Bodzentyn

Gotycki zamek biskupi, później rozbudowany

Plan założenia zamkowego w Bodzentynie w późnym średniowieczu wg M. Brykowskiej


Plan założenia zamkowego w Bodzentynie w XVIII w. na planie miasta



Wizualizacja rewitalizacji ruin zamku w Bodzentynie, materiały UG Bodzentyn




Rekonstrukcje zamku w XVIII w. z projektu "Łysogóra 200 lat temu" Fundacji Świętokrzyskie Góry Historii i Narodowego Centrum Kultury

Zamek bodzentyński zbudowano w II poł. XIV w. z inicjatywy biskupa krakowskiego Floriana z Mokrska herbu Jelita. Stanął na miejscu drewnianego dworu biskupa Bodzanty z Jankowa i Wrześni herbu Róża, który przeniósł tu siedzibę biskupią z pobliskiego Tarczka w poł. XIV w. Zamek został sprzężony z fortyfikacjami miejskimi Bodzentyna. Składał się z wysokiej czworobocznej wieży w płn.-zach. narożniku, która mieściła więzienie oraz przylegającego do niej budynku mieszkalnego.

Jakub Zadzik Bodzentyński zamek był jednym z ulubionych miejsc biskupów krakowskich. Szczególnie upodobał go sobie bp Jakub Zadzik - kanclerz wielki koronny, mąż stanu, który zapisał się w historii jako wielki wróg reformacji i bardzo zręczny dyplomata. Prowadził rokowania ze Szwedami i Moskwą, był też rozjemcą w wewnętrznych sporach w kraju. Jego skrywaną tajemnicą był fakt, że nie pochodził z rodziny szlacheckiej. On to doprowadził do zniszczenia słynnego na całą Europę ariańskiego ośrodka nauk w Rakowie. O jego bezwzględności mówią jeszcze inne relacje, wątpliwe jednak by były one prawdziwe. Podobno jednego z uwięzionych w zamku innowierców głodził tak długo, iż musiał on zjeść własne księgi. Z kolei inny znany protestant Krowicki został odbity przez przyjaciół i uniknął losu swoich braci. Należy jednak pamiętać, że arianie zawsze popierali protestanckich Szwedów i innych wrogów Polski, niszczyli obiekty kultu katolickiego, stąd spotykały ich później często zasłużone prześladowania.

1380 r. - po śmierci Floriana z Mokrska zamek Bodzentyn przejął Zawisza z Kurozwęk herbu Poraj
1410 r. - przed bitwą pod Grunwaldem na zamku zatrzymał się król Władysław Jagiełło, który odbywał pielgrzymkę do klasztoru na Świętym Krzyżu. Przyjął tu posłów z Pomorza
1413 r. - pożar zniszczył miasto i naruszył też warownię. Wkrótce później biskup Zbigniew Oleśnicki dokonał pierwszej rozbudowy zamku - wzniósł północne skrzydło mieszkalne
1420 r. - zachowała się wzmianka o remoncie wieży dokonywanym przez miejscowego cieślę
koniec XV w. - kardynał Fryderyk Jagiellończyk dobudował od wschodu nowe reprezentacyjne skrzydło mieszkalne z wieżyczkami w których były latryny i klatka schodowa
II poł. XVI w. - biskup Franciszek Krasiński rozpoczął wielką przebudowę starego zamku w renesansową rezydencję. Powstały wtedy m.in. arkadowe krużganki w skrzydle wschodnim
1581 r. - prace kontynuował i zakończył w tym roku biskup Piotr Myszkowski, sprowadził w tym celu włoskiego architekta Jana Balcera.
I poł. XVII w. - biskup Piotr Tylicki postawił skrzydło południowe oraz budynek bramny, do którego prowadził most ponad wykopaną fosą
lata 1657 - 1691 r. - prowadzono prace nad kolejną rozbudowę zamku, tym razem w stylu barokowym. Zakończył je biskup Jan Małachowski. Rezydencji nadano kształt podkowy. Od miasta zamek oddzielono murem, wtedy też powstał portal z czerwonego piaskowca
ok. poł. XVIII w. - następna przebudowa po kierunkiem architekta Jakuba Fontany
1789 r. - gdy właścicielem chylącej się już ku upadkowi warowni był biskup Sołtyk, sejm zadecydował o przejęciu majątku biskupów krakowskich (i ich siedzib) przez państwo. Od tej pory była wykorzystywana jako magazyn i szpital. Potem próbowano jeszcze zaadoptować ją na potrzeby fabryki i siedziby władz miejskich, ale nic z tego nie wyszło
I poł. XIX w. - w kilku zachowanych salach zamkowych mieszczanie Bodzentyna urządzali jeszcze bale
II poł. XIX w. - mury zamkowe zaczęły się walić. Dodatkowo okoliczni mieszkańcy rozbierali to co zostało traktując ruiny jako źródło darmowego budulca


1902 r. - zamek w Bodzentynie uznano za zabytek i otoczono ochroną
lata 60 XX w. - pierwsze prace archeologiczne. Odkryto m.in. kafle piecowe z późnego średniowiecza, znajdujące się obecnie w Muzeum Narodowym w Kielcach. Pokrywają się one np. z historycznymi wzmiankami o istnieniu lochu. W przyszłości podziemia także mogłyby zostać udostępnione turystom.
2017 r. - wstęp do prac zabezpieczających ruiny. Zabytek ogrodzono, a mury wsparto drewnianymi konstrukcjami, które je wzmacniają. Rozpoczęto zaplanowane na kilka lat badania archeologiczne. Wstępne badania georadarowe wykazały kilka pustych przestrzeni, które zostaną zbadane. Być może potwierdzą się legendy o podziemnym połączeniu z kościołem
2019 r. - początek prac renowacyjnych połączonych z częściową odbudową zamku. W skrzydle południowym powstanie punkt widokowy oraz część ekspozycyjna. Jedną z planowanych atrakcji mają być stanowiska do oglądania zamku w wirtualnej rzeczywistości (w goglach VR). W planach jest też odtworzenie ogrodu włoskiego. Cały czas trwają też badania archeologiczne. Grupa pod kierownictwem dr Czesława Hadamika odsłoniła nieznane mury skrzydła zachodniego i podziemny portal.