Biskup to duchowny katolicki, który sprawuje władzę w powierzonej mu diecezji, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych Stolicy Apostolskiej oraz podlegających innej władzy kościelnej. Diecezja krakowska została erygowana w 1000 roku przez papieża Sylwestra II, a pierwszym biskupem został Poppon. Była drugim po Gnieźnie ośrodkiem kościelnym w Polsce. Po odkupieniu niezależnego księstwa siewierskiego, w latach 1443–1790 kolejni biskupi krakowscy tytułowali się książętami siewierskimi.
Biskupi posiadali spory majątek ziemski, na którym stawiali i rozwijali swoje rezydencje. Początkowo był to zamki, później pałace. Stąd przedstawienie ich w tym serwisie.
Do najważniejszych siedzib biskupich należały: pałac w Krakowie,
zamek w Bodzentynie,
zamek w Iłży,
zamek Lipowiec w Wygiełzowie, zamek w Muszynie, zamek w Sławkowie,
zamek-pałac w Kielcach, zamek-pałac w Prądniku Białym, pałac w Warszawie.
Mniej znane i nieistniejące już siedziby to: dwór w Tarczku (k. Bodzentyna), dwór w Biskupicach (k Lublina), w Dobrowodzie (k. Buska-Zdroju), dwór w Bieszowie (k. Szydłowca), dwór w Ksanach (k. Opatowca), dwór w Złotej (k. Sandomierza), dwór w Kunowie (k. Ostrowca Święt.), dwór w Radłowie (k. Tarnowa), dwór w Szewnej (obecnie Miłków k. Ostrowca Święt.), dwór w Uszwi (k. Brzeska).
Po przejęciu księstwa siewierskiego, do majątku biskupów krakowskich zalicza się jeszcze zamek w Siewierzu oraz dokupiony później zamek w Koziegłowach, gdzie następnie postawiono też pałac.
Poniższe zestawienie wymienia biskupów z XIII-XVIII stulecia, czyli okresu, w którym dane źródłowe pozwalają dokładnie odtworzyć kolejność i okres pontyfikatów, oraz gdy mieli oni realny wpływ na budownictwo obronne w Polsce.
XIII w.
Pełka (Fulko) - lata ok. 1185 - 1207. Współpracownik księcia Kazimierza II Sprawiedliwego. Pełnił wraz z wojewodą krakowskim rządy regencyjne w imieniu nieletnich książęcych synów.Próbował założyć pierwszy w kraju szpital – przytułek dla biednych i chorych w Krakowie.
Wincenty Kadłubek - lata 1208 - 1218. Kronikarz, błogosławiony Kościoła katolickiego
Iwo Odrowąż - lata 1218 - 1229. Kanclerz księcia Leszka Białego
Wisław z Kościelca - lata 1229 - 1242.
Jan Prandota - lata 1242 - 1266
Paweł z Przemankowa - lata 1266 - 1292. Kanclerz księcia Bolesława V Wstydliwego, podobno awanturnik i rozpustnik. Wzniósł zamek w Sławkowie.
Prokop - lata 1292 - 1294. Kanclerz książąt Bolesława Wstydliwego i Leszka Czarnego
XIV w.
Jan Muskata - lata 1294 - 1320. Wojujący polityk, zwolennik króla Wacława II, zagorzały przeciwnik Władysława Łokietka.
Nanker (Jan Kołda) - lata 1320 - 1326. Inicjator budowy katedry gotyckiej na Wawelu. We Wrocławiu zwalczał napór niemczyzny. Zmarł w opinii świętości.
Jan Grot - lata 1326 - 1347. Współpracownik Władysława Łokietka, przeciwnik Kazimierza Wielkiego i ustępstw wobec Krzyżaków.
Piotr z Fałkowa - lata 1347 - 1348. Współpracownik Kazimierza Wielkiego.
Bodzęta (Bodzanta) - lata 1348 - 1366. Był w sporze z Kazimierzem Wielkim, wyświęcił nową gotycką katedrę na Wawelu, założył Bodzentyn
Florian Mokrski - lata 1367 - 1380. Opracował akt fundacyjny Akademii Krakowskiej, ufortyfikował Iłżę z zamkiem.
Zawisza Kurozwęcki - lata 1380 - 1382. Kanclerz koronny, "vicarius regni poloniae" - zastępcą króla polskiego, po opuszczeniu kraju przez Elżbietę Łokietkówną, podczas rządów Ludwika Węgierskiego.
Jan Radlica - lata 1382 - 1392. Kanclerz koronny, założył Muszynę z zamkiem. Lekarz króla Ludwika Węgierskiego.
XV w.
