Możesz ocenić: Bolków (woj. dolnośląskie) - Gotycki zamek książęcy, rozbudowany w stylu renesansowym
Opis i stan obecny
Jeden z największych zamków na Dolnym Śląsku leży na prawym brzegu Nysy Szalonej, na wzgórzu o wysokości 396 m npm.
Podziemia zamku
Potwierdzone jest podziemne połączenie między zamkami w Bolkowie i Świnach. W czasie II wojny światowej było wykorzystywane przez Niemców, ponieważ oba obiekty miały duże znaczenie dla hitlerowców. Zamieniono je na siedziby fabryk zbrojeniowych. Na zamku Bolków mieścił się ośrodek badawczy i administracja tajnych zakładów firmy Vereinigte Deutsche Maschinenwerke. W rejonie miasta istniało kilka filii obozu Gross-Rosen, których więźniowie m.in. kopali tajne sztolnie i byli potem mordowani. Znane są opowieści o esesmanach, którzy osobiście zabetonowali wejścia do podziemi, a puste przestrzenie zalewali piaskiem i ziemią, tak np. zasypano studnię zamkową. W ostatnich latach prywatni poszukiwacze starali się dotrzeć do podziemi, jednak bez powodzenia. W 1998 r. powiało grozą, gdy okazało się, że organizator poszukiwań został zabity. Podobno były to porachunki gangów z Jeleniej Góry, ale któż to wie naprawdę...
Zamek Bolków już z daleka przedstawia sobą wspaniały widok, a dodatkowo z niektórych miejsc widzimy jeszcze sąsiednią warownię w Świnach. Rzuca się w oczy przede wszystkim wysoka na 25 m wieża o zaskakującym kształcie. Jest ona okrągła, ale od strony bramy czyli kluczowego z punktu widzenia obrońców miejsca, posiada ostrą krawędź zwaną dziobem lub ostrzem. Takie rozwiązanie jest bardzo rzadkie. Wiele opracowań uznaje je nawet za jedyne w kraju, choć całkiem nie daleko, bo w Płoninie można zobaczyć podobne. Wieża posiada cztery kondygnacje, a wejście do niej wykuto na wysokości 9 metrów (dostawione drewniane schody w przypadku zagrożenia można było łatwo spalić). Jak to zwykle bywa, w piwnicy znajdował się loch głodowy. Wieża jest oczywiście udostępniona zwiedzającym - widać z niej dokładnie całe założenie zamkowe oraz malowniczą okolicę. Wyraźnie odróżnia się najstarsza część warowni Bolków - zamek górny o powierzchni 2500 m2. To na nim znajdują się główne budynki zamkowe z wieżą oraz pierwotny dziedziniec. Jego mury od strony miasta zwieńczone są renesansową, śląską attyką złożoną z półkuli i tzw. jaskółczego ogona. Budynki mieszkalne posiadały trzy kondygnacje i obecnie są mocno zrujnowane - nie mają stropu. Rezydencja księcia podzielona na duża salę reprezentacyjną i część mieszkalną, znajdowała się na najwyższym piętrze, w budynku pałacowym położonym z boku, od strony wschodniej. Poniżej były pokoje drużyny książęcej, a na parterze magazyny.
Druga linia murów z XVI w. z licznymi bastejami i stanowiskami dla artylerii (teraz to kolejne punkty widokowe) otacza zamek górny i tworzy dodatkowe trzy dziedzińce. Stoi tam tylko jeden budynek z ładną loggią zwróconą na pierwotny dziedziniec, zwany Domem Niewiast, ponieważ mieszkały w nim kobiety. Obecnie urządzono tu muzeum. W czasie moich odwiedzin działały tylko dwie salki poświęcone zamkom dolnośląskim, ale normalnie ekspozycja jest chyba większa. Po rozbudowie, powierzchnia zamku Bolków wzrosła do 7600 m2.
Co roku w wakacje, na dziedzińcu zamkowym odbywa się największy festiwal muzyki gotyckiej w Europie Wschodniej - Castle Party, poza tym tutejsze bractwo organizuje też prestiżowe turnieje rycerskie.
