Biała (Szlachecka)

Szlachecki dwór obronny

Najwybitniejszymi postaciami w dziejach Białej Szlacheckiej byli Marcin i Joachim Bielscy, urodzeni tutaj kronikarze i poeci staropolscy. Marcin Bielski herbu Prawdzic (ur. 1495), używający pierwotnie nazwiska Wolski, należał, podobnie jak współczesny mu Mikołaj Rej, do pierwszych pisarzy polskich, którzy przedłożyli język ojczysty nad panującą dotąd powszechnie łacinę. Parając się piórem, nie stronił Bielski też od szabli: w 1524 r. walczył z Tatarami, kiedy ci, jak później sam opowiadał "jednego dnia wszystkę przemyską ziemię i sanocką zapalili, gdy u Mościsk leżeli", w 1531 r. z Wołochami pod Obertynem, a w 1534 r. znowu z Tatarami na Wołyniu. Przypuszczalnie na krótko przed 1540 r., po latach pobytu m. in. w Krakowie, osiadł on na stałe w rodzinnej Białej, której część być może odziedziczył bądź nabył za posag żony, Siemikowskiej herbu Oksza z Siemkowic. Konsekwencją tego było przybranie przez niego nazwiska Bielski, pod którym przeszedł on do historii piśmiennictwa polskiego. Związane z osiedleniem się na wsi zajęcia gospodarskie nie absorbowały Bielskiego (mimo nalegań i wymówek żony) na tyle, by musiał on porzucić swoją umiłowaną pracę literacką. Przeciwnie, dopiero na wsi nastąpił prawdziwy rozkwit jego działalności w tym zakresie. Na terenie Białej napisał Bielski m. in. swoje największe i najsławniejsze dzieło, jakim była wydana w 1551 r. "Kronika wszystkyego swyata", pierwsza w piśmiennictwie polskim próba całościowego zaprezentowania dziejów powszechnych. Marcin Bielski dokonał żywota w Białej 18 grudnia 1575.
Również jego syn Joachim, urodzony około 1550 r., parał się pracą literacką. Jego pierwszym drukowanym dziełem był utwór wydany w maju 1576 r. z okazji ślubu Stefana Batorego z Anną Jagiellonką. Joachim Bielski był też czynnym uczestnikiem życia politycznego, wykorzystując również w tej dziedzinie swoje uzdolnienia i umiejętności literackie. Tak np. w 1577 r., w związku z konfliktem, a następnie otwartą wojną między królem polskim Stefanem Batorym a Gdańskiem, towarzyszył on Mikołajowi Firlejowi, kasztelanowi wiślickiemu, w poselstwie do margrabiego brandenburskiego Jerzego Fryderyka, a następnie, wraz z tymże Firlejem, działał na rzecz przygotowania Elbląga do obrony przed spodziewanym atakiem Gdańszczan. Równocześnie zwalczał Gdańszczan piórem, opiewając zwycięstwo odniesione przez wojska królewskie pod Tczewem w kwietniu 1577 r. Około 1580 r. osiadł na stałe na wsi, gospodarując w odziedziczonej po ojcu Białej oraz w pobliskiej wsi Cieśle. Wiodąc zaciszne życie ziemiańskie w "swym dworku sokratesowym" w Białej, zajął się on przygotowaniami do wydania pozostałej po ojcu spuścizny literackiej Sielankę tę przerwały jednak dramatyczne wydarzenia polityczne i militarne w okresie trzeciego bezkrólewia, po śmierci Stefana Batorego (1586 r.). Joachim Bielski sympatyzował ze stronnictwem zamojszczyków, które doprowadziło do elekcji Zygmunta III Wazy, ale nie brał osobistego udziału w walce stronnictw. Mimo to należąca do niego Biała została, wraz z miejscowym dworem Bielskich, spalona przez jednego z polskich stronników arcyksięcia Maksymiliana Habsburga, kontrkandydata do korony polskiej. Doszło do tego w styczniu 1588 r., gdy odparte spod Krakowa wojska Maksymiliana obozowały przez krótki czas w sąsiedniej ziemi wieluńskiej. Zapewne pod wpływem tego tragicznego zdarzenia Bielski przeniósł się do zakupionych w 1588 r. Gierałtowic w ziemi oświęcimskiej, a z czasem również sprzedał Białą. Pisząc w 1588 r. "Pieśń nową o szczęśliwej potrzebie pod Byczyną" poświęconą wielkiemu zwycięstwu hetmana Zamoyskiego pod Byczyną, mógł on w jakimś sensie wziąć również osobisty odwet na maksymiliańczykach za wyrządzone jemu samemu zło. Zadany jego piórem cios musiał być dość dotkliwy, skoro trzymający z Habsburgami poeta i heraldyk Bartosz Paprocki, przebywający w tym czasie na emigracji, ułożył w odpowiedzi własne rymy, zatytułowane "Na harde i wszeteczne śpiewanie J. Bielskiego o byczyńskiej przygodzie".