Możesz ocenić: Dzierzgoń (woj. pomorskie) - Średniowieczny zamek krzyżacki
Opis i stan obecny
Na wzgórzu o stromych zboczach, oblewanych od południa przez rzekę Dzierzgoń stał zamek krzyżacki, po którym dziś praktycznie nic już nie zostało. W XIV stuleciu była to jedna z ważniejszych siedzib zakonnych - siedziba wielkiego szatnego oraz główny magazyn odzieży, żywności i uzbrojenia.
Na jego terenie jeszcze w XIX wieku urządzono park, a potem poprowadzono kamienną drogę.
Obecnie na zadrzewionym pagórku dobrze widać sztuczny nasyp i fundamenty warowni w wykopach. Stoi tam też ceglana wieża, ale nie ma ona nic wspólnego z zamkiem, lecz jest wieżą ciśnień.
Zamek nie został w pełni rozpoznany. Nie zachowały się opisy ani rysunki pozwalające w pełni odtworzyć jego wygląd w czasach świetności.
Wiadomo że nie posiadał typowego dla krzyżackich warowni regularnego kształtu, lecz dopasowany był do profilu wzgórza. Wzniesiono go z cegły na podmurówce kamiennej.
Wielki szatny
Wielki szatny należał do grupy 5 najwyższych stanowisk w państwie krzyżackim. Po raz pierwszy w dokumentach wymieniony jest jeszcze w Palestynie, gdzie zajmował się ubiorem rycerzy zakonnych. Z czasem stał się tytułem honorowym uprawniającym do zasiadania w radzie przy wielkim mistrzu i objęcia komturstwa dzierzgońskiego lub gniewskiego. Wielu krzyżaków piastujących tę funkcję zostawało później wielkimi mistrzami zakonu.
Wzgórze podzielone było przekopem na część południową - zamek górny (właściwy) i północną - przedzamcze. Od wschodu zamek górny posiadał drugie przedzamcze.
Całość łączył mur obwodowy z basztami.
Zamek górny wzniesiono na planie regularnego czworoboku. W jego obrębie znajdowały się prawdopodobnie dwa budynki ustawione do siebie prostopadle, oba podpiwniczone.
Północny miał 20 m długości, wschodni 40 m. Od strony dziedzińca posiadały one krużganki.
Mieściły typowe dla zakonu pomieszczenia jak kaplica, kapitularz, refektarz, dormitoria, łaźnie, komnaty komtura, zbrojownię.
Przy budynku północnym stała czworoboczna wieża o wymiarach 5,2 x 6,6 m.
Obok niej, w narożniku północno-zachodnim, znajdowała się wieża bramna. Po środku dziedzińca, przesunięta nieco ku stronie południowej, znajdowała się studnia.
Wjazd prowadził przez przedzamcze północne. Stały tu stajnie, browar, piekarnia kuźnia, poczta i różne warsztaty. Na sąsiednim, nieco niższym, wzgórzu św. Anny znajdowała się kaplica z cmentarzem zakonnym. Przypuszcza się, że wzgórze zamkowe i cmentarne były połączone ze sobą drewnianą kładką.
Najnowsze ustalenia dokonane przez specjalistę od badań geoarcheologicznych prof. Fabiana Welca wskazują iż wzgórze zamkowe kryje jeszcze wiele tajemnic. W 2024 r. odkrył on dwa nikomu nieznane budynki oraz lokalizację studni (patrz ilustracje poniżej).
Jeden z budynków znajdował się w południowo-zachodniej części przedzamcza północnego (sąsiadował z zamkiem górnym). Był sporych rozmiarów (40x15 metrów), posiadał piwnice i przypuszczalnie wieżę. Można założyć iż pełnił funkcje magazynowe i gospodarcze. Drugi budynek o wymiarach 20x12 metrów znajdował się po przeciwległej stronie - na południowo-wschodniej części przedzamcza wschodniego, w pobliżu wieży ciśnień. To przypuszczalnie jest znany ze źródeł skład szat i płótna lub zbrojownia. Prof. Welc opracowuje wizualizację 3D zamku i zapowiada, że będzie możliwość wirtualnego zwiedzania budowli.