Plany i rekonstrukcje
Plan zamku w Bolkowie
I - dziedziniec zamku górnego (pierwotnego), II - dziedziniec wielki, III - dziedziniec turniejowy, IV - dziedziniec zewnętrzny A - wieża z XIII w., B, - budynki mieszkalne i gospodarcze z XIII w., C - budynek pałacowy z XIII w., siedziba księcia, D - tzw. Dom Niewiast z XVI w., obecnie muzeum, E - brama, F - pierwotna wieża mieszkalna, G - wejście 1,2,5,9 - basteje z XVI w., 3,4,6 - występy przeznaczone dla artylerii, 7 - wielka basteja, 8 - baszta łupinowa
Plan wieży zamkowej w Bolkowie
Źródło: Zamki Śląskie, Bohdan Guerquin, Warszawa 1957
Zamek Bolków około 1300 r. Rekonstrukcja O. Czernera uzupełniona. Otwór przy ostrzu wieży mógł być pierwotnym wejściem do zamku
Źródło: Zamki w Polsce, Bohdan Guerquin, Arkady 1984
Historia, wydarzenia
Dieje zamku w Bolkowie sięgają połowy XIII w. Budowę rozpoczął
książę Bolesław II Łysy zwany Rogatką od muru obwodowego o nieregularnym kształcie, pałacowego budynku mieszkalnego przy płn.-wsch. krańcu oraz dwupiętrowej wieży mieszkalnej (nie mylić z obecną wieżą). Warownia nazywana byłą wtedy Hain lub Gaj i stała na straży kilku szlaków przebiegających przez okolicę, m.in. Szlaku Bursztynowego.
Widok Bolkowa z zamkiem w 1742 r. z nieznanego obrazu
Źródło: Zamki Śląskie, Bohdan Guerquin, Warszawa 1957
1279 r. - po śmierci Bolesława Łysego budowę zamku kontynuował jego syn - Bolko I Wielki. Wtedy powstała wysoka wieża z charakterystycznym ostrzem. Do dawnej wieży dobudowano nowy budynek, tak że powstało nowe skrzydło mieszkalne
Skarby
Opowieści o skarbach zamkowych były żywe przez kilka wieków. Dodatkowo na początku XIX w. pojawiły się nowe. Otóż podczas kasacji majątków klasztornych przez władze pruskie, zakonnicy starali się ukrywać co cenniejsze przedmioty i kosztowności. Sądzono, iż w zamku w Bolkowie, który cystersi posiadali ponad 100 lat również ukryto taki skarb. W 1813 r. po walkach z Napoleonem zatrzymało się tu rosyjskie wojsko i zaczęło kopać w poszukiwaniu skarbu. W przyziemiu wykuli ogromna dziurę i dostali się do studni. Znaleźli tam tylko dwa szkielety: kobiety i psa.
Historia o skarbie zakonnym nabrała bardzo realnych kształtów po 1985 r., kiedy to wojsko odnalazło bardzo cenne monety w innej siedzibie cysterskiej - w opactwie w Lubiążu. Notabene, znalezisko zostało zlekceważone i rozsprzedane przez armię. W tej sprawie odbył się nawet proces, oskarżonym był gen. W. Jaruzelski, ale w 1992 r. temu czerwonemu zbrodniarzowi jak zawsze udało się wymigać od odpowiedzialności. Skarbu w Bolkowie nie odnaleziono, jednak kiedyś z pewnością się tu znajdował, bowiem za panowania Bolka I na około 100 lat utworzono w zamku skarbiec księstwa.
do 1301 r. - za kolejnych książąt świdnickich - Bernarda oraz jego syna Bolko II Małego zmieniona została nazwa zamku na Bolków (na cześć Bolka I), dobudowano budynek od strony płd.-wsch., który połączył dwa skrzydła mieszkalne oraz wzmocniono bramę.
