stronie oficjalnej opisywanego zamku/dworu:
Zamek w Babicach - Wygiełzowie

INNE
Zamek w Babicach - Wygiełzowie w portalu promującym turystykę rodzinną "Wakacje z dzieciakiem" - relacje ze zwiedzania obiektu z dziećmi





Zachodnia część woj. małopolskiego. 10 km na północ od Zatora, 10 km na południe od Chrzanowa. Zobacz na mapie.
Dojazd pociągiem tylko do Zatora lub Chrzanowa. Dalej autobusami miejskimi linii 317 i 332 do miejscowości Płaza Dolna (średnio co pół godz.). Stamtąd, spacerkiem po ok. 10 min. dochodzi się do skansenu i dalej na zamek. Do samego Wygiełzowa jeżdżą też „minibusy” z Chrzanowa (częściej) i Zatora (kilka kursów dziennie). Wieża zamkowa jest widoczna z daleka, a droga do niej oznaczona. U podnóża zamku jest parking. Trzeba przejść z niego pod górę ok. pół kilometra.


Współrzędne geograficzne:

Bibliografia