Niedawno zadbano też o lepsze wyeksponowanie ruin dzierzgońskiej warowni w realu. Rozkopano drogę, odsłonięto fundamenty, piwnice, kamienny bruk, posadzki. Całość została zakonserwowana, otoczona drewnianą kładką z barierką i częściowo z powrotem zakopana. Na powierzchni ziemi pozostawiono niskie murki fundamentowe i piwnic, z których trudno odczytać zarysy zamku. Widać też odcinki utworzone ze współczesnej cegły. Na teren zamkowy prowadzi pseudogotycka brama, są tu też alejki, skwer z ławkami i plac zabaw dla dzieci.
Fragmenty starych murów wspierających wzgórze od strony przedzamczy można zobaczyć od ul. Elbląskiej. Latem są one jednak mocno zarośnięte.
Zdjęcie z lotniczego skanowania laserowego okolic zamku w Dzierzgoniu. 1 - wzgórze zamkowe - zamek główny, 2 - wzgórze św. Anny, 3 - przedzamcze północne, 4 - przedzamcze wschodnie
Plany i rekonstrukcje
Plan Dzierzgonia wg C. Steinbrechta. 1 - zamek główny, 2 - przedzamcze, 3 - kanał młyński, 4 - rzeka Dzierzgoń, 5 - kościół parafialny, 6 - wzgórze św. Anny (cmentarz)
Plan zamku sprzed nowych odkryć według A. J. Pawłowskiego. 1 - zamek górny, 2 - przedzamcze wschodnie, 3 - przedzamcze północne, A - skrzydło północne, B - skrzydło wschodnie, C - krużganki, D - wieża, E - wjazd na zamek górny, F - wjazd na przedzamcze, G - mur obwodowy z basztami
Plan nowo odkrytych budynków i wstępna próba ich wizualizacji wg Fabiana Welca. N1 - budynek z wieżą na przedzamczu północnym, N2 - budynek na przedzamczu wschodnim, S - studnia, A - skrzydło północne, B - skrzydło wschodnie, C - krużganki, D - wieża w skrzydle północnym
Próba wstępnej wizualizacji zamku wysokiego w Dzierzgoniu w oparciu o wyniki badań archeologicznych A. J. Pawłowskiego z uwzględnieniem nowo odkrytych budynków. Wykonał Fabian Welc. Opisy jak wyżej.
Historia, wydarzenia
Znacząca warownia zakonna
Zamek w Dzierzgoniu miał szczególne znaczenie dla państwa krzyżackiego. Posiadał potężny inwentarz i bardzo bogate wyposażenie. Przechodził pod zarząd kolejnych Wielkich Szatnych zakonu, a równocześnie komturów dzierzgońskich, którzy prowadzili tu coś na kształt banku. Zachowały się bowiem wzmianki o pożyczkach udzielanych mieszczanom aż z Gdańska. Na zamku przyjmowano ważnych gości m.in. legata papieskiego, formowano też tzw. pokój dzierzgoński. W XIII i XIV w. wojska pruskie i litewskie kilkakrotnie oblegały zamek, lecz z powodu jego fortyfikacji, licznej załogi i olbrzymich zapasów nie były w stanie mu zagrozić. Zrobił to dopiero Władysław Jagiełło w 1410 r. Tak opisuje to Jan Długosz: "Wkroczywszy do niego bez żadnych przeszkód - bracia bowiem zakonni i inni ludzie pozostawieni by go strzec, na wieści o nadejściu króla, przejęci nadmiernym strachem , uciekli z niego - król zastał kuchnię z rozpalonym ogniskiem, stoły nakryte obrusami, a piwnice i schowki pełne wina, owsa, miodu, ryb, mięsa oraz wszelkiego rodzaju zboża. Znalazł też izbę z odzieżą pełną purpury i cennych tkanin oraz ubiorów stosownych dla rycerzy. Król rozdał z niego hojnie wiele purpury i szat rycerzom. W końcu, za jego zezwoleniem całe wojsko królewskie wzięło obficie i do syta ze znalezionych w zamku zapasów żywności oraz napełniło swoje wozy miodem, winem, mięsem, rybą, zbożem i pozostała żywnością. Kiedy zaś w kaplicy znalazł bardzo piękne rzeźbione w drzewie figury, kazał odwieźć je do Królestwa Polskiego".
Łupy były więc ogromne, a Wielki Szatny nigdy nie posiadał już takiego majątku.