Dzięki Bolkowi II zamek zyskał znacznie na warowności poprzez włączenie go do systemu fortyfikacji miejskich
1331 r. - zamek i miasto były oblegane przez Czechów, ale nie zostały zdobyte
1345 r. - kolejne próby zdobycia Bolkowa przez Czechów zakończyły się niepowodzeniem
1349 r. - burgrabia zamku był słynny Konrad z Czernej (von Tschirn), uczestnik wyprawy krzyżowej na Rodos
1368 r. - po śmierci Bolka II zamek był własnością jego małżonki Agnieszki
1392 r. - zgodnie z układem zawartym przez Bolka II z królem Czech Karolem IV, po jego bezpotomnej śmierci oraz śmierci żony, księstwo świdnicko-jaworskie w tym i Bolków przeszło pod zwierzchnictwo czeskie
1444 r. - miasto zostało zniszczone przez husytów, jednak zamek obronił się
1463 r. - warownię zdobył król czeski Jerzy z Podiebradu, a jej burgrabią mianował Jana z Czernej. Wkrótce zasłynął on z rozbójnictwa co zmusiło mieszczan wrocławskich i świdnickich do interwencji
1469 r. - po długim oblężeniu, wojska mieszczan zdobyły Bolków, a Jan z Czernej został powieszony. Zamek przeszedł pod zwierzchnictwo króla Węgier Macieja Korwina
1490 r. - po śmierci Macieja Korwina Bolków odbił książę cieszyński Kazimierz II i przekazał go królowi Czech Władysławowi Jagiellończykowi. Ten z powrotem oddał go w lenno rycerzom z Czernej
1540 r. - rozpoczęto trwającą pół wieku rozbudowę warowni pod kierownictwem znanego architekta Jakuba Parra (budowniczy zamku w Brzegu). W narożniku północnym za murem zamku górnego powstał wówczas nowy budynek mieszkalny dla kobiet zwany dziś Domem Niewiast, połączony nowo wzniesionym krużgankiem z istniejącymi zabudowaniami. Znacznie rozszerzono obszar zamku, utworzono nowe dziedzińce bronione od zewnątrz fortyfikacjami bastejowymi. Od strony miasta wykorzystano dwie stare baszty miejskie i zamieniono ja na zamkową basteje. Wieżę i budynki mieszkalne zwieńczono renesansową attyką
Ruiny zamku w połowie XIX w. Staloryt A.H. Payne'a wg rysunku A. Richtera
Źródło: Zamki w Polsce, Bohdan Guerquin, Arkady 1984
koniec XVI w. - właścicielami Bolkowa został ród Zeidlitzów. Dobudowali oni w XVII w. loggię w Domu Niewiast
23.08.1640 r. - pierwsze próby zdobycia Bolkowa przez gen. Stahlhanscha podczas wojny trzydziestoletniej. Zamek obronił się, podobnie jak 2 lata później
1646 r. - trzeci już atak doprowadził do zniszczenia i zdobycia go przez Szwedów pod dowództwem gen. Wittenberga. Szwedom odebrały go wojska cesarskie 4 lata później. W mieście atak przeżyło tylko 100 osób
1703 r. - rezydujące na zamku 4 siostry z rodu Zeidlitz postanowiły sprzedać zrujnowaną warownię klasztorowi cystersów z Krzeszowa
1715 r. - zakonnicy dokonali znacznej przebudowy wnętrz zamkowych
1720 i 1724 r. - potężne burze poczyniły spore zniszczenia w wieży i częściach mieszkalnych. 12 sierpnia 1724 piorun trafił w salę jadalną i spalił portret Bolka II
1810 r. - podobnie jak cały majątek klasztorny, Bolków przeszedł na własność skarbu państwa pruskiego
1814 r. - kolejna burza zniszczyła mury zamkowe
1885 r. - w celu pozyskania budulca, rada miasta zezwoliła na częściową rozbiórkę murów zamkowych
pocz. XX w. - w ruinach przeprowadzono prace zabezpieczające i otworzono muzeum. W 1945 r. znajdowało się tam blisko 8000 eksponatów
po 1945 r. - zamek stał się oddziałem Muzeum Narodowego we Wrocławiu i funkcjonował jako Muzeum Śląskie
1957 r. - rozpoczęto prace konserwujące
