Dobczyce

Średniowieczny zamek królewski

Wierni królowi Pobyt króla w Dobczycach w 1311 r. związany był z buntem wójta Alberta w Krakowie. Dokument konfiskujący dobra krakowskich buntowników podpisany przez króla wystawiony został w dobczyckim zamku, w oryginale: "apud Dobsicz in castris". Mieszkańcy Dobczyc pomogli królowi odbić Kraków i za to jego syn Kazimierz Wielki przywilejem z 1362 r. lokował miasto na prawie niemieckim, uwolnił mieszczan od cła w całym kraju oraz nadał inne przywileje. Zwiększył też ich bezpieczeństwo dzięki nowym fortyfikacjom.

1225 r. - w książce "Dzikowy Skarb", polski pisarz historyczny Karol Bunsch wspomina o notatce z tego roku, w której czytamy, że wdowa po wójcie w osadzie Dobschicze ubiegała się o mieszkanie w zamku, a rok później biskup Iwo Odrowąż wybudował tu kościół
1311 r. - na zamku przebywał król Władysław Łokietek
1362 r. - wzmianka o dobczyckim zamku w dokumentach. W tym okresie, za Kazimierza Wielkiego został on rozbudowany, być może już wtedy powstał zamek dolny. Także miasto otoczono murem, który zastąpił dotychczasową palisadę
lata 1378-1417 - najstarszymi dzierżawcami starostwa dobczyckiego byli: kupiec krakowski, bankier i zaufany Kazimierza Wielkiego - Mikołaj Wierzynek później podkanclerzy i starosta krakowski - Klemens z Moskorzewa
1390 r. - król Władysław Jagiełło nakazał konserwację warowni, przekazując na ten cel dochody z żup wielickich
1398 r. - w zamku Dobczyce przebywał król Władysław Jagiełło z żona Jadwigą, co zostało upamiętnione herbem Jagiellonów przed wejściem do kaplicy
od 1417 r. - mimo że syn Klemensa z Moskorzewa - Marcin powinien odziedziczyć starostwo to ze względu na "niegodziwe wybryki i zuchwalstwa" wyrokiem sądu królewskiego pozbawiono go dzierżawy (m.in. w 1411 r. napadł i złupił Dobczyce) . Następnymi dzierżawcami zamku byli: Zbigniew z Brzezia, Mikołaj z Brzezia, Piotr z Kamieńca, Stanisław Lanckoroński, Stanisław Czerny z Witowic, Hieronim Bużeński, kolejny Piotr z Kamieńca, Seweryn Boner.

Królewska szkoła O istotnym znaczeniu zamku dobczyckiego w kraju świadczy fakt, iż za króla Kazimierza Jagiellończyka mieściła się tu "akademia" dla jego synów: Zygmunta, Aleksandra, Władysława, Jana, Fryderyka i Kazimierza, który został później beatyfikowany. Pobierali nauki pod okiem księdza i słynnego kronikarza Jana Długosza. Po nieudanej wyprawie po koronę węgierską król ponownie posłał syna Kazimierza do Dobczyc na kontemplacje. Dlatego stał się on patronem Ziemi Dobczyckiej.

1585 r. - król Stefan Batory, potrzebując gotówki, przekazał Dobczyce za pokaźną sumę Sebastianowi Lubomirskiemu co rozpoczęło okres świetności zamku. Rozbudowano zamek dolny i przeprowadzono przebudowę całości w renesansową rezydencję
I poł. XVII w. - starostą był Stanisław Lubomirski, który po rozbudowie zamku w Wiśniczu, przebywał głównie tam, jednak w Dobczycach rezydowała jego żona Zofia z Ostrogskich. Tu wychowywała dzieci. W zamku kazała m.in. wykuć studnię, wybudować kaplicę oraz wzbogacić wieżę o zegary
1611 r. - w zamku odbyło się huczne wesele Barbary Lubomirskiej i Jana Zebrzydowskiego, starosty lanckorońskiego
1649 r. - po Lubomirskich, Dobczyce na prawie 100 lat przejął ród Jordanów. Najpierw podkomorzy krakowski Michał Jordan (przeprowadził on odbudowę murów zamkowych), później kasztelan wojnicki i bracławski - Franciszek i jego syn Michał Jordan
1655 r. - w czasie "potopu" zamek został najechany przez Szwedów. 2 lata później zaatakowały go oddziały siedmiogrodzkie Jerzego Rakoczego idące z pomocą Szwedom. Mimo to zamek nie ucierpiał aż tak bardzo jak inne polskie warownie