Warownia Christburg powstała po zniszczeniu przez plemiona pruskie zamku krzyżackiego na terenie dzisiejszej wsi Stary Dzierzgoń (Alt Christburg) w 1246 r. Nowy zamek postanowiono wznieść kilka kilometrów dalej. Była to najbardziej na wschód wysunięta placówka krzyżacka w trakcie walk z Pomezanami i Prusami. Wcześniej na miejscu tym funkcjonował pruski gród i być może pogańskie miejsce kultowe.
ok. 1247 r. - rozpoczęto budowę zamku Dzierzgoń pod kierunkiem krzyżackiego mistrza krajowego Henryka von Wida
1249 roku - nowy zamek musiał już stać, bo zawarto w nim tzw. układ dzierzgoński między zakonem a plemionami pruskimi. W rozmowach uczestniczył legat papieski Jakub z Leodium, późniejszy papież Urban IV
1250 r. - Krzyżacy powołali w Dzierzgoniu komturię. Odtąd warownia była własnością komturów dzierzgońskich, którzy niedługo później otrzymywali również tytuł Wielkich Szatnych zakonu. Pierwszym komturem został Henryk Stange
1404 r. - wg ówczesnej lustracji w spichlerzach zamkowych zgromadzono 650 łasztów zboża, co oznacza, że Dzierzgoń był drugim po Brodnicy magazynem zbożowym Krzyżaków. Było tu także hodowanych 1265 koni
1410 r. - po bitwie pod Grunwaldem król Władysław Jagiełło zajął bez walki miasto i warownię
1414 r. - na mocy pokoju toruńskiego Dzierzgoń wrócił do Krzyżaków. Podczas tzw. "wojny głodowej" zamek został ponownie zajęty przez Polaków i w pewnym stopniu zniszczony
1437 r. - konwent zakonny z Dzierzgonia przeniesiono do zamku w Przezmarku
1454 r. - podczas wojny trzynastoletniej zamek opanowali mieszczanie z anty-krzyżackiego Związku Pruskiego. Jeszcze tego samego roku Krzyżacy odbili Dzierzgoń i spalili zamek
1466 r. - po zawarciu kolejnego pokoju w Toruniu odbudowany zamek stał się siedzibą polskiego starostwa.
Miastu nadano polską nazwę Kiszbork / Kiszpork.
Funkcję starosty pełnili początkowo przedstawiciele rodu Bażyńskich, a potem Cemów.
od 1611 r. - w budowli odbywały się sądy grodzkie. Akta sądowe przechowywano w dawnej kaplicy zamkowej
1624 r. - lustrator zapisał, iż warownia zupełnie podupadła na skutek "nieopatrzności i niedozoru panów dzierżawców". Sami starostowie nie zamieszkiwali już zwykle w zamku, lecz w pobliskim folwarku zwanym Nowy Dwór
II poł. XVII - zamek w Dzierzgoniu był w całkowitej ruinie po wojnach szwedzkich. Widać to na widoku miasta w dziele Ch. Hartknocha
1689 r. - troska o dokumenty grodzkie spowodowała decyzję sejmiku pruskiego o odbudowie zamku. Przeznaczono na ten cel 10 tys. guldenów. Nie odbudowano jednak całości obiektu, lecz tylko wybrane części. Sporo z murów zamkowych zostało wykorzystanych pod budowę klasztoru reformatów
1772 r. - po I rozbiorze Polski stan warowni był bardzo zły. Do użytku nadawała się tylko jedna komnata. Stała też jeszcze wieża
XIX w. - zamek Dzierzgoń zniknął z powierzchni ziemi. Na jego miejscu urządzono park
ok. 1930 r. - na wzgórzu zamkowym postawiono wieżę ciśnień
lata 80 XX w. - teren zamku stał się obiektem badań archeologicznych i odsłonięcia murów zamku górnego
2024 r. - dr hab. Fabian Welc wykonał pomiary georadarowe, które przyniosły odkrycie 2 nieznanych budynków oraz studni.