1977 r. - następnie został przekazany wojewodzie jeleniogórskiemu i stał się oddziałem Muzeum Okręgowego (obecnie Muzeum Karkonoskie) w Jeleniej Górze. Stopniowo zabierano eksponaty, tak iż w latach 80-tych poza armatami nic już nie zostało. Zaczęto starać się o nowe zbiory co zaowocowało ekspozycja obrazującą historię zamku i miasta oraz wystawą XIX-wiecznych śląskich mebli ludowych
1994 r. - kolejne prace konserwujące i renowacyjne
1995 r. - w zabytku zaczęło działać stowarzyszenie Bractwo Rycerskie Zamku Bolków, stawiające sobie za zadanie wskrzeszenie dawnej jego świetności poprzez organizowanie turniejów rycerskich, występów teatrów, koncertów muzyki dawnej i tańca dawnego
2001 r. – w ruinach warowni kręcono zdjęcia do filmu Wiedźmin
Elewacja wschodnia zamku (od strony miasta)
Źródło: Zamki Śląskie, Bohdan Guerquin, Warszawa 1957
Bolesław II Łysy
Budowniczego zamku bolkowskiego Bolesława II Łysego nazywano Rogatką z powodu jego rogatej duszy. Był bowiem człowiekiem złym, gwałtownym, lubieżnym i bez żadnych zasad. Roztrwonił dorobek polityczny swego dziada Henryka Brodatego, który zjednoczył sporą część podzielonego na dzielnice kraju. Rogatka systematycznie tracił poszczególne prowincje i wywoływał powszechne zgorszenie swoim zachowaniem. Po bohaterskiej śmierci swego ojca Henryka Pobożnego, gdy w całym kraju trwała jeszcze głęboka żałoba, zwołał turniej rycerski na którym bardzo dobrze się bawił. W 1248 r. dla swoich politycznych celów przemocą uprowadził własną siostrę z klasztoru w Trzebnicy i wydał ją za mąż za księcia Przemysła I. Później toczył spory ze swoimi młodszymi braćmi, aż w końcu na czele obcych wojsk najechał dobra wrocławskie braci i dokonał potwornej zbrodni w Środzie, gdzie spalił w kościele 500 osób. Nie udało mu się jednak zdobyć Wrocławia, a że zabrakło pieniędzy na spłatę wojska został przez nie uwięziony w Legnicy. Wypuszczony na wolność pod przysięga, iż rozliczy się ze swoim sumieniem, nie zmienił swojego postępowania. Zaczął wyprzedawać majątek i grody ze swego księstwa niemieckim rycerzom, a za uzyskane pieniądze najmował wojsko, które używał do napadów na dobra własnych poddanych. Straciwszy kolejne ziemie na rzecz brata Konrada w 1256 r. chciał powetować straty na biskupie wrocławskim Tomaszu I. Podstępnie napadł na niego i w strasznych warunkach więził we Wleniu. Wywołało to protesty nie tylko w kraju, interweniował nawet papież, a Bolesława obłożono klątwą. Niedługo potem planował kolejny zamach, na swego brata Konrada. Ten jednak znał go już dobrze i uprzedził jego atak. Uwięził Bolesława w Legnicy i wymusił pokorę oraz publiczną pokutę za jego niecne uczynki. Mimo że Rogatka był najstarszy spośród swego rodzeństwa, to przeżył wszystkich swoich braci. Z niechętnych mu kręgów kościelnych padały zarzuty, że przenieśli się na tamten świat otruci przez Bolesława, jednak nie ma na to dowodów. Pewne jest, że jego pokuta nie trwała długo. W 1277 r. znów zdradziecko napadł i uwięził Henryka IV, syna swego brata. Później, mimo że sam uciekł z placu boju, jego wojsku udało się nawet odeprzeć atak oddziałów kilku książąt w obronie więźnia. Zwolnił go dopiero po podpisaniu układu o przejęciu 1/3 jego ziem. Był to już ostatni występek Rogatki, bowiem zmarł w 1278 r.
"Zwaliska zamku Bolka na Dolnym Szlązku" wg Jana Krajewskiego. Tygodnik Ilustrowany 1882 r.
