Możesz ocenić: Dukla (woj. podkarpackie) - Średniowieczny zamek rycerski całkowicie przebudowany w pałac
Opis i stan obecny
Zamek w Dukli postawiono w widłach rzek Jasiółka i Dukiełka. Przebudowana obecnie rezydencja posiada charakter barokowego pałacu z dwiema oryginalnymi, flankującymi ją oficynami.
Oficyny posiadają kształt trapezu i sprawiają wrażenie większych od samego pałacu. Po badaniach murów okazało się, że są to rozbudowane i podwyższone bastiony, które otaczały siedemnastowieczny zamek.
Pozostałe 2 bastiony od wschodu zachowały się tylko w formie lekkiego podwyższenia terenu.
Kiedyś oficyn i innych obiektów zamkowo-pałacowych było znacznie więcej, szacuje się że na całe założenie składało się ok. 25 budynków. Zamek w XVI/XVII wieku posiadał również wieżę, której fundamenty odkryto podczas wykopalisk, a główne budynki były zwieńczone attyką (zlikwidowaną w XVII wieku).
Pierwotnie budowla założona była na osi płd.-płn. (wjazd i elewacja frontowa znajdowała się od południa). W XVIII wieku nadano jej obecną formę z główną osią na kierunku zach.-wsch. (z frontem od zachodu).
Pałac otaczał taras widokowy na ogrody (potem park) i Górę Cergową. Południowy odcinek tarasu posiadał piwnice. Do dziś zachowały się po nim niskie murki.
Obecnie obiekt jest własnością Muzeum Historycznego (dawniej Muzeum Braterstwa Broni). Turystom udostępniony został sam pałac z ekspozycją głównie związaną z I i II wojną światową.
Jest to już zresztą widoczne z daleka, bo otoczenie budowli wypełniono sprzętem i maszynami wojskowymi. Tematem przewodnim są walki o ważną strategicznie Przełęcz Dukielską. Jest jeszcze wystawa poświęcona historii miasta i pałacu, ale dosyć skromna.
Wnętrza nie prezentują się ciekawie, nie znajdziemy tu praktycznie nic ze wspaniałego wyposażenia zamku Mniszchów, bo wszystko zostało stracone albo zniszczone podczas wojny.
Dość głupi wydaje się więc zakaz fotografowania pałacu we wnętrzach. Nie dość, że jest niezgodny z prawem, to tak naprawdę nie ma co tam fotografować. Chyba, że ktoś jest wielkim pasjonatem sprzętu wojskowego, tylko w jaki sposób pstryknięcie zdjęcia miałoby zaszkodzić takim eksponatom? Niestety nie da się zobaczyć piwnic zamkowych ani kazamat pod bastionami, których odkryto 5. Chyba nawet nie ma planów ich udostępnienia.
Osobnym tematem jest park pałacowy. Ciągnie się on ok. pół kilometra za dukielską rezydencją na obszarze 11 ha. Mimo że jest zaniedbany, zaśmiecony i pozbawiony oryginalnych elementów architektonicznych, to robi wielkie wrażenie.
Nie wiem jak lokalne władze i dyrekcja muzeum, posiadając taką perełkę bezczynnie przyglądają się na jego degradację, zamiast walczyć o środki na rewitalizację.
Wg mnie w ciągu paru lat można by dorównać atrakcyjnością takim podkarpackim parkom jak baranowski czy krasiczyński.
Z tarasu pałacowego do parku prowadziły dwie alejki. Otaczały one trzy stawy ustawione w perspektywie od największego do najmniejszego. Między nimi zbudowano arkadowe mosty z ozdobnymi wazonami. Po jednym pozostały filary. Na największym stawie znajduje się wyspa, kiedyś z altaną. Z rozmieszczonych po całym parku kamiennych elementów i ozdób przerwały dwie ozdobne podpory. Z wielu rzeźb, posągów i trofeów wojennych nie zostało nic, kilka figur jest jednak porozrzucanych na terenie miasta.
A jeszcze po 1945 r. było ich całkiem sporo, regularnie znikały co kilka - kilkanaście lat.
