Możesz ocenić: Białobrzegi (woj. podkarpackie) - Przebudowany szlachecki dwór obronny
Opis i stan obecny
Dwór w Białobrzegach jest jednym z tych obiektów, które są rzadko opisywane, a jeśli już to błędnie. Z jakichś powodów nie został zaliczony do zabytków przez KOBIDZ, a w kilku książkach datuje się go na wiek XIX, podczas gdy w tym wieku nie było nawet przebudowy (te miały miejsce w XVIII i XX wieku). A przecież badania przeprowadzone w latach 60-tych m.in. przez B. Tondosa przypisują mu jednoznacznie XVII-wieczne pochodzenie i obronny charakter.
Znajduje się on w przysiółki Białobrzegów zwanym Zadworze nad jakąś niewielką rzeczką - dopływem przepływającego w pobliżu Wisłoka, w otoczeniu niewielkiego parku.
Nietypowe jest usytuowanie dworu. Stoi na samej krawędzi sztucznie usypanej i bardzo dużej jak na tak niewielki obiekt platformy ziemnej.
Powoduje to, że od strony wejścia, niższa kondygnacja znajduje się pod poziomem ziemi, natomiast od południa jest całkowicie nad ziemią i nie sprawia wrażenia jakby była piwnicą. Badania wykazały, że tylko ona pochodzi z XVII wieku. Świadczą o tym m.in.: układ pomieszczeń (z 6 izbami), sklepienia kolebkowe i krzyżowe oraz małe obronne okienka. Wejście od północy prowadzi przez XVIII-wieczny portyk zabudowany później na werandę. Piwnica pod nim posiada sklepienie kolebkowe z lunetami. Od południa znajduje się XX-wieczna dwukondygnacyjna dobudówka.
Ściany pierwotnej siedziby były ozdobione pięknymi malowidłami o treści biblijnej i mitologicznej, ale zostały zatynkowane przez późniejszych żydowskich dzierżawców.
Platforma ziemna z pewnością była częścią ziemnych fortyfikacji bastionowych, ale już w latach 60-tych XX w. były one mało czytelne. Od wschodu znajduje się koryto wyschniętego stawu, ale nie wydaje się, aby była to dawna fosa. Z tej strony zapewne bezpieczeństwo zapewniały rozlewiska Wisłoka, a może i on sam, bo była to bardzo kapryśna rzeka, często zmieniająca koryta. Fosa na pewno istniała od zachodu, gdzie najlepiej widać sztuczny nasyp ziemny, ale tam biegnie teraz asfaltowa droga. Od południa natomiast, bardzo blisko dworu przebiega polna droga, która jest dawnym traktem prowadzącym do rezydencji. Widać, że w przeszłości wygląd całego założenia musiał być inny, a zmiany nastąpiły podczas przebudowy w XVIII wieku, bo przy starej drodze rosną wiekowe dęby. W obecnym kształcie, usypanie platformy wydaje się mało przydatne, a prowadzenie skutecznej obrony niemożliwe.
Problemem usytuowania dworu badacze nie zajmowali się jednak w ogóle, ale nasuwają się dwa wyjaśnienia.
Albo pierwotnie platforma ziemna była dłuższa, lecz została rozsypana od strony południowej, tak aby odsłonić dawne piwnice czyniąc z nich coś w rodzaju parteru, albo to co uważa się dziś za dwór jest tylko przebudowanym budynkiem dworskim stojącym na skraju platformy, a właściwy dwór stał w jej centrum (wg starych opowieści piwnice znajdują się pod całym nasypem).
Aktualnie obiekt kupił prywatny właściciel i stopniowo przystosowuje go do celów mieszkalnych, a może nawet turystycznych. Z zewnątrz dwór w Białobrzegach wygląda całkiem dobrze, jednak wnętrza są ponoć w złym stanie. Warto dodać, że zachowały się tam jeszcze oryginalne kominki. W pobliżu znajdują się dwa drewniane budynki folwarczne: obora i dom karbownika.