Legendy i podania
Legenda mówi iż książę Bolko II zakochany był w pięknej Kunegundzie, córce rycerza Lottara. Rodzice jednak postanowili już o jego małżeństwie z księżniczką austriacką Agnieszką. Aby pozbyć się problemu, wysłano Lottara z misją do jakiegoś polskiego dworu i tam podstępnie pojmano. Samą Kunegundę zamknięto w klasztorze i ogłoszono że oboje nie żyją. Załamany Bolko spełnił wole rodziców i poślubił Agnieszkę. Po pewnym czasie jednak księżna matka w obawie o możliwość wyjścia na jaw prawdy, postanowiła załatwić sprawę ostatecznie. Wynajęła w tym celu zielarza, któremu poleciła sporządzić zabójczą miksturę i podać ją Kunegundzie. Ten zrobił truciznę i przekazał ją nieświadomemu niczego swemu uczniowi Jakubowi Thaua. Młodzieniec ów odkrył jednak spisek i powiadomił o wszystkim przełożoną klasztoru. Na jej rozkaz urządzono mistyfikację, w klasztornym grobowcu złożono trumnę i ogłoszono że na dziwną chorobę zmarła jedna z nowicjuszek. Kunegunda zaś zamieszkała w domu rodzinnym Jakuba, gdzie podawała się za jego bratanicę. Zaczęła jednak tęsknić za Bolkiem, bardzo chciała uzyskać jakieś informacje o swoim ukochanym. Jakub wyjechał więc na dwór księcia, gdzie zyskał posadę nadwornego błazna. Wkrótce potem zmarła księżna matka, a młodej parze urodził się syn - Bolesław. Dalsze więzienie Lottara uznano za bezcelowe. Gdy uwolniony rycerz dowiedział się o otruciu swojej córki przez błazna księcia, zapałał zemstą. 29 lipca 1367 roku przedostał się na zamek w Bolkowie i zobaczył Jakuba Thaua bawiącego się z dzieckiem na dziedzińcu. Podbiegł tam, rzekł "Dziecko za dziecko . Twój syn za moją córkę!" i uderzył dziecko toporem. Nie wiedział, że to syn księcia, ani tego że Jakub uratował jego córkę. Odchodzący od zmysłów nadworny błazen wziął winę na siebie, powiedział że uderzył dziecko przez przypadek cegłą. Tłumaczenia nie pomogły, został ścięty w Świdnicy i zakopany pod bramą miejską. Uratował za to Lottara, który dowiedział się prawdy od matki Jakuba i wkrótce mógł spotkać się ze swoją córką. od tego czasu duch Jakuba w błazeńskim stroju pojawia się w niektóre ciemne noce na murach zamku w Bolkowie.
Tyle legenda. Wśród historyków nie ma pełnej zgody czy Bolko II w rzeczywistości miał syna. Większość uważa, że to niemożliwe, jednak o jego potomku zabitym przez nadwornego błazna wspomina m.in. kronikarz z XVI wieku Joachim Cureus oraz Efraim Naso z XVII wieku. Istnienie następcy władcy księstwa świdnicko-jaworskiego miałoby kapitalne znaczenie dla przyszłości sporej części Dolnego Śląska. Ziemie te po śmierci Bolka II, nie przeszłyby bowiem pod zwierzchnictwo czeskie (a potem cesarskie, na kilka wieków) lecz pozostały rządzone przez Piastów związanych z Polską.
Widok Bolkowa na przedwojennej pocztówce
Inna legenda dotyczy jeszcze starszych dziejów zamku. W imieniu książąt świdnickich władał nim rycerz Radzibor, który pewnego razu postanowił zejść na zbójecką drogę. Zaprosił więc na kolację do zamku grupę kupców, przebywających w mieście. Ich służbie kazał podać zatrute mięso, a samych kupców wrzucić do studni. Służba zmarła w męczarniach, jednak kupców czekała jeszcze gorsza śmierć głodowa. Po kilkunastu dniach Radzibor kazał usunąć zwłoki ze studni. Na jej dnie spodziewał się znaleźć pieniądze i kosztowności lecz ku jemu ogromnemu zdumieniu nic w niej nie było. Uznał to za czarną magię, sprowadził więc znanego maga aż z Frankonii. Ten obiecał pomóc, ale za cenę połowy złota, które spodziewał się odnaleźć. Wściekły Radzibor niechętnie przystał na warunek maga i razem zeszli do studni. Mijały godziny, a ze studni nie dochodziły żadne głosy. Wreszcie służba zajrzała do niej i zobaczyła leżącego nieprzytomnego Radzibora. Po magu nie było śladu. Chciwy rycerz-zbrodniarz odzyskał świadomość, ale postradał zmysły i wkrótce zmarł.
