Zamek Bychawa

Bychawa
Przebudowany zamek szlachecki





Ocena zabytku


Możesz ocenić:
Bychawa (woj. lubelskie) - Zamek szlachecki przebudowany w pałac

Ocena obecnej atrakcyjności obiektu
4 stars
Średnia ocena: 4.0 na 5. Głosów: 83

       
    
 
Ocena nastawienia do turystów na terenie obiektu
4 stars
Średnia ocena: 3.9 na 5. Głosów: 63

       
    
 


Opis i stan obecny


Ruiny pomijanego często zamku bychawskiego leżą w północno - zachodniej części miasta zwanej Podzamczem. Zbudowano go na miejscu trzech wcześniejszych dworów należących do rodziny Bychawskich. Zamek położony był na półwyspie otoczonym z trzech stron stawami i dodatkowo od strony północnej odciętym fosą od lądu – i prawdopodobnie połączonym z podzamczem zwodzonym mostem. Za fosą znajdowało się gospodarcze podzamcze, również umocnione.
Sam budynek mieszkalny, otoczony czworobocznymi umocnieniami, określany jako dom wieżowy, był wybudowany z cegły i białego kamienia, na planie prostokąta z alkierzem bocznym, podpiwniczony, o dwóch kondygnacjach, prawdopodobnie trójdzielny z sienią na osi. Z zamku tego pozostały prawdopodobnie mury przy południowo-zachodnim alkierzu.
ozdoba
Cegły gotyckie
Ruiny w Bychawie datuje się powszechnie na XVI wiek, nigdy jednak nie były badane przez archeologów. Ku mojemu zdziwieniu znaleźliśmy tam 3 gotyckie cegły palcówki, w tym jedna szkliwiona! Czyżby ich obecność świadczyła o wykorzystaniu do budowy zamku murów już istniejących, wzmiankowanych w źródłach, piętnastowiecznych dworów?
Na podzamczu znajdowały się w 1694 roku: folwark z wozownią, spichlerz, stodoła, kuchnia, browar i dom podstarościego.
Po osiemnastowiecznej rozbudowie, wg projektów architekta Niemca (?) – budową kierował miejscowy murator Kłącz lub Kłacz – zamek Bychawa został rozbudowany w kierunku wschodnim – uzyskał plan dużego, szerokiego prostokąta z czterema kwadratowymi alkierzami w narożach, z ryzalitem o zaokrąglonych narożnikach w elewacji południowej oraz wyższą częścią środkową (widoczną na rycinie Andriollego). Ponadto zmieniono w duchu późnego baroku wygląd elewacji – dodano podziały pilastrowe i ramowe oraz widoczne jeszcze obramienia okien. Być może wysoka środkowa część skrzydła północnego była pozostałością wcześniejszej wieży bramnej. Po osiemnastowiecznej przebudowie istniał jeszcze mur obwodowy zamku, biegnący skrajem zachowanej do dziś fosy, od strony podzamcza. Przebieg muru jest jeszcze widoczny w terenie.
Do dzisiaj zachowały się spore fragmenty ścian pałacu – do wysokości gzymsu wieńczącego: ściana zachodnia z przyległymi do niej alkierzami i fragmentami ścian działowych, ściana południowa między alkierzem południowo-zachodnim a narożnikiem ryzalitu południowego oraz część alkierza południowo-wschodniego, w którym widoczne są ślady ośmiobocznego pomieszczenia w dolnej kondygnacji (to być może zamkowa kaplica). Ponadto zachowały się fundamenty portyku od strony północnej. W latach sześćdziesiątych, jak informuje Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, na ścianach alkierza północno-zachodniego widoczne były jeszcze pozostałości polichromii , prawdopodobnie z okresu przebudowy po 1802 roku. Dzisiaj nie widać już żadnych śladów malowideł.
Zachował się także dziewiętnastowieczny dwór Duniewskich i zabudowania gospodarcze na północ od zamku, zapewne w rejonie dawnego podzamcza: trzy spichlerze (w tym najstarszy, klasycystyczny, w ruinie), czworaki i trzy obory (w tym jedna w ruinie) – wszystkie budynki z XIX wieku. Przy dziewiętnastowiecznym spichrzu znajduje się spory budynek o grubych ścianach, położony na skraju stromego zbocza – być może był to budynek przeznaczony do obrony wjazdu na podzamcze. Ciekawym zachowanym elementem zespołu zamkowego jest późnobarokowa kapliczka, pochodząca z połowy XVIII wieku, stojąca przy rozstajach dróg, w pewnym oddaleniu od zamku. Kapliczka ma ciekawy plan zbliżony do trójkąta o ściętych narożach, dwóch wklęsłych i jednym wypukłym boku. W wypukłym boku – od strony wschodniej znajduje się nisza, obecnie pusta, kiedyś zapewne stała w niej figura świętego. Proporcje i dynamiczna bryła kapliczki sugerują autorstwo dobrego architekta. Podobieństwo form artykulacji architektonicznej kapliczki do form pałacu może wskazywać, że autorem obu tych budowli był nieznany obecnie z nazwiska architekt niemieckiego pochodzenia.