Skarb zamkowy W II poł. XVIII w. w zamku odkryto skarb. Piastunka starosty Dobrzyńskiego zabawiając płaczące dziecko uderzała o ścianę pękiem kluczy. Odpadł tynk i odsłoniła się kryjówka. Był to mały loszek, w którym znaleziono garnek pełen monet i klejnotów. Niestety dało to początek poszukiwaniu skarbów i niszczeniu budowli, w czym pomogli późniejsi starostowie Michał Lewartowski i Kasper Biliński.

1702 r. - ponowny najazd Szwedów doprowadził miasto do upadku. Zamek także pozostawili w opłakanym stanie, choć nadal był zamieszkiwany przez kolejnych starostów Andrzeja Moszyńskiego i Walentego Dobrzyńskiego
1782 r. - zamek został opuszczony
lata 1830-1834 - z rozebranych murów dobczyckiego zamku postawiono nieopodal stojący do dziś kościół, oraz domy pod Górą Zamkową. Cegły i kamienie z zamku zawędrowały aż do Krakowa, gdzie były wykorzystywane przy budowie Wałów Wiślanych. Ruiny zostały całkowicie zagruzowane, zarośnięte roślinnością i powoli znikały z powierzchni ziemi. Później miejscowa ludność traktowała ten teren jako pastwisko
XIX w. - przy zamku działał kamieniołom. W wyniku jego pracy osunęła się zachodnia część zamku dolnego
1900 r. - Grono Konserwatorów Galicji Zachodniej doprowadziło do objęcia ochroną ruin w Dobczycach, a rok później rozpoczęto prace archeologiczne i zabezpieczające
7.11.1960 r. - odgruzowywanie zamku i kolejne prace archeologiczne. Ogromne zasługi dla odsłonięcia dawnej warowni miał miejscowy nauczyciel Władysław Kowalski, który został później kustoszem zamkowego muzeum
1964 r. - otworzono muzeum
11.12.1977 - zamek odwiedził kardynał Karol Wojtyła, późniejszy papież i święty
2014 r. - zakończono prace związane z podwyższeniem murów zamkowych oraz odbudowie pomieszczeń na piętrze skrzydła wschodniego, przy bramie wjazdowej. W tym celu zlikwidowano zadaszenie tego skrzydła i wieży na tzw. dach pogrążony, który nie jest widoczny z zewnątrz. Po drodze do zamku można już również zwiedzić fragment wyremontowanych miejskich murów obronnych
2021 r. - przy zamku oddano do użytku ścieżkę widokową wzdłuż murów miejskich
2022 r. - wykonano kładkę pieszo-rowerową łączącą zamek z zaporą

Sebastian Lubomirski Sebastian Lubomirski, twórca potęgi swojego rodu uczynił z zamku dobczyckiego swą główną rezydencję. Majątku dorobił się dzięki wygraniu czegoś w rodzaju przetargu na stanowisko żupnika soli wielickiej i bocheńskiej. Był on podobno najbardziej bezwzględnym eksploatatorem złóż solnych w historii, na czym cierpiała pracująca tam ludność jak i same kopalnie, które nie były remontowane. Olbrzymie dochody i bardzo skrupulatne spłacanie swoich powinności wobec skarbu królewskiego zjednały mu poparcie Stefana Batorego i Zygmunta III. Wkrótce Lubomirski stał się nieformalnym skarbnikiem królewskim, ponieważ regularnie dokonywał płatności w imieniu króla, udzielał pożyczek zarówno jemu jak i innym dostojnikom państwowym. Jeśli dłużnik nie był w stanie spłacić pożyczki w terminie, oferował Lubomirskiemu jakiś majątek ziemski, który ten chętnie przyjmował i powiększał w ten sposób swoje włości. Dodatkowo otrzymał i odkupił kilka starostw, tak że ze średniego szlachcica szybko stał się magnatem.

Bibliografia