Możesz ocenić: Czchów (woj. małopolskie) - Średniowieczny zamek królewski
Opis i stan obecny
Ruiny zamku w Czchowie stoją poza miastem, na skalistym zalesionym wzgórzu odciętym naturalnie ukształtowaną fosą.
Wzgórze to nosi nazwę "Grodzisko", zapewne z powodu wczesnośredniowiecznej osady, którą się tu lokalizuje.
Zamek pełnił funkcje kontrolne na starym szlaku handlowym wzdłuż Dunajca na Węgry, mieścił komorę celną, a potem jako siedziba starostwa - sąd grodzki i ziemski.
Warownia zajmowała cały wierzchołek tego wzgórza i składała się z wysokiej baszty obronnej, baszty bramnej, piętrowego domu głównego od wschodu, budynku gospodarczego i przybudówki przy wieży. Całość otoczona była murem. Przed mostem, na sąsiednim wzgórzu założono gospodarcze podzamcze.
Przez ostatnie stulecia zachowana była tylko okrągła baszta, stąd lokalna nazwa zamku - "Baszta". Jak to często bywa najstarszy element założenia przetrwał najdłużej.
Trójkondygnacyjna obecnie baszta zbudowana z głazów piaskowych ma wysokość 20 m i średnicę 12,5 m. Pełniła funkcje obronne, więzienne, a początkowo również mieszkalne. Stoi na murach fundamentowych grubości ok. 5 metrów. Ciekawostką jest fakt, iż jej najwyższa partia była ośmioboczna, co widać i dziś, choć brakuje paru kondygnacji (pierwotna wysokość to ok. 37 m). Kilka metrów nad dziedzińcem od północy znajduje się otwór w murze, który stanowił pierwotne wejście - prowadziły do niego drewniane schody, niszczone w razie najazdu wroga.
Mury obwodowe o grubości od 1,2 do 2,4 m powstały w drugiej fazie rozwoju zamku. Ich fundamenty zostały odsłonięte dopiero w latach 60-tych XX wieku. W 3. fazie powstał piętrowy budynek mieszkalny z piwnicami od północnego-wschodu. Następnie wzmocniono wjazd wieżą bramną o wysokości równej domowi mieszkalnemu. Prowadził do niej most zwodzony nad suchą fosą. Ostatni etap rozwoju warowni to parterowy budynek gospodarczy od płd.-wsch. (nie ma po nim śladu) i przybudówka przy baszcie zwana stróżówką (obecnie zrekonstruowana).
Niedawno wzgórze zamkowe zostało gruntownie przebadane, fragmenty znalezisk można zobaczyć na małej ekspozycji w zamku.
Zabytek został częściowo zrekonstruowany i wygląda inaczej niż na początku XXI wieku. Odtworzono wieżę bramną z 2 przyporami o wymiarach 6 x 7 m, drewniany most, nadbudowano zachowane w fundamentach mury obronne, tworząc zamknięty obwód, udostępniono piwnice i punkt widokowy na baszcie.
Brakuje jeszcze tylko budynku mieszkalnego.
Nocą ruiny są oświetlone. Zmiany są więc bardzo pozytywne.
Odbudowane obiekty mają jaśniejszy budulec, widać ze są współczesne, ale nie razi to jakoś szczególnie.
Na terenie warowni i w jej otoczeniu rozstawiono broń artyleryjską, zarówno średniowieczną jak i z XX wieku - dookoła wytyczono Szlak Militarno-Historyczny. Wszystko jest dobrze opisane, a dzieje i wygląd zamku przedstawiono w czytelny sposób na rekonstrukcjach, planach, makietach. Mury bramy ozdobiono powiększonymi do sporych rozmiarów XIX-wiecznymi widokami zamku. Widok z wieży ciekawy i rozległy, ale ustępuje panoramie rozciągającej się z wieży w Melsztynie, bo rzeka Dunajec przepływa tu w oddali i ledwie ją widać.
Ruiny zamku w Czchowie na akwareli Napoleona Ordy z 2. połowy XIX wieku
Odkrycia na zamku
Prace archeologiczne w Czchowie odsłoniły zarys zabudowy wzgórza zamkowego i doprowadziły do odkrycia dużej ilości zabytków ruchomych. Z 60 tysięcy przedmiotów zrekonstruowano ponad 40 naczyń glinianych, poddano konserwacji kilkadziesiąt grotów kusz, fragmentów zbroi, mieczy, ostróg.
Większość odnalezionych przedmiotów przechowywane jest w Muzeum Okręgowym w Tarnowie.
