Czyżów Szlachecki

Zamek rycerski przebudowany w pałac

Słynne postacie na zamku Z rezydencją czyżowską związanych jest wiele znanych postaci. Należała do nich Jadwiga Prendowska, kurierka gen. Mariana Langiewicza w powstaniu styczniowym, z mężem Henrykiem, komisarzem województwa sandomierskiego. Na początku XX wieku przejął Czyżów ożeniony z Koletą Prendowską - Józef Targowski, znany w okresie II Rzeczypospolitej polityk i dyplomata. Był m.in. wysłannikiem rządu polskiego do walczącego z bolszewikami generała Kołczaka, posłem w Japonii, a później posłem i senatorem z listy BBWR. W okresie międzywojennym w Czyżowie przebywali m.in. pisarze Władysław Reymont, Witold Gombrowicz i Ludwik Hieronim Morstin czy malarze Władysław Skoczylas, Karol Frycz, Leon Wyczółkowski. Najbardziej znamienitymi gośćmi byli prezydenci Stanisław Wojciechowski i Ignacy Mościcki. Ten ostatni podejmowany był ze swoją świtą przez Targowskiego 8 września 1929 roku po uroczystości odsłonięcia pomnika legionistów poległych w bitwie pod Konarami k. Klimontowa. Podczas wojny w pałacu Czyżów mieszkał ppłk Antoni Żółkiewski ps. "Lin", oficjalnie jako inspektor plantacji buraków cukrowych, faktycznie dowódca Inspektoratu Sandomiersko-Opatowskiego AK.

Zdjęcie z lotniczego skanowania laserowego zamku w Czyżowie Szlacheckim. A - obecny pałac, B - dawne przedzamcze

Wg legendy wzgórze zamkowe mieli usypać Tatarzy, których wziął do niewoli rycerz Zaklika z pobliskiego Międzygórza. W okolicy nie było bowiem wzniesienia odpowiedniego do postawienia warownej siedziby. Przez kilka miesięcy przynosili tutaj tłustą ziemię z nadrzecznych łąk. Gdy Zaklika uznał, że wzgórze osiągnęło właściwą wysokość i warowność, kazał wznieść kasztel z cegły i białego kamienia pobieranego z okolicznej wsi Janików.

Inna legenda dotyczy Michała z Czyżowa, który połakomił się na mury kościoła i klasztoru klarysek w Zawichoście. Istnieją dwie wersje tego wydarzenia: albo wykorzystał on materiał budowlany składowany w Zawichoście na odbudowę zniszczonych budynków sakralnych albo sam rozebrał zniszczone mury i przewiózł je do Czyżowa. Ludzie mieli mu to za złe, jednak kara spotkała go dopiero po śmierci. Pochowany został w miejscowym kościele, przez niego zresztą ufundowanym. Gdy wszystkim wydawało się, że więcej nie usłyszą o Michale podczas jednego z nabożeństw zaczęły łamać się i gasnąć ołtarzowe świece. Gdy po wstawieniu nowych świec, sytuacja powtarzała się, cały pobożny lud struchlał. Nie pomagały żarliwe modlitwy, w końcu zrezygnowany ksiądz zawołał "kim jesteś duchu i czego chcesz?". Wtedy pośród jęków i szlochów usłyszano stłumioną odpowiedź "Jestem panem na Czyżowie. Za przywłaszczenie cudzej własności spotkała mnie kara i nie jestem godzien być w tym poświęconym miejscu". Pleban postanowił wtedy przenieść trumnę nieszczęśnika na przykościelny cmentarz. Ale tam także ziemia nie chciała przyjąć grzesznika i wyrzucała trumnę na powierzchnię. Obciążoną ją wiec kamieniami wrzucono do Wisły. Wypłynęła jednak przy brodzie w Zawichoście. Parafianie czyżowscy próbowali jeszcze bezskutecznie pochować zmarłego w Zawdzie, Bałtówce, Janikowie, Pawłowie, Podszynie i Linowie. W końcu złożyli trumnę w lesie w pobliżu Lasocina, gdzie mieszkało wielkie stado kruków. Wygłodniałe ptaki rzuciły się na drewnianą skrzynię i po niecałej godzinie doszczętnie rozszarpały zwłoki zmarłego, którego dusza zaznała wreszcie spokoju. Miejsce to nazywano odtąd Krukowem, a po latach, gdy nikt już nie pamiętał o tym zdarzeniach leśna osada przyjęła nazwę Kruków.