ZamkoMania - Polskie zamki i dwory obronne (zamkomania.pl) | |||||||||||||||||||||
Możesz ocenić: Bochnia (woj. małopolskie) - Całkowicie przebudowany średniowieczny zamek żupny
Zamek żupny w Bochni nie jest żadną atrakcją. Nie ma oznaczeń ani drogowskazów. Miasto nie ma się czym chwalić, bo jego widok wywołuje uśmiech politowania.
Brzydka piętrowa kamienica z drewnianą werandą przy ul. Regis 3 w najmniejszym stopniu nie przypomina zabytku.
A jednak w tym miejscu bywali monarchowie i znane postacie różnych epok.
Zamek nie został w pełni poznany, ale dzięki wykopaliskom z 2016 roku wiadomo już o wiele więcej.
Zamek stał w pobliżu kopalni, ale poza miastem, co jest dość rzadkie. Zamki żupne mieściły bowiem urzędy górnicze, magazyny oraz izby związane z wydobyciem i przerobem surowca. Dlatego budowano je zazwyczaj w mieście, gdzie znajdowało się zaplecze rzemieślnicze i handlowe. Południowe mury obronne zamku bocheńskiego był zarazem północnymi miejskimi. Jeśli za jego początki uznać XIII wiek, a wskazuje na to obecność w Bochni kaplicy św. Stanisława, którego kult rozwinął się w XIII wieku, to zamek mógł składać się z drewnianej wieży i przyległego do niej drewnianego budynku umocnionych palisadą. Po ufortyfikowaniu miasta zabudowa zamku stała się murowana. Mury obwodowe otaczały dom wielki, zwany w literaturze budynkiem południowym. Był to podpiwniczony piętrowy budynek o wymiarach 26 x 17 m, wzmocniony szkarpami, położony na osi północ - południe. Od płn.-wsch. przylegała do niego wieża na planie kwadratu o boku 8 m. Na piętrze tego budynku funkcjonowała wspomniana kaplica, pokoje gościnne, kancelaria żupna, komnaty podżupka. Na parterze m.in. 2 duże izby reprezentacyjne: jadalnia i do spotkań urzędowych, kuchnia, areszt, a w piwnicach zbrojownia. Znamy go z późniejszego rysunku geodety i administratora żup - J. G. Borlacha. W miejscu tym stoi obecnie budynek Domu Kultury pod adresem ul. Regis 1. Na zamku funkcjonowała też łaźnia oraz zaplecze techniczno-gospodarcze z magazynami. Wjazd prowadził od południa przez wieżę bramną przy szybie "Regis". Odkryte mury należące hipotetycznie do wieży bramnej datowane są na 2. połowę XV wieku, więc być może wcześniej była ona drewniana. Po stronie zachodniej i południowo-zachodniej znajdował się przygródek z drewnianą zabudową gospodarczą i mieszkalną. Budynki po drugiej strony ulicy Regis z nr 4 i 6 to przebudowane pozostałości 2 skrzydeł mieszkalnych z ok. 1783 dla urzędników żupnych. Między nimi znajdowały się dawne stajnie, pierwotnie drewniane wzmiankowane w XVI wieku, a od XVIII wieku murowane. Zburzono je w XIX stuleciu. Litografia Carla Bernda z pierwszej połowy XIX wieku. Zamek zaznaczony. Widać jakieś boczne oficyny lub skrzydła, o których brak informacji Niedawne badania archeologiczne ujawniły wiele cennych informacji, które posłużą do odtworzenia budowli. Co prawda nie w najciekawszej gotyckiej czy renesansowej wersji, lecz XVIII-wiecznej barokowej, ale dobre i to. Okazało się, że zachowany budynek posiada elementy z XVII wieku. Do tego momentu był traktowany jak obiekt XIX-wieczny. Przebudowy nie zatarły jednak jego historii. Pod tynkiem znajdują się polichromie ścienne, a pod deskami sufitowymi ozdobne sklepienie modrzewiowe. Budynek wpisano więc do rejestru zabytków i zlecono wykonanie projektu odbudowy, który po zdobyciu funduszy (ok. 11 mln. zł) wyglądałby jak poniżej. W piwnicach ma mieścić się kawiarnia, na parterze sale ekspozycyjne m.in. przedstawiające w sposób interaktywny historię miasta i żupy solnej, na piętrze sale reprezentacyjne, konferencyjne i ekspozycja stała, na poddaszu kolejna sala konferencyjna i zaplecze techniczne. Ciekawą kwestią może być budynek Straży Miejskiej, położony kawałek w stronę południową (ul. Regis 2). Istnieją przesłanki, iż w jego murach wtopiona jest jakaś budowla z założenia zamkowego.