Widok na miasto i ruiny zamku Dzierzgoń w 1684 r. wg Christopha Johanna Hartknocha
Legendy i podania
Po dwukrotnym poddaniu miasta Polakom w 1410 i 1414 roku powstała legenda, bardzo żywa jeszcze w XIX wieku. W 1411 roku po pokoju toruńskim do zamku powrócili Krzyżacy i stale byli nękani dziwnymi zjawiskami. Wszystko podobno zaczęło się od bitwy pod Grunwaldem, na którą komtur dzierzgoński Albrecht von Schwarzburg wyruszał wbrew swojej woli, nie popierał bowiem wojny z Polską. Gdy zły i bez pożegnania opuścił zamek, nie powierzył nawet nikomu obowiązku zarządzania siedzibą. Wybiegł jednak za nim jeden z duchownych zakonnych i krzyknął "Komu zamek powierza?". Komtur z gniewem odparł: "Choćby i złym duchom!" i odjechał na wojnę, podczas której poległ. Wkrótce na zamku wg ówczesnych relacji miały się dziać takie strachy, że nie można było wytrzymać. Wezwano nawet na pomoc komtura z Fromborka, ale raz znaleziono go wiszącego w studni, a drugi raz na dachu. Sam nie wiedział jak się tam dostał! Wiele jeszcze opowiadano o duchach na zamku, nic więc dziwnego, że oddawano go Polakom bez obrony. Faktem jest, że mimo odzyskiwania zamku przez Krzyżaków na mocy porozumień pokojowych, z nie znanych powodów stał on praktycznie opuszczony. Już w XV wieku tłumaczono to duchami i zjawami straszącymi rycerzy zakonnych....
Pieczęć zakonna komturów dzierzgońskich
Informacje praktyczne
ADRES I KONTAKT brak
CZAS Oglądnięcie pozostałości warowni na wzgórzu zamkowym i na jego zboczu zajmuje wraz z ok. 25 minut.
WSTĘP Wolny.
Ruiny zamku dzierzgońskiego na rycinie A. Moellera "Eleganckie przyjęcie na tle zamku Kiszbork" z ok. 1587 r.
Położenie i dojazd
Zachodnia część woj. pomorskiego. 26 km na południowy wschód od Malborka, 46 km na północ od Iławy. Zobacz na mapie.
Wzgórze zamkowe znajduje się przy samej drodze w sąsiedztwie kościoła, jadąc z północy po prawej stronie.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N53.92416389° E19.34455556°
format DM (stopnie, minuty): 53°55.4498334'N 19°20.6733336'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 53°55'26.99''N 19°20'40.40''E
Bibliografia
Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
Haftka Mieczysław - Zamki krzyżackie w Polsce. Szkice z dziejów
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Sypek Robert - Zamki i obiekty warowne Państwa Krzyżackiego cz. 2
Góra zamkowa w Dzierzgoniu na pocztówce z okresu międzywojennego. Widać wieżę ciśnień
Galeria zdjęć
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zdjęcia wykonane: latem 2004
Noclegi
Dzierzgoń - Hotel Franciszkański, ul. Krzywa 16, tel. (055) 276 26 47
Dzierzgoń - Pokoje gościnne, ul. Tywęzy 20, tel. (055) 276 82 67
Dzierzgoń - Pensjonat Grecja, ul. Krzywa 16, tel. (055) 276 00 16
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Ostatnie wpisy
Re: Niepowtarzalnej urody zamek w Przezmarku zaprasza do zwiedzania. Autor: Magdalena Data: 2011-09-26 23:43:36
Witam
Moja rodzina pochodzi z Przezmarku. Są to nazwiska:Byczyńscy, Całka, Gadzińscy. Niestety nic nie wiem na ich temat. Część rodziny leży na cmentarzu przed którym widnieje (mam nadzieję) krzyż stawiany przez dziadka upamiętniający śmierć mojego wuja, który zginął nieszczęśliwie tuż po wojnie po wybuchu miny na polu. Jeżeli miałby Pan jakiej informacje to bardzo bym była wdzięczna.
Magdalena Lewandowska
Niepowtarzalnej urody zamek w Przezmarku zaprasza do zwiedzania. Autor: Kustosz Data: 2011-06-04 18:32:47
Zamek w Przezmarku woj.pomorskie gm.Stary Dzierzgoń gorąco zaprasza turystów.
Re: Zamek Autor: Kumkacz1 Data: 2007-09-11 17:35:49
Zgadzam się z Tobą. A nie dość, że nie ma pieniędzy na wykopaliska, to jeszcze pojawiły się projekty zagospodarowania wzgórza (mozna pobrać ze strony urzędu miasta i gminy od których włosy jeżą się na głowie (np. fontanna w miejscu studni itp.). Mam nadzieję, że jak to u nas zwykle bywa rozejdą się po kościach z braku pieniędzy
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis historyczno-krajoznawczy. Nie finansuje nas żadna firma ani instytucja. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz nasze dalsze funkcjonowanie i aktualizację informacji.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).