Zdjęcie lidar Bychawy
Zdjęcie z lotniczego skanowania laserowego terenu zamku w Bychawie



Plany i rekonstrukcje


Plan ruin w Bychawie
Plan zachowanych murów rezydencji bychawskiej
Źródło: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce t. VIII, Województwo lubelskie, pod red. R. Brykowskiego i Z. Winiarz, z. 4, Powiat bychawski, Warszawa 1960

Plan założenia
Plan zachowanych murów rezydencji bychawskiej
Źródło: Karta zabytku

Mapa Bychawy z XVIII w.
Teren zamku Bychawa na austriackiej mapie z XVIII wieku. Oznaczone wzgórze zamkowe z nowo postawionym pałacem, dalej widać zabudowę gospodarczą z folwarkiem i ogrody.


Historia, wydarzenia

Powrót na górę strony

Zamek w Bychawie wybudowano w I połowie XVI wieku z inicjatywy Mikołaja Pileckiego. Wcześniej na jego miejscu stały bliżej nieznane dwory średniowieczne.

Zamek na rysunku Andriollego
Rysunek zamku bychawskiego Andriollego z 1868 roku.
Źródło: Siedziby szlacheckie i magnackie na ziemiach zwanych Lubelszczyzną. 1500-1700, Rolska-Boruch Irena

ozdoba
Jan Zamoyski w Bychawie
To właśnie na jednym z synodów w Bychawie udzielono błogosławieństwa młodemu szlachcicowi z ziemi bełzkiej, kalwinowi Janowi Zamoyskiemu, udającemu się na studia do Padwy. Późniejszy kanclerz i hetman wielki w zasadzie nie zawiódł oczekiwań – uczył się pilnie, m.in. zasłynął jako autor rozprawy "De senatu romane" ("O senacie rzymskim") – ale wrócił z Włoch już jako katolik.

punktor 1326 r. – w spisach świętopietrza wymieniona zostaje po raz pierwszy parafia w Bychawie
punktor koniec XIV w. - Bychawa stała się własnością rodu Bychawskich
punktor XV w. – budowa pierwotnej siedziby Bychawskich
punktor koniec XV w. - wzmiankowane są już trzy dwory, w tym jeden "stary", przy którym znajdował się folwark
punktor 1519 r. – w drodze zastawu siedziba w Bychawie przechodzi na spowinowaconego z Bychawskimi Mikołaja Firleja, hetmana wielkiego koronnego
punktor przed 1521 r. - Bychawę kupił od niego Mikołaj Pilecki
punktor 1537 r. – wraz z nadaniem Bychawie praw miejskich, miasto otoczono wałem z ostrokołem i drewnianymi bramami. Mikołaj Pilecki otrzymał od króla Zygmunta Starego zezwolenie na budowę zamku. Mieszkańcy miasta mieli obowiązek pomóc Pileckiemu w budowie zamku, który "miał zatrzymać zapędy nieprzyjaciół". Po tej dacie następuje budowa nowej rezydencji, zapewne z wykorzystaniem starszych fragmentów.
ozdoba
Scypion Bychawski
W XIX wieku miasto z pałacem przejął hrabia Karol Scipio del Campo. Nie był jednak dobrym gospodarzem. Kajetan Koźmian w złośliwym panegiryku przyrównał go do Scypiona Afrykańskiego, bo tamten zburzył Kartaginę, natomiast hrabia Scipio doprowadził do upadku Bychawę.