Do dziś z elementów parku zachowała się kaplica grobowa, lodownia, aleja lipowa. Część parku przeznaczono na boisko sportowe. Kaplica to modernistyczna budowla z 1925 r., spoczywa w niej kilku przedstawicieli rodu Męcińskich. Tuż obok, przy środkowym stawie, ulokowana jest lodownia z 1875 r. Jej właściwości chłodnicze były wykorzystywane jeszcze w latach 90-tych XX wieku. Potem wejście zamurowano. Poza obrębem parku, ale przy jego murze, stoi browar pałacowy. Ta piętrowa budowla z piwnicami powstała w XVIII wieku, ale została gruntownie przebudowana w następnym stuleciu. Obecnie jest w kompletnej ruinie. Od parku rozpoczyna się unikatowa aleja akacjowa o długości 1300 metrów, biegnąca wzdłuż drogi na Rzeszów. To stary średniowieczny szlak zwany Traktem Węgierskim.
Z elementów budowli przypałacowych przetrwały: studnia, szklarnia (cieplarnia), brama, furty. Na północ od pałacu znajdował się zabudowa gospodarcza i tereny uprawne. Ta część założenia została w większości przekazana Nadleśnictwu. Zachowały się tylko stajnie.
Aktualizacja: Pałac został odzyskany przez przedwojennych właścicieli, może więc zajmą się rewitalizacją parku. Muzeum funkcjonuje bez zmian.
Zamek Dukla na początku XX wieku. Obecna elewacja frontowa - zachodnia (przed przebudową XVIII-wieczną front był od południa).
Plany i rekonstrukcje
Plan założenia wg Barbary Bosak z 2011 roku.
1. pałac,
2. oficyna lewa,
3. oficyna prawa,
4. taras ogrodowy z podpiwniczeniem,
5. szklarnia,
6. mur oporowy tarasu,
7. dziedziniec,
8. kaplica grobowa,
9. lodownia,
10. most i śluza,
11. śluza,
12. schody ogrodowe,
13. ruiny browaru,
14. dawne stajnie,
15. spiętrzenie na rzeczce Dukiełce zasilające stawy,
16. studnia,
17. lapidarium,
18. prawdopodobne miejsce dawnego teatru,
19. ślad bastionów uczytelniony jako forma ukształtowania,
20. brama główna,
21. fragment dróżki brukowanej kamieniem rzecznym,
22. aleja grabowa.
Plan zamku - pałacu w Dukli wg Michała Proksy. Na czarno odkryte przez archeologów mury pierwotnych fortyfikacji
Plan piwnic oficyny lewej wg Barbary Bosak z 2011 roku. Kolorem oznaczony obszar bastionu. A, B, C - pierwotne kazamaty XVII-wiecznego bastionu
Plan piwnic oficyny prawej wg Barbary Bosak z 2011 roku. Kolorem oznaczony obszar bastionu. A, B - pierwotne kazamaty XVII-wiecznego bastionu
Zamek - pałac w Dukli na austriackiej mapie z ok. 1770 roku (zniekształcenie wynika ze złego złożenia podzielonej na części mapy). Zielonym okręgiem oznaczony ścisły teren zamkowy. Na dwóch stawach widać już wyspy, choć tę na największym stawie datuje się na XIX wiek.
Gdyby mapę sporządzono 10 lat wcześniej byłaby szansa zobaczyć jak wyglądała dawna siedziba obronna. Niestety, mapa przedstawia założenie tuż po przebudowie pałacowej. Widać pałac i 2 boczne oficyny oraz dużo innych budynków, ogrody na północy i park ze stawami na północnym wschodzie.
Zamek - pałac w Dukli na mapie XIX-wiecznej. Wygląd bliski dzisiejszemu. Na tej mapie rozróżniano budynki murowane (czerwone) od drewnianych (czarne).
Historia, wydarzenia
Potwierdzone dzieje obronnej siedziby w Dukli sięgają połowy XVI wieku. Przyjmuje się, że renesansowy dwór wzniósł Jan Jordan z Zakliczyna.
Po Jordanach właścicielami byli Dukli byli ich krewni - Zborowscy, a potem Drohojewscy (od 1600 r.) i Męcińscy (od 1601 r.).