Bochnia w średniowieczu. Miasto lokacyjne (kol. pomarańczowy) i przedmieście (kol. biały). A - kościół parafialny św. Mikołaja, B - teren zamku żupnego, C - ratusz, D - sukiennice, E - Nowy Rynek, F - teren szpitala górniczego z kościołem Św. Krzyża, G - kościół i klasztor dominikanów, 1,2,3,4, - bramy miejskie, 5 - szyb Sutoris, 6 - Gazaris, 7 - szyb Hermana, 8 - szyb Regis Austriacka mapa przedstawiająca widok Bochni po 1782 roku. Zamek w niebieskim kwadracie. Większa od niego budowla po lewej to nowe stajnie z oficynami mieszkalnymi. Pod zamkiem widać jakiś budynek. Jest to albo ruina głównego budynku zamkowego (południowego), który powinien już nie istnieć, albo postawiono w jego miejscu jakiś inny obiekt. Porównanie zabudowy na mapie katastralnej ok. 60 lat później. Zamek z oficyną od północy w niebieskim kwadracie. Budynku południowego już nie ma. Plan zamku w Bochni autorstwa żupnika krakowskiego Jana Gotfryda Borlacha z początku XVIII wieku (sprzed przebudowy) Rysunek zamku w Bochni (widok od wschodu) autorstwa żupnika krakowskiego Jana Gotfryda Borlacha z pocz. XVIII wieku (sprzed przebudowy) Przekrój pionowy Zamku Żupnego z początku XIX wieku Rekonstrukcje zamku w XIV wieku (gotycki budynek południowy z wieżą) i XVI wieku (ten sam budynek po przebudowie renesansowej) Adama Kobieli wg danych E. Dworaczyńskiego
Zamek żupny w Bochni w formie murowanej istniał na pewno już w II połowie XIV wieku, nie wyklucza się jednak, iż
pierwotny drewniany zameczek powstał jeszcze w XIII stuleciu z inicjatywy księcia Bolesława Wstydliwego, jako siedziba urzędników sprawujących pieczę nad przynosząca pokaźny dochód żupą (kopalnią) soli. Budowla wielokrotnie gościła polskich monarchów, w tym Kazimierza Wielkiego, który zapewne przyczynił się do powstania murowanej warowni złączonej z fortyfikacjami miejskimi. Z XIV wieku pochodzą dwie wzmianki wskazujące na istnienie w zamku kaplicy św. Stanisława.
W 1517 roku do Bochni zawitał szwajcarski humanista Joachim Wadianus, zwiedził kopalnię i zamek na zaproszenie żupnika Jana Bonera. We wspomnieniach nazwał siedzibę Bonera "zamkiem królewskim", więc budowla musiała być okazała. W 1538 roku Boner gościł w zamku bocheńskim króla Zygmunta I Starego wraz z rodziną, czyli królową Boną i królewiczem Zygmuntem Augustem. W 1578 r. przez kilka dni mieszkał w nim król Stefan Batory z dworem, wizytując żupy. Z 1581 r. pochodzi opis inwentarzowy, z którego możemy się dowiedzieć że wejście do głównego budynku znajdowało się w skrzydle południowym przez przez bramę z "herbem Króla Jego Mości". Na parterze była wielka izba wyposażona w cenne obrazy i meble, w której przyjmowano ważnych gości. Poza tym kuchnia, arsenał i areszt. Na piętro prowadziły wewnętrzne kamienne schody, a drugie drewniane postawiono na zewnątrz i połączono z gankami otaczającymi budynek. Piętro zajmowała kaplica żupna pod wezwaniem św. Stanisława, "pokoje królewskie" (czyli komnaty dla znaczniejszych gości), kancelaria żupy, mieszkanie podżupka. Budynek pokryty był dachem z wieżą zegarową i dzwonkiem. Całość chronił mur obwodowy. Ok. 1616 r. dobudowana została nowa drewniana izba pisarska od strony zachodniej, a 4 lata później wspominany jest drewniany dom podżupka w części północnej. W 1620 r. komisja żupna raportuje o postępującej dewastacji zamku. Wojny, pożary, zarazy w XVII stuleciu nieomal doprowadziły miasto i rezydencję do upadku. Przestały istnieć mury obronne. Podczas potopu najeźdźcy ze Szwecji i Siedmiogrodu spustoszyli miasto dwukrotnie. Komisja żupna zanotowała w 1660 roku, iż zamek żupny (budynek "stary" i "wielki") jest bez dachu, a kaplicę zniszczyli Szwedzi. W 1702 r. w dawnej warowni ukrył się król August II Sas. Ścigał go król Karol XII po bitwie pod Kliszowem i wkrótce także on zatrzymał się w tych murach. W latach 1731-1732 postanowiono zrobić coś ze zrujnowaną siedzibą żupną i wyburzono najstarszy budynek od strony południowej, podobnie jak wieżę. Drugi, nowszy dom (zachowany) przekształcono na pałacyk z wieżą zegarową po środku. Od zachodu powstał park, który był zaczątkiem parku salinarnego, oficjalnie otwartego w 1868 r. W 1768 r. w zamku żupnym bronili się konfederaci barscy, ale wyparli ich moskale pod wodzą gen. Suworowa. Po rozbiorach Austriacy zaadaptowali budowlę na siedzibę urzędu salinarnego (czyli żupnego) i mieszkania dla wyższych urzędników, przede wszystkich administratorów kopalni Dokonali kolejnych przekształceń, m.in. zamieniono barokowe dachy łamane na czterospadowe. Po 1870 r. austriacki architekt salinarny Karol Witz przebudował zamek żupny w stylu willi szwajcarskiej. W 1910 r. dodano drewniany ganek w elewacji tylnej, nadając mu dzisiejszy wygląd. Budynek stał się kamienicą z kilkoma mieszkaniami. Po wojnie na miejscu budynku południowego komuniści postawili siedzibę PZPR. Potem zamieniono ją na Dom Kultury. Badania archeologiczne prowadził tu A. Jodłowski w 1970 r. Dwa wykopy: po wschodniej stronie w ogrodach i przy ścianie północnej zachowanego budynku odsłoniły fragmenty ceramiki z 2. połowy XIII wieku i fundamenty wykonane z dużych nieregularnych kamieni piaskowcowych z kawałkami cegły. Następnie teren zamkowy badano w 1993 i 1994 roku. W północnej części natrafiono na fundamenty nieokreślonego budynku, który hipotetycznie można datować na XVI-XVII wiek. Nie udało się zlokalizować murów obwodowych, których poszukiwano w dawnych ogrodach. Budynek północny do końca XX wieku był socjalnym domem mieszkalnym, ale z powodu złego stanu technicznego na początku obecnego stulecia został opuszczony. Obiekt miał zostać wyburzony, ale w 2015 roku postanowiono oddać go do zbadania archeologom. Prace pod kierunkiem Eligiusza Dworaczyńskiego rozpoczęte rok później, odsłoniły sporo zabytkowych reliktów. Odkryto fragmenty wału i murów średniowiecznych, fundamenty wieży oraz fragmenty ceramiki średniowiecznej. Projekt rewitalizacji zamku Bochnia autorstwa Autorska Pracownia Projektowa Jerzy Wowczak oraz Autorska Pracownia Projektowa JW MS z o.o.
Moskal Krzysztof - Zamki w dziejach Polski i Słowacji. Tom I i II Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T.I, Zesz.2. Województwo krakowskie, Powiat bocheński
ADRES I KONTAKT
Przebudowany zamek - ul. Regis 3, Bochnia CZAS Oglądnięcie z zewnątrz budynku, który kryje mury zamku zajmuje 5 minut. WSTĘP Wolny na zewnątrz.
Centralna część woj. małopolskiego. 40 km na wschód od Krakowa. Zobacz na mapie.
Współrzędne geograficzne: Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps format D (stopnie): N49.970549°, E20.428337° format DM (stopnie, minuty): 49° 58.23294'N, 20° 25.70022'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 49° 58' 13.98''N, 20° 25' 42.01''E
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zamek żupny w Bochni - videoblog Mariusza Zająca
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza. Ostatnie wpisy
Powrót do strony startowej
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności
Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów. |
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz jego dalsze funkcjonowanie.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).
Odśwież stronę