punktor 1539 r. – w zamku wystawiono pierwszy dokument związany z organizacją nowo lokowanego miasta
punktor 1551/2 r. – dobra bychawskie przejmują Myszkowscy z Pińczowa – w tym czasie Bychawa staje się żywym ośrodkiem kalwinizmu – odbywają się tu m.in. liczne synody różnowiercze. Zamek został zapewne modernizowany i rozbudowany, ale brak szczegółów prac
punktor przełom XVI/XVII w. - od Myszkowskich zamek przechodzi w ręce Wierzbickich. Najpierw Jana, potem wdowy po nim Zofii. Zadłużenie majątku zmusiło ją do wydzierżawienia go Aleksandrowi Zaporowskiemu.
punktor przed 1637 r. - Bychawę za niespłacone długi Wierzbickich przejął Stanisław Wieteski (Wioteski) z Modliborzyc
punktor 1649 r. - Bychawę z zamkiem zniszczyli kozacy Chmielnickiego
punktor po 1650 r. - wraz z ręka córki Wieteskiego dobra bychawskie otrzymał Tomasz Inocenty Zaporoski
punktor II poł. XVII w. - następuje niejasny okres w dziejach Bychawy, ale istotny dla dziejów zamku. Jedne źródła wymieniają jako właścicieli podczaszego lubelskiego Michała Zaporoskiego, potem jego córkę Teofilę, która wyszła za Michała Pisarskiego, starostę wolbromskiego, pomijając całkowicie Andrzeja Leopolda Ossowskiego, którego wzmiankują ok. 1680 roku inne źródła. Jego panowanie w Bychawie potwierdzają pozwy sądowe, którymi obrzucał się z miejscowymi Żydami. Być może miasto zostało podzielone i Ossowski posiadał podzamcze, albo był tylko dzierżawcą. Jednak to jemu przypisuje się pod koniec XVII stulecia rozpoczęcie budowy nowego pałacu w miejscu zniszczonego zamku. A do zniszczeń tych ponoć sam się przyczynił walcząc "prawem i lewem" ze swoimi kuzynami o majątek bychawski. Zachowała się skarga, iż przy budowie zmuszał poddanych do wyjątkowo ciężkiej pracy. A budowa trwała długo, została dokończona przez kolejnego właściciela
punktor 1694 r. – inwentarz folwarku na podzamczu wymienia: wozownię, spichlerz, stodołę, kuchnię, dwór folwarczny, a w pobliżu browar. Obejmował on rozległe pola uprawne, lasy, staw, łąki, ogrody. Brak opisu samego zamku, być może z powodu trwającej budowy. Inwentarz wymienia tylko wyposażenie: 46 mis i półmisków cynowych, 42 talerze drewniane, 2 dywany, 1 kobierzec (stary bardzo), 1 krzesło gdańskie, 8 skrzyń, kilka obrazów religijnych, portret króla Władysława IV z królewną.
punktor 1716 r. - wzmianka o rezydencji bychawskiej "dwór starodawny na siedzibę bardzo dogodny".
punktorpo 1725 r. - Dominik Stoiński, sędzia ziemski, przejął Bychawę i dokończył budowę barokowego pałacu ok. 1730 r.
punktor koniec XVIII w. – właścicielem Bychawy został Józef Stecki herbu Radwan. Szybko sprzedał ją Karolowi Scipio del Campo
punktor po 1802 r. - przebudowa dla Karola Scipio del Campo (zapewne w niewielkim zakresie – być może dodano wtedy kolumnowy portyk od północy). W otoczeniu rezydencji powstał ogród włoski i oranżeria
punktor 1827 r. - zadłużony majątek Scipio del Campo został przymusowo zlicytowany na rzecz Tadeusza Trzcińskiego za 250 tys zł. Ten odsprzedał go Karolowi Łaniewskiemu
punktor 1851 r. - Bychawę kupili Sarneccy. Wincenty Korwin Sarnecki dożył tu swych dni. Po nim mieszkał tu jego syn Zygmunt, znany pisarz, dyrektor teatru
punktor 1869 r. - po utracie praw miejskich Bychawę wydzierżawił Adamowi Duniewskiemu. Po kilku latach potrzebujący pieniędzy Sarnecki sprzedał mu majątek, a sam tułał się po kraju, umierając kilkadziesiąt lat później w nędzy i zapomnieniu
punktor 1880 r. – pożar zniszczył pałac. Budowla po przebudowach nosiła cechy klasycystyczne
punktor 1888 r. – podupadły pałac został opuszczony przez ostatnich właścicieli - Duniewskich, którzy przenieśli się do pobliskiego dworu
punktor 1890 r. – Marianna Duniewska sprzedała Bychawę Antoniemu Budnemu. Ten powiększył dwór w 1898 r., ale przyczynił się później do dewastacji ruin pałacu - czerpał z nich materiał do budowy i remontów dróg oraz wycinał park na drewno
punktor 1928 r. - w parku pałacowym wycięto stary drzewostan. Kolejna wycinka miała miejsce po wojnie
punktor lata 1934 - 1935 – częściowa rozbiórka ruin bychawskich
punktor 1946 r. – wywłaszczenie Budnych i likwidacja prywatnego majątku obejmującego ruiny
punktor 1993 – na podzamczu spalił się spichlerz, od tego czasu stał się ruiną