W 1636 roku Franciszek Bernard Mniszech, starosta sanocki i kasztelan sądecki postanowił przebudować go na okazalszy zamek otoczony nowoczesną fortyfikacją bastionową.
Była to więc rezydencja typu "palazzo in fortezza". Upiększaniem jej wnętrz zajął się na przełomie wieków wnuk fundatora - Józef Wandalin Mniszech.
W 1656 r. (w czasie potopu szwedzkiego) w zamku dukielskim zatrzymał się król Jan Kazimierz w drodze do Lwowa.
Obecny pałacowy kształt nadali budowli w latach 1764-1765
Jerzy August Wandalin Mniszech, marszałek nadworny, starosta generalny wielkopolski oraz jego żona Anna Amalia z Brühlów. Zamek podwyższono o piętro zwieńczone mansardowym dachem, pozbyto się części fortyfikacji, na dwóch bastionach powstały oficyny.
Frontem pałacu uczyniono elewację zachodnią (wcześniej południowa).
Stworzono późnobarokową rezydencję magnacką, będącą ważnym ośrodkiem życia kulturalnego, towarzyskiego i politycznego ówczesnej Polski. Skupiała ona przeciwników króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Dla przebudowanego zamku były to czasy świetności. Słynna była tutejsza kolekcja dzieł sztuki, biblioteka, teatr dworski, piękne ogrody i park.
Przebudowę zamkowych ogrodów Anna Amalia Mniszech powierzyła Francuzowi Ricaud de Tirregaille Pierre, który wzorował się na projektach nadwornego ogrodnika króla Ludwika XIV André Le Nôtre.
Rozpoczynały się one w miejscu 2 rozebranych bastionów.
Ogrody zdobiło wiele kamiennych elementów jak posągi, wazony, trofea wojenne, mostki, ławy, stoły.
W Dukli bywali wtedy przywódcy Konfederacji Barskiej z Kazimierzem Pułaskim włącznie, a także sam Tadeusz Kościuszko.
Mniszech wsławił się też założeniem w swej rezydencji jednej z pierwszych w Polsce lóż masońskich (1755 r.).
Po I rozbiorze Polski budowlę zajęli Austriacy i urządzili w niej koszary. Mniszchowie stracili Duklę w 1779 r. na rzecz Józefa Kantego Ossolińskiego. Po kilku Ossolińskich władali nią Stadniccy, z których Helena na początku XIX stulecia wyszła za gen. Wojciecha Męcińskiego, który przez pewien okres był najbogatszym Polakiem. Pałac stał się więc siedzibą Męcińskich, bardzo okazałą i bogato wyposażoną.
W latach 30-tych XIX w. zapewne z inicjatywy Heleny ze Stadnickich Męcińskiej nadano ogrodom cechy stylu romantycznego. Zmieniono nieco układ ogrodów, na największym stawie powstała wyspa z altaną (choć na mapie XVIII-wiecznej widać już wyspy na dużym i średnim stawie, być może ją tylko powiększono).
Wkrótce rezydencja ucierpiała w kilku pożarach, więc od 1875 r. przeprowadzono prace budowlane. Cezar Męciński chciał przywrócić podniszczonej już budowli świetność, ale zlecił pracę architektowi, który popełnił wiele błędów. Najbardziej rzucał się w oczy niesymetryczny rozstaw okien w elewacji frontowej. Zmiany ogólnie nie były wielkie (np. dodano balkony, ganek), ale doprowadziły do utraty cech stylowych. Architektowi zapłacono tylko część wynagrodzenia, co doprowadziło do długiego sporu.
Po raz kolejny przemodelowano ogrody. Tym razem zyskały one charakter parkowo-krajobrazowy, czyli styl angielski, nie zacierając jednak całkowicie jego pierwotnego charakteru.
Rozebrano teatr pałacowy, wzniesiono palmiarnię (zniszczona podczas II wojny św.), lodownię (zachowana).
Po zakończeniu I wojny światowej, Męcińscy planowali "naprawę" poprzednich prac wraz z odbudową po zniszczeniach wojennych, ale spory rodzinne uniemożliwiły to. W dodatku Adam Męciński, ostatni z rodu adoptował Stanisława Tarnowskiego i Duklę przejęli Tarnowscy.
