Darłowo

Średniowieczny zamek książęcy

Jakaś siedziba istniała w Darłowie już w XIII stuleciu. Ok. 1280 r. zdobył ją książę Pomorza Gdańskiego Mściwoj II. Na początku XIV wieku właścicielami miasta był rycerski ród Święców, którzy w 1327 roku nakazali mieszczanom wykorzystanie zrujnowanego zamku na cele miejskie. Co dokładnie zrobiono, nie wiadomo.
Nowy obiekt - warowną rezydencję godną władcy, sojusznika cesarza Karola IV oraz króla Kazimierza Wielkiego, wzniósł książę Bogusław V w 2. połowie XIV wieku.

Księżna Zofia W II połowie XV wieku, przez 11 lat zamek był siedzibą Zofii, małżonki księcia wołogoskiego Eryka II i córki innego księcia pomorskiego Bogusława IX. Była to ponoć piękna i dumna kobieta, a w przeciwieństwie do męża zawsze przyjacielsko nastawiona do Polski. O zamek w Darłowie bardzo dbała i znacznie go upiększyła. Swojego syna Bogusława X wysłała na nauki do Jana Długosza w Krakowie i ożeniła z córką króla Kazimierza Jagiellończyka. Gdy Eryk II sprzymierzył się z Krzyżakami i oddał im Lębork, polski władca dokonał srogiej zemsty najeżdżając i niszcząc ziemie zachodniopomorskie. Rozpaczliwa sytuacja zmusiła księcia do złożenia prośby do swej małżonki, aby ta udała się do Jagiellończyka załagodziła jego gniew. Zofia tak oczarowała króla, iż ten wybaczył wiarołomcy i wycofał wojska z jego terytorium. Jak pisze Długosz, stwierdziła, że brzydzi się swoim mężem-zdrajcą i dlatego od dawna nie dzieli już z nim łoża. Król bardzo żałował podobno, że nie poślubił Zofii (a proponowano mu to wcześniej), która poza urodą posiadała też skarby po stryju - skandynawskim królu Eryku I, a w posagu wnosiła część Pomorza Zachodniego. Małżeństwo Zofii z Erykiem II pozostało nieudane - jej pobyt w Darłowie był formą separacji z mężem. Powstały wtedy pogłoski o jej związku ze słynnym rycerzem Janem z Maszewa, który wypowiedział służbę Erykowi II i zamieszkał w Darłowie. Coś mogło być na rzeczy, ponieważ wiadomo, że dużo razem podróżowali.