Plany i rekonstrukcje
Teren dworu Białobrzegi na austriackiej mapie z XVIII wieku. Na platformie ziemnej stoją 3 budynki
Mapa katastralna z połowy XIX wieku. Dwór (na czerwono) stoi samotnie jak dziś, widać jednak sporo niezachowanych budynków gospodarczych
Historia, wydarzenia
Białobrzegi były własnością Stanisława Stadnickiego, awanturnika zwanego "Diabłem". Końcem XVI wieku znany jest jednak tylko tutejszy folwark. W I połowie XVII wieku, za długi Stadnickich, ich ziemie przejął Stanisław Lubomirski. Prawdopodobnie za jego czasów powstał dwór obronny. Nie jest pewne czy cała budowla była od razu murowana.
W XVIII wieku, gdy właścicielami byli Potoccy założenie zostało przekształcone. Z tego okresu pochodzi wyższa kondygnacja oraz kolumnowy portyk. Tradycja mówi, iż Potoccy traktowali dwór jako rezydencję myśliwską, podobnie jak nieodległy pałac w Julinie.
Na początku XIX stulecia wieś od Potockich kupili Kotulińscy. Ta pochodząca z Czech rodzina wykazała się dużą przedsiębiorczością i zapewne Białobrzegi były ich główną siedzibą, bo założyli tu cegielnię, browar, młyn z tartakiem, plantację chmielu, pasiekę, stawy rybne. Białobrzeskie piwo cieszyło się dużą popularnością w Rzeszowie i szerokiej okolicy.
Rodzinne tragedie u Kotulińskich sprawiły, że w 2. połowie XIX wieku majątek podupadł i powrócił do Potockich z Łańcuta.
Ci, aż do wybuchu I wojny światowej, oddali go w dzierżawę żydom. Po 1918 roku majątkiem białobrzeskim zarządzał Bronisław Skalski, który postawił folwark na nogi. Przed wybuchem II wojny światowej, w wyniku parcelacji gruntów, dworek przejął dr Adam Zys z Jarosławia. Z XX wieku pochodzi oszklona weranda, która powstała z zabudowania portyku, a od południa dobudowano też piętrową przybudówkę. Obiekt zyskał w ten sposób dzisiejszy wygląd.
Zdjęcie z lotniczego skanowania laserowego terenu dworskiego w Białobrzegach. A - zachowany budynek, B - kopiec ziemny
Informacje praktyczne
ADRES I KONTAKT Dawny dwór - Białobrzegi 500
CZAS Oglądnięcie i obejście dookoła zajmuje ok. 15 minut.
WSTĘP Własność prywatna. Można oglądnąć z zewnątrz. Do środka nie ma wstępu.
Położenie i dojazd
Centralna cześć woj. podkarpackiego. 23 km na północny wschód od Rzeszowa. Zobacz na mapie. Dwór nie stoi w centrum wsi, należy skręcić w drogę ze znakiem na Żołynię (w lewo od strony Łańcuta). Dalej mijamy Wisłok i kilka nieczynnych cegielni i skręcamy na skrzyżowaniu w prawo. Po chwili zobaczymy dwór w parku.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N50.11716111° E22.34578611°
format DM (stopnie, minuty): 50° 7.0296666'N 22° 20.7471666'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 50° 07' 01.78''N 22° 20' 44.83''E
Galeria zdjęć
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zdjęcia wykonane jesienią 2006
Noclegi
Łańcut - Hotel Zamkowy, tel. (017) 225 26 71, 225 26 72 (pokój 2 os. bez łazienki już od 55 zł)
Łańcut - Pensjonat Pałacyk, ul. Paderewskiego 18, tel. (017) 22 520 43
Łańcut - Dom wycieczkowy PTTK, ul. Dominikańska 1, tel. (017) 22 545 12 (pokój 2 os. 46 zł)
Głuchów - Pokoje gościnne Maria i Stanisław Szczepańscy, Głuchów 581 (017) 224 11 33
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis historyczno-krajoznawczy. Nie finansuje nas żadna firma ani instytucja. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz nasze dalsze funkcjonowanie i aktualizację informacji.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).