Piotr Wysz - lata 1392 - 1412. Współpracownik Władysława Jagiełły i Jadwigi Andegawenki, kanclerz dworu królowej. Pierwszy kanclerz Akademii Krakowskiej.
Wojciech Jastrzębiec - lata 1412 - 1423. Kanclerz koronny, późniejszy prymas Polski. Rozjemca w sporach z Krzyżakami. Autor traktatów teologiczno-prawnych. Wzniósł zamek w Rytwianach.
Zbigniew Oleśnicki - lata 1423 - 1455. Pierwszy kardynał narodowości polskiej. Doradca Władysława II Jagiełły i Władysława III Warneńczyka. Uratował życie Jagiełły w bitwie pod Grunwaldem, a przed osiągnięciem dorosłości Warneńczyka sam prowadził politykę zagraniczną Królestwa Polskiego. Odkupił od książąt cieszyńskich Księstwo Siewierskie, wzniósł nowy zamek w Pińczowie.
Tomasz Strzępiński - lata 1455 - 1460. Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, podkanclerzy koronny. Współpracownik Kazimierza Jagiellończyka. Przeznaczał własne środki na rzecz wojny z Krzyżakami i zachęcał kler do podobnych darowizn
Jakub z Sienna - lata 1461 - 1463. Późniejszy prymas Polski. Sekretarz Władysława Warneńczyka Kazimierza Jagiellończyka. Część swojego księgozbioru zapisał w testamencie Akademii Krakowskiej.
Jan Gruszczyński - lata 1464 - 1473. Kanclerz wielki koronny, późniejszy prymas Polski. Przeznaczył na cele wojny z Krzyżakami cenne wota kultowe.
Jan Lutkowic - lata 1464 - 1471. Podkanclerzy koronny, sekretarz Władysława Jagiełły i księcia Witolda. Kapelan i współpracownik papieża Mikołaja V. Odebrał hołd lenny wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Henryka von Plauena
Jan Rzeszowski - lata 1471 - 1488. Podskarbi wielki koronny, żupnik krakowski. Spowiednik Kazimierza Jagiellończyka. Uczestniczył w bitwie pod Warną w 1444.
XVI w.
Fryderyk Jagiellończyk - lata 1488 - 1503. Królewicz polski i książę litewski, kardynał, prymas Polski. Wzniósł "Dom wielki" na zamku w Bodzentynie
Jan Konarski - lata 1503 - 1524. Doradca króla Aleksandra Jagiellończyka. Przy zamku Lipowiec stworzył bardzo dobrze prosperujący folwark ze stawami rybnymi. Odkupił Koziegłowy, dołączając teren z zamkiem do księstwa siewierskiego
Piotr Tomicki - lata 1524 - 1535. Sekretarz i dyplomata króla Zygmunta Starego, podkanclerzy koronny. Na Akademii Krakowskiej stworzył Katedrę Prawa Rzymskiego, wprowadził nauczanie greki i hebrajskiego.
Jan Latalski - lata 1536 - 1537. Kanclerz królowej Elżbiety Rakuszanki, sekretarz Zygmunta Starego. Dyplomata - prowadził rokowania z Krzyżakami i hospodarem Mołdawii. Późniejszy prymas Polski.
Jan Chojeński - lata 1537 - 1538. Kanclerz wielki koronny, sekretarz wielki koronny. Najbliższy współpracownik Zygmunta Starego i królowej Bony. Wspierał najwybitniejszych przedstawicieli humanizmu.
Piotr Gamrat - lata 1538 - 1545. Prymas Polski. Zreformował administrację dóbr kościelnych i szkolnictwo. Wspierał artystów i uczonych.
Samuel Maciejowski - lata 1546 - 1550. Kanclerz wielki koronny. Zreformował administrację dóbr kościelnych i szkolnictwo kościelne. Zbudował nowy obronny pałac-willę w Prądniku Białym
Andrzej Zebrzydowski - lata 1551 - 1560. Sekretarz Zygmunta Starego, kapelan królowej Bony. Uczeń Erazma z Rotterdamu.
Filip Padniewski - lata 1560 - 1572. Sekretarz wielki koronny, podkanclerz koronny. Współredaktor aktu unii lubelskiej z 1569 roku i mecenas Jana Kochanowskiego.
Franciszek Krasiński - lata 1572 - 1577. Sekretarz królewski Zygmunta Augusta, podkanclerzy koronny.
Wspierał rozwój i działalność instytucji charytatywnych.
Piotr Myszkowski - lata 1577 - 1591. Podkanclerzy koronny, sekretarz wielki koronny, sekretarz Zygmunta Augusta.
