Czudec

Średniowieczny zamek rycerski

Niewiele informacji pozostało po zamku czudeckim. Już we wczesnym średniowieczu był tu gród warowny broniący szlaku handlowego w dolinie Wisłoka. Zamek postawił być może Gryfita - Teodor Czador, wojewoda krakowski, który schronił się w tej okolicy przed księciem Leszkiem Białym.
1264 r. - Czucz (bo tak zwał się wtedy Czudec) był wymieniony jako twierdza graniczna Małopolski i ziemi przemyskiej
poł. XIV w. - do tego czasu był to ważny punkt obronny wschodnich granic naszego kraju, potem Kazimierz Wielki przesunął granicę bardziej na wschód
1346 r. - zachował się dokument mówiący o nadaniu przez króla, Rzeszowa i okolicznych wsi Janowi Pekosławicowi, w którym napisano, że jego ziemie sięgać będą zamku czudeckiego
przełom XIV i XV w. - wymienieni są dziedzice miasta: Wojtek, Zawisza i Pakosław Strzyżowski herbu Gozdawa

Znaleziska archeologiczne Podczas prac archeologicznych w ruinach zamku Czudec natrafiono na pokaźny zbiór pięknych kafli renesansowych, które nie odbiegają od podobnych kafli z Wawelu i innych większych ośrodków miejskich tamtego okresu.

1461 r. - właścicielami Nowogrodu (kolejna nazwa dawnego Czudca) byli Jan i Mikołaj Strzyżowscy, zamek stanowił ich siedzibę
XVI w. - kolejni Strzyżowscy rozbudowali zamek w stylu renesansowym. Istnieje też wzmianka mówiąca, iż był on jedną z twierdz okalających magnacką siedzibę panów na Łańcucie
1610 r. - właścicielami Czudca na ponad 200 lat zostali Grabieńscy herbu Pomian
1624 r. - Tatarzy Kantymira murzy napadli i zdobyli miasto oraz zamek
1692 r. - kolejny najazd Tatarów. Właścicielom - Władysławowi i Helenie Grabieńskim ledwo udało się uciec z płonącego zamku, który nie został już odbudowany. Za ocalenie ufundowali oni Matce Boskiej wotum dziękczynne. Mury zamkowe zostały rozebrane i wykorzystane przy budowie kościoła św. Trójcy.
pocz. XVIII w. - powstał pałacyk - nowy siedziba właścicieli, obecnie budynek Zespołu Szkół w Czudcu. Wcześniej już stał tu niewielki dwór wieżowy, zamieniony przy budowie pałacu na lamus
1955 r. - prof. Gabriel Leńczyk dokonał pierwszego odsłonięcia murów zamkowych
2001 r. - rozpoczęto badania wykopaliskowe zamku w Czudcu na szerszą skalę pod kierunkiem A. Lubelczyka z Muzeum Okręgowego w Rzeszowie.
2002 r. - kolejny etap prac archeologicznych. Przekopano całe wzgórze zamkowe, odsłonięto fundamenty sześciokątnej baszty, ścięto część drzew. Zamkiem zainteresowały się lokalne władze, w planach jest stworzenie ścieżki turystycznej oraz skansenu.
2003 r. - dalsze prace badawcze. Dokopano się m.in. do zamkowego dziedzińca, odsłonięto duże fragmenty murów obwodowych, olbrzymią piwnicę domu zamkowego, czworokątną basztę, nawet piec chlebowy i żarna. Z braku środków na zabezpieczenie odkrytych murów miały one zostać zakopane. Jednak po artykułach w prasie lokalnej mówiło się o utworzeniu skansen archeologicznego. Plany nie zostały jednak zrealizowane.

Legendy i podania