Jedne z ciekawszych przedmiotów to fragmenty rycerskiej rękawicy płytowej oraz monety: denar krakowski Królowej Jadwigi, którego replikę można zakupić w sklepiku na zamku, denar koronny Władysława Jagiełły, szeląg ryski Zygmunta III Wazy, szelągi litewskie i koronne Jana Kazimierza. Najstarszą monetę odkryto jednak dopiero w 2018 roku - był to grosz praski Wacława II datowany na lata 1300-1305.
Na awersie monety widoczna jest korona otoczona przez dwa otoki z napisami: Wencezlavs Secvndvs i Dei [gratia rex] Boemie.
Znacznie tego znaleziska skłoniło placówkę do zorganizowania spotkania w ramach Galerii Jednego Obiektu i prelekcji na temat monety.
Unikatowym znaleziskiem są też resztki spichlerza z kilogramami zwęglonego i przepalonego zboża w postaci całych ziaren.
Materiały organiczne jak skóra czy właśnie zboże, normalnie nie zachowują się bowiem do naszych czasów. W tym przypadku ziarna zakonserwował ogień, bo spichlerz spłonął ok. 600 lat temu. Badania ziaren i odkrytych w nim nasion różnych roślin pozwoliły odtworzyć roślinność rosnącą na polach w średniowieczu. Na temat czchowskiego zboża powstało opracowanie naukowe i praca magisterska.
Plany i rekonstrukcje
Rozwarstwienie murów na planie zamku Czchów. 1 - wieża, 2 - mur obwodowy, 3 - baszta bramna, 4 - budynek mieszkalny, 5 - niewielkie skrzydło południowe (gospodarcze), 6 - przybudówka przy wieży, 7 - podjazd do bramy
Plan ruin w Czchowie wg T. Chrzanowskiego i M. Korneckiego, przed pracami rekonstrukcyjnymi. Murów (na czarno) nie było wtedy wiele, a wejście prowadziło z przeciwnej strony.
Północno-zachodnia elewacja zamku w Czchowie; linią przerywaną oznaczono hipotetyczną sylwetę budynku mieszkalnego i baszty oraz wysokość murów obwodowych w okresie średniowiecza; oprac. A. Martyka.
Rekonstrukcja zamku Czchów z XIII/XIV wieku (z muzeum zamkowego)
Rekonstrukcja zamku Czchów z XVI wieku wg A.Szpunara, rysunek A.Wagnera
Rekonstrukcja warowni czchowskiej z tablicy informacyjnej
Rekonstrukcja zamku i podzamcza (z muzeum zamkowego)
Historia, wydarzenia
Wieżę w Czchowie jako wolno stojący stołp, otoczony drewnianą palisadą, wzniesiono prawdopodobnie jeszcze w końcu XIII w. z rozkazu króla Wacława II. Być może stało się wraz z lokacją miasta, którą datuje się na okres 1288-1333. Prawdopodobnie dopiero za Kazimierza Wielkiego postawiono pełne założenie zamkowe. Budowla przez wieki była siedzibą starosty - administratora dóbr królewskich, starostwa czchowskiego.
Wcześniej, w miejscu dzisiejszego Czchowa istniał wczesnośredniowieczny gród oraz osada będąca w posiadaniu benedyktynów z Tyńca, wzmiankowana w przywilejach z lat 1125 i 1229.
Ruiny zamku w Czchowie i kościół cmentarny św. Anny na pocztówce z ok. 1900 roku
I poł. XIV w. - trwała stopniowa rozbudowa obiektu, kolejno o: mur obwodowy, murowaną bramę (II faza budowy), murowany budynek mieszkalny (III faza). Nie wiadomo czy prace rozpoczął Władysław Łokietek czy za obie fazy odpowiadał Kazimierz Wielki
1327 r. - zachowany jest dokument mówiący o istnieniu w wieży komory celnej dla towarów przywożonych z Węgier. Król Władysław Łokietek zwalnia w nim kupców z opłat celnych w Czchowie
Więzienie i sąd
Tradycja ludowa łączy basztę w Czchowie z więzieniem. Być może było tak już za pierwszego znanego burgrabiego - Imrama, o którym wiadomo, że utrzymywał policję królewską złożoną z różnych awanturników i pilnował wykonywania wyroków sądowych. Na załogę zamku pracowały wtedy 3 wsie oraz młyn na Dunajcu.
Jedna z tych wsi - Siemiechów była dość znacznie oddalona od Czchowa, więc król Kazimierz Wielki zwolnił ją z obowiązku robocizny i nakazał przekazywać burgrabiemu 1 grzywnę z łanu oraz 2 miary owsa, 2 sery, 20 jaj i 2 kapłony.