Rozbudował siedziby biskupie w Kielcach i Bodzentynie. Otoczył się gronem intelektualistów i uczonych.
Jerzy Radziwiłł - lata 1591 - 1600. Kardynał, dyplomata, kanclerz Akademii i Uniwersytetu Wileńskiego
XVII w.
Bernard Maciejowski - lata 1600 - 1605. Późniejszy prymas Polski i kardynał. Wydał list pasterski, uważany za pierwszy w Polsce podręcznik duszpasterstwa. Z jego inicjatywy wydano pierwszy polski indeks ksiąg zakazanych.
Piotr Tylicki - lata 1607 - 1616. Dyplomata, podkanclerzy koronny, referendarz wielki koronny, sekretarz wielki koronny. Dbał o dyscyplinę wśród duchowieństwa. Wspierał Akademię Krakowską, klasztory, szpitale i kościoły.
Marcin Szyszkowski - lata 1616 - 1630. Przeciwnik reformacji, odzyskał od protestantów 37 kościołów. Przetłumaczył z włoskiego na łacinę słynny katechizm Roberto Bellarmino, patrona katechetów.
Andrzej Lipski - lata 1630 - 1631. Kanclerz wielki koronny, sekretarz królewski, kanclerz królowej Konstancji Habsburżanki. Prawnik i historyk, autor podręczników i ksiąg prawniczych
Jan Albert Waza - lata 1632 - 1634. Syn króla Zygmunta III Wazy, późniejszy kardynał. Objął rządy, mimo że nie posiadał sakry biskupiej ani święceń kapłańskich.
Jakub Zadzik - lata 1635 - 1642. Dyplomata, kanclerz wielki koronny, sekretarz wielki koronny.
Zwalczał arian, wzniósł zamek-pałac w Kielcach
Piotr Gembicki - lata 1642 - 1657. Kanclerz wielki koronny, sekretarz wielki koronny, sekretarz Zygmunta III Wazy.
Tworzył kasy pomocy dla ubogich. Wyremontował i rozbudował pałac biskupi w Krakowie, odnowił zamek-pałac w Prądniku Białym.
W testamencie swój majątek kazał rozdać na cele dobroczynne.
Andrzej Trzebicki - lata 1658 - 1679. Podkanclerzy koronny. Założył pierwszy w Polsce szpital dla obłąkanych.
Jan Małachowski - lata 1681 - 1699. Podkanclerzy koronny. Przekazał prywatne fundusze na naprawę fortyfikacji Krakowa, a katedrze cenną kolekcję gobelinów. Doprowadził do beatyfikacji księżnej Kingi. Przebudował pałac biskupi w Krakowie i zamek w Bodzentynie
XVIII w.
Stanisław Kazimierz Dąmbski - lata 1700. Sekretarz Michała Korybuta Wiśniowieckiego.
Jerzy Albrecht Denhoff - lata 1701 - 1702. Kanclerz wielki koronny.
Kazimierz Łubieński - lata 1710 - 1719. W czasie zarazy i głodu wspierał biednych.
Dla ubogiej młodzieży szlacheckiej fundował stypendia na naukę w Krakowie.
Konstanty Felicjan Szaniawski - lata 1720 - 1732. Referendarz wielki litewski, senator.
Odnowił własnymi środkami Wawel zniszczony przez Szwedów w 1702 r.
Jan Aleksander Lipski - lata 1732 - 1746. Kardynał, podkanclerzy koronny i prezydent Trybunału Głównego Koronnego, kawaler Orderu Orła Białego. Znany mecenas sztuki, autor modernizacji wnętrz katedry i zamku wawelskiego.
Andrzej Stanisław Załuski - lata 1746 - 1758. Kanclerz wielki koronny, senator, prezydent Komisji Skarbowej w Radomiu. Prekursor oświecenia w Polsce i mecenas sztuki. Postulował reformy w nauczaniu, sądownictwie, powiększenie armii. Stworzył i finansował tzw. Bibliotekę Załuskich, udostępnioną ogółowi w 1747 r.
Kajetan Ignacy Sołtyk - lata 1759 - 1788. Senator, kawaler Orderu Orła Białego i Orderu Świętego Stanisława. Żądał zwiększenia armii i opuszczenia wojsk rosyjskich z Polski. Zesłany na 6 lat do carskiego więzienia w Kałudze.
Feliks Paweł Turski - lata 1788 - 1800. Senator, kawaler Orderu Orła Białego i Orderu Świętego Stanisława. Przekazał pieniądze i srebra z katedry wawelskiej na cele powstańcze Tadeuszowi Kościuszce.
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka PrywatnościWszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