W 1925 r. Tarnowscy postawili w parku kaplice grobową dla zmarłego 2 lata wcześniej Adama Męcińskiego. Wkrotce potem do kaplicy przeniesiono trumny innych Męcińskich, m.in. Wojciecha i Cezarego.
Podczas II wojny św. pałac zajęli Niemcy. Stanisław Tarnowski walczył m.in. w Brygadzie Strzelców Karpackich i I Dywizji Pancernej Generała Maczka, był komandosem czterokrotnie odznaczonym Krzyżem Walecznych.
Wojna przyniosła znaczne zniszczenia i utratę wyposażenia. Główny budynek był kompletnie spaloną ruiną bez dachu.
Odbudowa w celu utworzenia muzeum trwała od lat 50-tych do początku lat 80-tych XX wieku, kiedy to powstały pierwsze ekspozycje Muzeum Braterstwa Broni. Wszystkie budynki zyskały biały kolor, choć nie miało to uzasadnienia historycznego, podobnie jak dach z blachy. Ich bryły uproszczono, pozmieniano układ okien. Rozebrano też większość muru obwodowego i bramy.
Fatalną w skutkach decyzją władz w latach 60-tych zniszczono sporą część otoczenia pałacu,
zniwelowano skarpy i tarasy, zasypano część fortyfikacji ziemnych, wykarczowano
starą dąbrowę przy potoku Dukielka, wybudowano stadion. Fragmenty parku odłączono od całości i przekazano Nadleśnictwu i zakładom drzewnym.
Po 1989 r. ród Tarnowskich czyni starania o odzyskanie majątku. W 2012 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie ostatecznie przyznał im rację. Pałac wrócił do Tarnowskich, ale muzeum pozostało w zabytku na zasadach płatnej dzierżawy. Umowa dotyczy tylko głównego budynku.
Zdjęcie z lotniczego skanowania laserowego terenu pałacu / zamku w Dukli. P - pałac, O - oficyny na bastionach, B - ślady bastionów, S - stawy, W - wyspa, J - rzeka Jasiółka, D - rzeka Dukiełka
Jedna z oficyn "bastionowych". Pocztówka z 1920 r.
Informacje praktyczne
ADRES I KONTAKT Pałac / Muzeum w Dukli - ul. Trakt Węgierski 5, Dukla
CZAS Zwiedzenia zamku i oglądnięcie parku zajmuje minimum 1,5 godziny.
WSTĘP Płatny - bilet normalny: 10 zł, ulgowy: 7 zł, przewodnik: 50 zł. Muzeum w Dukli jest otwarte codziennie od wtorku do niedzieli w godzinach październik - kwiecień: 10:00 - 15:00, maj - wrzesień: 10:00 - 16:30.
Ponieważ informacje o godzinach otwarcia, a przede wszystkim cenach biletów szybko się dezaktualizują, sprawdź je na stronie oficjalnej opisywanego zabytku: Zamek w Dukli
Południowo - zachodnia część woj. podkarpackiego. 17 km na płd.-zach. od Krosna, 41 km na zachód od Sanoka. Zobacz na mapie.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N49.55696667° E21.68453889°
format DM (stopnie, minuty): 49°33.4180002'N 21°41.0723334'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 49°33'25.08''N 21°41'04.34''E
Bibliografia
Marszałek Juliusz - Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Jurasz Tomasz - Zamki, pałace, kościoły Polski południowo-wschodniej
Zdjęcie gotyckiej klatki schodowej z początku XX wieku. Po wojnie nie została ona odbudowana.
Galeria zdjęć
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Ostatnie wpisy
park Autor: mariusz Data: 2011-05-28 17:42:08
Znam to miejsce b.dobrze;niestety TAKI park jest TAK zaniedbany,a szkoda,bo kiedyś był naprawdę piękny.Teraz jest tam najwięcej... przypadków śmiertelnych,w maju 2011 ostatni z nich.Za duże spożycie alkoholu w okolicy,niestety...
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis historyczno-krajoznawczy. Nie finansuje nas żadna firma ani instytucja. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz nasze dalsze funkcjonowanie i aktualizację informacji.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).