Pałac od północy w XIX w.
Pałac Bychawa od północy na akwareli A. Sipowicza z ok. 1850 r.


Informacje praktyczne


ADRES I KONTAKT
punktorbrak

CZAS
punktor Dojście lub dojazd z centrum miasta ok. 10 minut. Ogląd ruin zamku i zabudowań gospodarczych ok. 20 minut.

WSTĘP
punktor Wolny.


Pałac od wschodu w XIX w.
Pałac Bychawa od wschodu na akwareli A. Sipowicza z ok. 1850 r.


Położenie i dojazd


Centralna cześć woj. lubelskiego. 20 km na południe od Lublina. Zobacz na mapie.
Do zamku, położonego wśród stawów ok. 500 m na północny zachód od rynku można dojść na piechotę – najkrótsza droga – na północ od rynku, potem w lewo i przy zrujnowanym spichlerzu jeszcze raz w lewo.
Dojazd samochodem – ok. 1 km w kierunku Niedrzwicy Dużej, następnie w prawo w drogę asfaltową, po kilkuset metrach – przy barokowej kapliczce – jeszcze raz w prawo i przy zrujnowanym spichlerzu w prawo w żużlówkę. Najlepiej stanąć gdzieś w okolicy spichlerza i następne kilkadziesiąt metrów przejść na piechotę, ale można wjechać samochodem również na sam teren zamku.

GPS
Współrzędne geograficzne:

Otwórz w:  Google Maps,  Bing Maps,  Openstreet Maps
format D (stopnie):   N51.02382222° E22.52389444°  
format DM (stopnie, minuty):   51° 1.4293332'N 22° 31.4336664'E
format DMS (stopnie, minuty, sekundy):   51° 01' 25.76''N 22° 31' 26.02''E 



Bibliografia



punktor Katalog Zabytków Sztuki w Polsce t. VIII, Województwo lubelskie, pod red. R. Brykowskiego i Z. Winiarz, z. 4, Powiat bychawski, Warszawa 1960
punktor Rolska-Boruch Irena - Siedziby szlacheckie i magnackie na ziemiach zwanych Lubelszczyzną. 1500-1700, Lublin 1999
punktor Rolska-Boruch Irena - Domy pańskie na Lubelszczyźnie od późnego gotyku do wczesnego baroku, Lublin 2003
punktor Kuna Marek - Trasy turystyczne po Bychawie i okolicach

Fotografia lotnicza Bychawy
Widok z lotu ptaka w 1967 r. Fot. J. Gurba


Galeria zdjęć


Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.

Bychawa - Widok z drugiego brzegu stawu Bychawa - Widok od płd.-wsch. Bychawa - Widok od płd.-wsch. Bychawa - Elewacja zachodnia Bychawa - Alkierz płd.-wsch. Bychawa - Okna elewacji południowej Bychawa - Widok od północy Bychawa - Szkliwiona gotycka palcówka Bychawa - Wnętrze Bychawa - Obramienie okna alkierza płd.-wsch. Bychawa - Pseudopilastry alkierza płd.-wsch. Bychawa - Wnętrze alkierza płd.-wsch. Bychawa - Okno alkierza płn.-zach. Bychawa - Alkierz płn.-zach. Bychawa - Widok z okna alkierza płd.-wsch. Bychawa - Zaokrąglony narożnik ryzalitu  płd. Bychawa - Sklepienie w przejściu Bychawa - Przejście do alkierza płn.-zach. Bychawa - Dawny kominek na piętrze alkierza płn.-zach. Bychawa - Fundament ściany południowej Bychawa - Pozostałości portyku Bychawa - Spichlerz Bychawa - Portyk spichlerza Bychawa - Ruina przy wjeździe na podzamcze Bychawa - Kapliczka od południa Bychawa - Gzymsy kapliczki Bychawa - Fosa zamkowa Bychawa - Czworak Bychawa - Dwór Duniewskich Bychawa - Ryt naskalny z końca XX w. :-)) Bychawa - Gotyckie cegły Bychawa - Szkliwiona gotycka palcówka
Zdjęcia wykonane: wiosną 2005