1352 r. - książę pomorski Bogusław V kupił za 1500 marek wyspę z młynem w Darłowie od mieszczanki Elżbiety von Behr. Niedługo potem rozpoczął budowę zamku
1372 r. - gdy na ukończeniu był pierwszy etap budowy zamku, odbył się w nim zjazd książąt zachodniopomorskich, na którym dokonano podziału księstwa na dzielnicę wołogoską i sławneńsko-słupską. Początkowo zamek na planie zbliżonym do kwadratu (32x34 m) składał się z murów obwodowych zwieńczonych blankami (wys. 14 m), potężnej wieży bramnej (ok. 23 m i 3 piętra) i raczej skromnego skrzydła mieszkalnego od południa. Tzw. łącznik - narożny budynek w którym mieszkał zarządca książęcy, łączył go z parterowym budynkiem wschodnim. W nim mieściła się sala rycerska ze sklepieniem gwiaździstym. Między skrzydłem wschodnim, a bramą północną stał jeszcze wąski, ale wysoki (trzykondygnacyjny) budynek z izbami mieszkalnymi załogi zamku. Wieża bramna pełniła funkcje obronne i prowadziła na folwark oraz gospodarcze podzamcze. Wjazd do warowni znajdował się od północy przez wieżyczkę nad bramą, most na kanale młyńskim i przedzamcze miejskie.
1377 r. - po śmierci Bogusława V, władzę w Darłowie objął książę Warcisław VII. Przypisywanie mu budowy czy rozbudowy skrzydła wschodniego w starszej literaturze okazało się błędne
lata 1449-1459 - książę słupski Eryk I dokonał rozbudowy zamku o dwukondygnacyjne skrzydło mieszkalne od zachodu oraz drugą linię murów obronnych (faza II).
lata 1474-1483 - w zamku rezydowała Zofia, pro-polsko nastawiona żona księcia Eryka II
ok. 1480 - książę Bogusław X znacznie rozbudował zamek darłowski (faza III). Przesunął bardziej na zachód linię murów obwodowych, ponieważ w dawnej fosie wzniósł nowe reprezentacyjne trzykondygnacyjne skrzydło mieszkalne dla swojej matki (stąd nazywano go domem księżnej Zofii). W ten sposób powiększył też dziedziniec, a poprzedni budynek Eryka I musiał zostać zburzony. Obniżona została tez ranga skrzydła południowego, w którym zlikwidowano 1 trakt, a resztę budynku przeznaczono na siedzibą zarządcy zamku i załogi
lata 1493-1497 - na zamku rezydowała żona Bogusława X, księżna Anna, córka króla Kazimierza Jagiellończyka. Tut urodził się jej pierwszy syn - Jerzy.
ok. 1538 - książę Barnim XI dokonał przebudowy zamku w duchu renesansu (faza IV) i zapisał go swojej żonie Annie. Nadbudowano wtedy skrzydło wschodnie o 2 kondygnacje. Powstała w nim sala reprezentacyjna na I piętrze ("sala przyjęć") i apartamenty mieszkalne na 2. piętrze. Dom główny od południa również podwyższono o 1 kondygnację. Komunikację między piętrami przejęły kręte klatki schodowe w dwóch wieżyczkach na dziedzińcu. Wieża bramna została podwyższona do wysokości 26 m
II poł. XVI w. - książę Jan Fryderyk dostawił do bramy od północy renesansowy czterokondygnacyjny budynek bramny (faza V). Wymusiło to przesunięcie fosy i postawienie nowego mostu zwodzonego
lata 1589 r. - sporą część zamku zdewastował wielki pożar
lata 1622-1637 - zamkiem władał ostatni Gryfita, Bogusław XIV. Po wielkim pożarze w 1624 roku odbudował zamek, jednak zubażając jego wygląd i dawny styl. Wszystkie elewacje otynkowano, wykuto nowe okna. W sali rycerskiej nie przywrócono dawnych sklepień gwiaździstych lecz przebudowano ją na kaplicę zamkową pw. św. Elżbiety
lata 1630 r. - zamek wraz z całym Darłowem zajęli Szwedzi
lata 1637-1653 - po śmierci Bogusława XIV zamek Darłowo odziedziczyła żona - księża Elżbieta
1654 r. - warownia przeszła we władanie Marchii Brandenburskiej. |Od tego momentu był już własnością państwową
1679 r. - wielki pożar spustoszył budowlę
1680 r. - kolejny pożar na zamku. Odbudowano go co prawda, ale bez skrzydła zachodniego i nie zadbano o zachowanie cech stylowych
1701 r. - Darłowo zostało włączone do Królestwa Pruskiego
ok. 1750 r. - we wschodniej części zamku urządzono składowisko soli
1805 r. - zamknięta została kaplica zamkowa
lata 1807-1808 - w dawnej warowni działał szpital dla żołnierzy Napoleona Bonaparte
1833 r. - najbardziej zniszczone części zamku Darłowo, przede wszystkim spalone skrzydło zachodnie oraz górne kondygnacje skrzydła północnego łącznika przeznaczono do rozbiórki. Zmieniono zwieńczenie wieży
ok. 1850 r. - w skrzydle południowym z wieżą bramną utworzono siedzibę sądu i więzienie, natomiast w części wschodniej funkcjonował magazyn zbożowy
lata 1929-1935 - przeprowadzono nieudolny remont zamku z przeznaczeniem na siedzibę Muzeum Powiatowego. Restauracja zamku przyniosła zniszczenie resztek zabytkowych elementów. Pierwszą ekspozycję udostępniono w 1930 r.
1945 r. - warownia przetrwała wojnę w dobrym stanie, więc ponownie otwarto w niej Muzeum, tym razem Regionalne
1958 r. - pierwsze powojenne prace konserwacyjne
lata 1971-1988 - muzeum zamknięto na czas remontu generalnego i regotyzacji obiektu, przeprowadzonego przez Państwowe Przedsiębiorstwo Konserwacji Zabytków Oddział w Szczecinie wg projektu opracowanego przez Irenę i Michała Witwickich z Politechniki Warszawskiej. Odkryto wtedy i udostępniono turystom piwnice zagruzowane w XVI wieku
2000 r. - rozpoczęto prace konserwatorskie przy skrzydle zachodnim, które pozwoliły na utworzenie nad nim tarasu
2003 r. - przeprowadzono niezbędny remont skrzydła wschodniego: sklepienie, ściany oraz filary między okienne w kaplicy zamkowej. Konserwacji poddano również barokową ambonę oraz mury dookoła dziedzińca

Zamek i młyn zamkowy ze spichlerzami na litografii z początku XX w. Młyn przeszedł kilka wielkich pożarów. Po ostatnim - w 1964 roku nie został już odbudowany

Zamek Darłowo na pocztówce z początku XX wieku.

Zamek darłowski posiada swoją Białą Damę. Jest nią opisana wyżej księżna Zofia. Wielokrotnie widziano ponoć kobiecą zjawę ubraną w falistą szatę z bursztynowym naszyjnikiem i lichtarzem ze świecą w ręku. Ponoć to Zofia podąża na schadzkę z rycerzem z Janem z Maszewa, który mieszkał w zachowanej do dziś gotyckiej kamienicy przy ulicach Powstańców Warszawskich i Morskiej. Zamek i kamienica były jakoby połączone podziemnym korytarzem. Inna wersja legendy mówi, iż Zofia krąży po zamku pokutując za swoje okrucieństwo. Żadne występki księżnej nie są jednak odnotowane na kartach historii...

Bibliografia