Sąd grodzki działał na zamku już w XIV stuleciu, potem wymieniany jest sąd ziemski. Jednak późniejsze marne gospodarzenie starostów czchowskich doprowadziło do upadku kwitnący w średniowieczu zamek i zlikwidowanie sądu w 1646 wieku. Dopiero król Stanisław August Poniatowski chcąc przywrócenia działalności sądu ziemskiego w Czchowie (najbliższy funkcjonował aż w Krakowie) nakazał odbudowę zamku lub postawienie nowej siedziby, co zatwierdził uchwałą Sejm Czteroletni. Ówczesny starosta Grabowski nie zdecydował się jednak na odbudowę (widać stan obiektu był tak zły, że nie opłacało się to) i sąd działał w nowo postawionym budynku obok kościoła.
Nadającym się do użytkowania elementem zamku była wtedy tylko baszta, wiec w całości przeznaczono ją na więzienie.
Wcześniej też zapewne funkcjonowała cela więzienna w piwnicy baszty, bo starosta, sprawując na zamku władzę sądowniczą, musiał gdzieś egzekwować wyroki.
ok. 1340 r. - Kazimierz Wielki nakazał ufortyfikować miasto i otoczyć go murem, rozbudowany zamek miał pozostać poza jego obrębem.
1356 r. - wymieniony jest pierwszy znany burgrabia zamku - Imram syn Żegoty
1357 r. - w zamku powołano sąd grodzki
1372 r. - w warowni zatrzymała się królowa Jadwiga podążająca na Węgry
1397 r. - po raz pierwszy zatrzymał się tu król Władysław Jagiełło. Później jeszcze kilkakrotnie gościł w Czchowie
XV w. - aby zwiększyć obronność zamku, postawiono basztę bramną o wymiarach 6 x 7 m wspartą dwiema szkarpami (IV faza)
koniec XV - pocz. XVI w. - starostwo czchowskie sprawowali Melsztyńscy z pobliskiego Melsztyna. Przeprowadzili oni kolejną rozbudowę, powstał parterowy budynek południowy przeznaczony na cele gospodarcze i przybudówka przy wieży (V faza)
lata 1549-1560 - starostami byli Bonerowie, najpierw Seweryn, później Stanisław
II poł. XVI w. - następna piastowała tę funkcję Anna Jordanowa z Bonerów i jej mąż kasztelan krakowski Wawrzyniec Spytek Jordan. Kasztelanami czchowskimi w tym czasie był ród Ligęzów (kasztelan stał się tytułem honorowym, Ligęzowie więc nie przebywali w zamku ani w mieście)
1646 r. - zamek całkowicie podupadł i został opuszczony
1772 r. - wraz z rozbiorem kraju zlikwidowane zostało starostwo czchowskie
1892 r. - pierwsze prace badawcze dokonane przez historyka sztuki W. Juszczkiewicza
1928 r. - pierwsza prace konserwatorskie. Basztę w Czchowie nakryto stropem żelbetonowym. Wtedy sądzono jeszcze, iż zamek stanowiła tylko samodzielna wieża. Uznano ją za "pomnik ar chitektury epoki piastowskiej".
Pogląd ten został zmieniony podczas prac badawczych w roku 1966 pod kierunkiem A. Żakiego, gdy odkopano fundamenty całego założenia zamkowego
1993 r. - powstał Społeczny Komitet Renowacji Ruin Baszty. Pod kierunkiem Andrzeja Szpunara z Muzeum Okręgowego w Tarnowie rozpoczęto prace archeologiczne i rekonstrukcyjne, które dostarczyły szerokiej wiedzy o dziejach zamku.
Zaplanowano zrekonstruowanie warowni, ale nie w całości.
koniec 1999 r. - zrekonstruowano w charakterze trwałej ruiny kilkanaście metrów zachodniego muru zamkowego, a w celu odsłonięcia murów przeprowadzono też wycinkę lasu
2003 r. - otwarcie warowni na nowo. W zrekonstruowanej wieży powstał punkt widokowy, odtworzono częściowo zamkowe zabudowania, mury obronne z fundamentami bramy. Powstał punkt informacyjny z pamiątkami.
2018 r. - zakończenie rewitalizacji zabytku.
Odtworzono wieżę bramną, most nad fosą, nadbudowano mury obwodowe, zagospodarowano dziedziniec. Na wzgórzu i u jego podnóża wytyczono alejki i strefę rekreacyjną.
Archeologom udało się odnaleźć resztki muru obwodowego od wschodu, który runął w dół wzgórza jeszcze w średniowieczu oraz ceglano-kamienny piec w piwnicy północno-zachodniej
Ruiny w Czchowie na grafice z 1843 roku, autor E. W. Kainko
Podobny widok jak wyżej, lecz z 1837 roku. Litografia wg rysunku A. Gorczyńskiego
CZAS Oglądnięcie ruin zamku zajmuje ok. 40 minut. Dojście z rynku to 10 minut, pod wzgórzem zamkowy jest osobny parking bezpłatny.
