Możesz ocenić: Działoszyn (woj. łódzkie) - Szlachecki dwór obronny
Opis i stan obecny
Niegdyś obronna rezydencja szlachecka w Działoszynie leży w południowej części miasta, pośród łąk i terenów zalewowych Warty.
Zagadkowa przeszłość
Miejscowe podania mówią, iż zameczek stanął na miejscu starszej budowli. Mógł to być zamek albo dwór rodu Kobylańskich, ale także pogańska świątynia, a może zbór ariański. Jak pisze A. Kosiński w 1855, 20 lat wcześniej pod rezydencją odkryto loch ze starymi urnami i płytami kamiennymi.
Także inni XIX-wieczni autorzy wspominają o opowiadaniach ludności, iż pod posadzką głównej komnaty natrafiono na kilkanaście urn słowiańskich.
Do dziś przetrwał jedynie główny korpus dworu otoczony zdziczałym parkiem. Mieszkańcy nazywają go zamkiem i jeśli będziecie szukać drogi to nie pytajcie o dwór czy pałac, bo usłyszycie, że nic takiego tu nie ma!
Budynek jest piętrowy o wymiarach 32 na 9.5 m i grubości ścian od 1,1 do 2 m. Do elewacji frontowej dostawiona jest przybudówka w formie ryzalitu (10 x 4 m) z 3 pomieszczeniami. Stąd prowadzą schody na piętro i do sklepionych kolebkowo piwnic. W elewacji ogrodowej (zachodniej) na piętrze widać balkon wsparty na 7 konsolach. Oryginalnie znajdował się tam wykusz, ale tylko na 3 konsolach, tak więc 4 są dobudowane współcześnie. Jeszcze do niedawna okna parteru zdobione były sgraffitami przedstawiającymi delfiny lecz dziś pozostało po nich tylko wspomnienie. Wnętrza od dawna są zamknięte i czekają na lepsze czasy (które wkrótce po mojej wizycie nadeszły, bo końcem sierpnia 2005 rozpoczęto prace remontowe).
Ciekawą kwestią jest kto doprowadził do tak wielkiej dewastacji w ciągu 40 lat, bowiem remont i konserwację zameczku przeprowadzono w latach 60-tych XX wieku!
Co do samych wnętrz to na parterze po prawej od wejścia znajdowały się izby mieszkalne, po lewej sala o charakterze reprezentacyjnym. Piętro nie zachowało dawnych podziałów i nie zostało należycie poznane, ale podobno mieściła się tam kaplica. Wewnątrz widać ślady po kominkach, resztki malowideł ściennych i dekoracji sklepień.
Dawny wygląd całego założenia był zupełnie inny, ale niestety nie zachowały się żadne opisy ani widoki.
Archeolodzy odnaleźli ślady co najmniej 4 dobudówek we wszystkich elewacjach. Wiadomo, że do ścian bocznych przylegały parterowe budynki. Od wschodu, czyli frontu znajdowała się niewielka wieża z klatka schodową prowadząca na piętro. Ryzalit w jej miejsce powstał dopiero w XVIII wieku.
Budynki wolno stojące znajdowały się na pewno na południu, południowym wschodzie i północnym zachodzie. Prostopadle do elewacji ogrodowej (zachodniej), przy krawędzi wzgórza odkryto kamienne fundamenty o nieznanym pochodzeniu. Być może są to pozostałości narożnych baszt, których istnienie poświadcza miejscowa tradycja. Obecnie trudno też znaleźć ślady po niskich murach otaczających obiekt, widocznych na fotografiach z początku XX wieku.
Po niespełna 3-letni remoncie prace zostały zakończone. Dwór obronny w Działoszynie wraz z otoczeniem wypiękniał i jest otwarty - mieści lokalne instytucje kultury oraz restaurację "Pałac smaku". Internauci informują jednak, że zdążyły już pojawić się pierwsze oznaki zniszczeń elewacji.
Współczesne badania archeologiczne odmłodziły zabytek i obecnie wszystko wskazuje iż powstał dopiero w 2. połowie XVII stulecia. Nie potwierdzono starszych datowań obiektu. Nie znaleziono również gotyckich piwnic, ani średniowiecznych urn pod posadzką, które wspominało kilka XIX-wiecznych źródeł.