Inna pocztówka z roku 1930
Informacje praktyczne
ADRES I KONTAKT Muzeum Zamek Bolków - ul. Zamkowa 1, Bolków. Dojazd na parking przy ul. Księcia Bolka 12
CZAS Z centrum miasta idzie się ok. 5 minut. Pobieżne oglądnięcie zajmuje minimum 1 godzinę.
WSTĘP Płatny - 20 zł / 10 zł ulgowy. W sezonie czynny w godzinach 9 - 16, w soboty i niedziele do 18. W poniedziałki wystawy nieczynne, można wejść na dziedziniec za darmo.
Ponieważ informacje o godzinach otwarcia, a przede wszystkim cenach biletów szybko się dezaktualizują, sprawdź je na stronie oficjalnej opisywanego zamku/dworu: Zamek w Bolkowie
Położenie i dojazd
Centralna część woj. dolnośląskiego. 23 km na północ od Wałbrzycha, 30 km na wschód od Jeleniej Góry. Zobacz na mapie.
Zamek stoi w sąsiedztwie rynku miejskiego. Jest z daleka widoczny i nie sposób do niego nie trafić. Jadąc samochodem można zatrzymać się na zamkowym parkingu lub w centrum miasta.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N50.921818°, E16.098002°
format DM (stopnie, minuty): 50° 55.30908'N, 16° 5.88012'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 50° 55' 18.54''N, 16° 05' 52.81''E
Bibliografia
Chorowska Małgorzata - Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne
Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
Guerquin Bohdan - Zamki śląskie
Janczak Julian - Legendy zamków śląskich
Jurasz Tomasz - Zamki i ich tajemnice
Kaczyńscy Izabela i Tomasz - Polska - najciekawsze zamki
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Lamparska Joanna - Tajemnice zamki podziemia
Mazurska Teresa, Rachwalski Eugeniusz, Załęski Jerzy - Zamki Dolnego Śląska
Rogiński Ryszard - Zamki i twierdze w Polsce. Historia i legendy
Fotogaleria
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zdjęcia wykonane: zimą 2003/2004
Materiały wideo
Fly More Pro - Zamek Bolków z drona
Wampirzyca z Bolkowa - przedstawienie legendy
Noclegi
Bolków - Hotel Bolków, ul. Sienkiewicza 17, tel. (075) 741 33 41 Bolków - Hotel Panorama, ul. Mickiewicza 6, tel. (075)741 34 44, gsm 609 331 938 Bolków - Schronisko PTSM. ul. Księcia Bolka 8b, tel. (075) 741 32 11 Bolków - Pokoje Gościnne Pod Lipami, ul. Sienkiewicza 40, tel. (075) 74 13 678 Bolków - Internat przy Zespole Szkół Agrobiznesu, ul. Mickiewicza 2, tel. (075) 74 13 284 Bolków - Pole namiotowe, ul. Polna 16, tel: (075) 74 13 459, 74 13 431
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Ostatnie wpisy
Przezmark i jego niepowtarzalny urok Autor: Kustosz Data: 2011-06-04 17:54:03
Zamek w Przezmarku woj.pomorskie gm.Stary Dzierzgoń gorąco zaprasza turystów.
To, że ktoś zostaje oskarżony to nie znaczy, że jest winien. W obecnych czasach mamy wiele takich przykładów z różnych opcji politycznych.
Szkoda, że autor strony wprowadza do niej wątki polityczne charakteryzujące jego antypatie, bo strona bez tego była by dużo lepsza.
Dlaczego nie przeprowadza się całkowitej renowacji ??? Autor: pol Data: 2011-05-22 09:39:50
Czy nasze państwo jest tak biedne, przecież to nasza historia.
Porównując nasze zamki z Niemieckimi to na nasz żal patrzeć .
(c) 2001-2023 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz jego dalsze funkcjonowanie.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).