WSTĘP Do ruin wstęp bezpłatny. Do samej baszty obowiązuje opłata 4 zł od osoby. Otwarta jest codziennie od 1 maja do 30 września, w wakacje od 10:00 do 18:00 (pon.-pt.) i id 11:00 do 19.00 (sb.-ndz.). Kasa biletowa znajduje się w rynku - w Centrum Informacji Turystycznej. Aby upewnić się, że wieża jest dostępna należy skontaktować się z CIT, ul. Rynek 3, tel. 605 832 815.
Ponieważ informacje o godzinach otwarcia, a przede wszystkim cenach biletów szybko się dezaktualizują, sprawdź je na stronie oficjalnej opisywanego zabytku: Zamek w Czchowie
Pocztówka z widokiem spod wieży zamkowej w Czchowie z ok. 1910 r.
Położenie i dojazd
Południowa część woj. małopolskiego. 28 km na południowy zachód od Tarnowa, 31 km na północ od Nowego Sącza. Zobacz na mapie.
Wieżę widać z daleka. Najlepiej dostać się do rynku miejskiego (jest tam duży parking dla samochodów) i stamtąd oznakowanym szlakiem iść do ruin. Uwaga! Bilety do wieży kupuje się w kasie w rynku, a nie w zamku.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N49.833333039° E20.677556479°
format DM (stopnie, minuty): 49° 49.99998234'N 20° 40.65338874'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 49° 49' 60.00''N 20° 40' 39.20''E
Bibliografia
Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Kornecki Marian - Zamki i dwory obronne ziemi krakowskiej
Leńczyk Gabriel - Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski
Marszałek Juliusz - Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach
Moskal Krzysztof - "Zamki w dziejach Polski i Słowacji między Wisłą a Hornadem" tom 1 i 2
Rogiński Ryszard - Zamki i twierdze w Polsce - historia i legendy
Szope Maciej - Grodziska i zamczyska województwa tarnowskiego
Szpunar Andrzej, Glinianowicz Marcin - Uzbrojenie późnośredniowieczne z zamku w Czchowie w Małopolsce
Martyka Anna - Ruiny zamku w Czchowie – analiza prac konserwatorskich i budowlanych
Przedwojenne zdjęcie z Archiwum Ilustrowanego Kuriera Codziennego
Galeria zdjęć
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zdjęcia wykonane: latem 2022
Zdjęcia wykonane: latem 2002
Baszta i kościółek w Czchowie na zdjęciu Adama Wisłockiego z okresu międzywojnnego
Filmy wideo
Zamek Czchów z drona
Noclegi
Czchów - Ośrodek Elektrowni "Łaziska" - tel. (014) 684 31 10 Czchów - Ośrodek Wędkarski - tel. (014) 684 31 41 W Czchowie można też bez problemu rozbić namiot nad Dunajcem
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Ostatnie wpisy
CZCHÓW Średniowieczny zamek królewski Autor: Grzegorz R. Data: 2016-06-08 16:25:19
Na temat włodarzy zamku w Czchowie znalazłem taką informację
".... Pod tym względem charakterystyczną była sprawa Stroskiej Woli, wsi królewskiej, położonej w dzisiejszym powiecie Brzeskim, a pozostającej w roku 1521 w dzierżeniu Anny Radzimirskiej, starościzny czchowskiej. Z początku dekret królewski zakazywał pani Radzimirskiej wprowadzenia ustawy o robociznach, ponieważ poddani ze Stroskiej Woli spełniają już i tak corocznie różne ciężary...."
Źródło - internet - Przeglad_Historyczny-r1913-t16-n2-s200-217.pdf
jakość strony Autor: bf Data: 2013-01-17 08:43:05
uwagi co do strony:
1 - w przypadku bibliografii podaje się daty ukazania się drukiem, bo potem jest łatwiej szukać
2 - przez blisko 10 lat (od r. 1993) badania wykopaliskowe na wzgórzu zamkowym prowadziło Muzeum Okręgowe w Tarnowie. Na podstawie tych badań powstał najbardziej aktualny plan zamku, także plan z podziałem na fazy chronologiczne i rysunek rekonstrukcyjny - tu nie ma słowa na ten temat, a cudze rysunki są. Fe, nieładnie
Re: zamki których brakuje Autor: Anonim Data: 2009-02-19 01:20:22
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis historyczno-krajoznawczy. Nie finansuje nas żadna firma ani instytucja. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz nasze dalsze funkcjonowanie i aktualizację informacji.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).