Zdjęcie "zamku Działoszyn" ze zbiorów Instytutu Sztuki PAN z ok. 1890 roku. Widać tu jeszcze mur otaczający rezydencję oraz przylegające po bokach budynki
Źródło: Materiały do dziejów rezydencji w Polsce tom 1, Wanda Puget, Warszawa 1990
Plany i rekonstrukcje
Stary plan dworu w Działoszynie wg E. Budlewskiego i W. Jankowskiego z 1954 r. Piwnice, parter, piętro.
Źródło: Materiały do dziejów rezydencji w Polsce tom 1, Wanda Puget, Warszawa 1990
Nowszy plan parteru, wykonany prawdopodobne podczas prac remontowych w 2005 roku. Żródło: Karta zabytku
Zdjęcie z lotniczego skanowania laserowego terenu dworu / zamku w Działoszynie. D - dwór, K - kopiec na wodzie, wskazywany jako miejsce po pierwotnym dworze obronnym
Historia, wydarzenia
Dwór obronny w Działoszynie wzniósł prawdopodobnie kasztelan wieluński Andrzej Męciński z Kurozwęk po 1660 roku.
Ostatnie badania przeczą datowaniu obiektu na I połowę XVI wieku. Znajdujący się nad wejściem detal architektoniczny z wyrytą datą 1536 rok pochodzi raczej z jakiejś innej rezydencji, ponieważ nie stwierdzono w okolicy pałacu w Działoszynie śladów istnienia starszej budowli.
Wykluczono "podejrzany" kopiec na wodzie ok. 300 metrów na płd.-zach. od pałacu, ma którym rzekomo odnajdywano starą ceramikę.
Brak również dowodów pozwalających datować dwór na 1600 rok, jak jest to podawane w starszej literaturze.
Gdyby dwór powstał jednak wcześniej, fundację należałoby przypisać komuś z rodu Kobylańskich herbu Grzymała, którzy byli właścicielami Działoszyna od początku XVI wieku.
Gustowna rezydencja
Najświetniejszy okres w dziejach rezydencji działoszyńskiej przypada na II połowę XVIII wieku, kiedy to Stanisław Męciński, starosta wieluński, wychowanek króla Stanisława Leszczyńskiego i przyjaciel Stanisława Augusta Poniatowskiego przebudował obronny dwór na piękny pałac. Ostatni król Polski przybył tu nawet z wizytą, stąd niektóre komnaty zwane były później królewskimi. Wspaniały wygląd zyskało otoczenie, w którym znajdowały się groty muszlowe, szpalery drzew i roślin egzotycznych, winnica, kanały wodne i stawy z wysepkami (jedną z takich wysepek typowano nawet na miejsce pierwotnej siedziby obronnej z XVI stulecia, ale badania tego nie potwierdziły). Podobno nad bramą umieszczono napis "Ktoś tam
sobie dumny z Puław i Tulczyna, a ja jestem kontent z swego Działoszyna" (Tulczyn Potockich i Puławy Czartoryskich należały do najsłynniejszych ówczesnych rezydencji). Wewnątrz wisiały obrazy pędzla Bacciarellego, w tym portret króla oraz samego właściciela, który na mapie świata wskazywał Działoszyn.
Ściany zdobione były piękną boazerią i sztukaterią.
Zameczek posiadał cechy obronne do XVIII wieku, potem zostało przebudowany na pałac przez Stanisława Męcińskiego. Całość powiększono, upiększono wnętrza, założono też nowe ogrody. Budynki gospodarcze zostały usunięte z obronnego wzgórza i położone znacznie dalej od głównej siedziby. Wtedy też powstał ryzalit w miejsce wieżyczki w elewacji frontowej.
Od 1804 roku nowymi właścicielami byli Myszkowscy, a później Wzdulscy. Jedynie ci pierwsi dokonali zmian w ryzalicie, przebito okrągłe okienka, zamurowane dwa boczne wejścia.