Filmy wideo


Ruiny Pałacu w Bychawie z drona



Noclegi


punktor Biskupie, gm. Wysokie, Gospodarstwo Agroturyst. Bogumiły i Stanisława Głąbów, tel. (084) 680 64 84
punktor Kiełczewice Dolne, gm. Strzyżewice, Gospodarstwo Agroturyst. Genowefy Baran, tel. (081) 566 63 62
punktor Urszulin, gm. Bychawa, Motel Jakol s.c. , tel. (081) 571 31 03
punktor Zielona, gm. Krzczonów, Zielony Zajazd , tel. (081) 566 44 74

Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych. Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!


oferta noclegowa 1       

Miniforum

Powrót na górę

Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.

Ostatnie wpisy

  • Św. JAN Z KAPLICZKI.       Autor:  Zbignjew Kępa      Data:  2017-11-03 11:33:49
    Również pamiętam jako dziecko że w kapliczce na roztaju dróg stała figura św.Jana chodziłem tam często bo mieszkałem z rodzicami w budynku obok zamku później wraz z rodzicami przenieśliśmy się na ul. Partyzantów 16 były to lata 60 XX wieku.
  • Św. Jan Nepomucen z Bychawy       Autor:  Katarzyna      Data:  2017-05-21 10:49:16
    Rzeźba św. Jana Nepomucena była przez wiele lat "zabezpieczona" przez nieznaną osobę. Dwa lata temu Ks.Andrzej Kuś skontaktował się z Urzędem Ochrony Zabytków w Lublinie i poprosił o pomoc w sprawie zabezpieczenia tej rzeźby, która znalazła się posiadaniu parafii. W porozumieniu z Urzędem Miasta Bychawy i Proboszczem postanowiono przekazać ją do Muzeum Wsi Lubelskiej. Nie mogła wrócić do kapliczki, gdyż byłaby w niej powszechnie dostępna. Także dla złodziei. Proszę zauważyć, że obecnie nie ma w kapliczkach przydrożnych rzeźb, które przedstawiają wartość rynkową. Wszystkie zostały albo skradzione, albo zniszczone, albo zabezpieczone. Przepiękny Św. Jan Nepomucen z Bychawy jest w Muzeum Wsi Lubelskiej. Nie wiem czy zostanie wyeksponowany, ale z pewnością jest to dla niego obecnie najlepsze miejsce. Myślę, że jeżeli mieszkańcy Bychawy będą mieli możliwość zadbać o tę rzeźbę, to będzie mogła ona wrócić do kapliczki.
  • Re: Re: Zamkowa Piwnica       Autor:  MIKI      Data:  2016-04-15 19:11:27
    Chciałem jeszcze dodać szczegół do opisu tych zabytków na terenie Podzamcza dot. kapliczki na rozstaju dróg . Autor (autorka) pisze ,że zapewne była w tej kapliczce jakaś figurka świętego , otóż była i nazywała się Święty Jan . Pamiętam jak byłem dzieckiem przy porządkowaniu tej wnęki gdzie był umieszczony św Jan, miałem przyjemność dotknąć fizycznie św. Jana . Porządki tego typu były robione , przeważnie przed nabożeństwem majowym tzw majówką . Było to w latach 50-tych. W tej chwili wnęka kapliczki jest pusta , kiedyś myślałem ,że może jakiś konserwator zabrał św.Jana do odnowienia (renowacji) ale to już trwa wiele , wiele lat i św. Jan nie wraca na swoje miejsce. Czyżby jakiś kolekcjoner zabytków sobie przywłaszczył ???. Pozdrawiam.





Powót do strony startowej
Powrót do strony startowej

(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności
Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.