W 2. połowie XIX wieku obiekt przechodził z rak do rąk drobnych posiadaczy, aż w końcu osiedlili się tu Żydzi. Nastąpiła wtedy zastraszająca dewastacja dawnej rezydencji, oto co wzmiankuje Słownik Geograficzny Ziem Królestwa Polskiego: "...budynki pałacowe [...] na szczątkach dawnego zamku, w których rozmieścili się izraelscy dziedzice z rodzinami swemi przedstawiają się w prawdziwie wstrętnej poniewierce, [...] całe piętro pustkami stoi, gdzieniegdzie zachowały się niezupełnie jeszcze odrapane freski. Park zdziczał".
Podczas I wojny światowej zniszczeniu uległo część murów i dach. W latach 1957-1961 obiekt został odbudowywany z przeznaczeniem na szkołę zawodową i ośrodek kolonijny.
W 1965 roku przejęło go Łódzkie Przedsiębiorstwo Instalacji Elektrycznych i utworzyło ośrodek wypoczynkowy.
Potem, aż do w XXI wieku funkcjonował tu Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy.
Od dłuższego czasu dwór Działoszyn stał jednak pusty, aż wreszcie w 2005 roku przystąpiono do jego kapitalnego remontu oraz rewitalizacji parku. Obecnie mieści Powiatowy Ośrodek Kultury, restaurację i Powiatową Bibliotekę Publiczną.
Zdjęcie M. Walickiego po zniszczeniach I wojny światowej z 1934 r. (ze zbiorów Instytutu Sztuki PAN)
Źródło: Materiały do dziejów rezydencji w Polsce tom 1, Wanda Puget, Warszawa 1990
Informacje praktyczne
ADRES I KONTAKT Zespół Pałacowo - Parkowy - ul. Zamkowa 22, Działoszyn
CZAS Z centrum miasteczka do zamku idzie się ok. 5 minut. Oglądnięcie z zewnątrz i wewnątrz zajmuje ok. 25 minut.
WSTĘP Wolny. Wnętrza dworu w Dzałoszynie otwarte są codziennie poza poniedziałkiem w godzinach: Powiatowy Ośrodek Kultury: wt. - 8:00-18:30, śr. - 8:00-18:30, czw.- 8:00-16:00, pt. - 8:00-16:00, sb. - 16:00-21:00, ndz. - 16:00-21:00,
Powiatowa Biblioteka Publiczna: wt. - 8:00-16:00, śr. - 10:00-18:00, czw. - 8:00-16:00, pt. - 8:00-16:00, sb. - 8:00-16:00, ndz. nieczynne
Zniszczony zabytek przed odbudową, zdjęcie z ok. 1954 r.
Źródło: Materiały do dziejów rezydencji w Polsce tom 1, Wanda Puget, Warszawa 1990
Położenie i dojazd
Południowa część woj. łódzkiego. 45 km na zachód od Radomska, 27 km na południowy wschód od Wielunia. Zobacz na mapie.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N51.11354167° E18.857775°
format DM (stopnie, minuty): 51° 6.8125002'N 18° 51.4665'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 51° 06' 48.75''N 18° 51' 27.99''E
Bibliografia
Puget Wanda - Materiały do dziejów rezydencji w Polsce tom 1 Warszawa 1990
Galeria zdjęć
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zdjęcia nadesłane przez Katarzynę Maciejską, wykonane latem 2021. Mimo stosunkowo niedawnego remontu, zabytek już się sypie, ale restauracja godna pochwały.
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Ostatnie wpisy
Re: kontakt Autor: Anonim Data: 2013-04-06 20:14:07
hej rok temu poznalem dziewczyne z ornety, moze ja znasz alicja julka budlewska.
Re: Re: Nowe ZDJęCIA Autor: zamki.res.pl Data: 2012-04-20 01:11:54
proszę przesłać na adres bartosz@dawida.pl
Re: Nowe ZDJęCIA Autor: ernest Data: 2012-04-16 07:16:32
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis historyczno-krajoznawczy. Nie finansuje nas żadna firma ani instytucja. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz nasze dalsze funkcjonowanie i aktualizację informacji.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).