Tarnobrzeg-Dzików

Dwór rycerski rozbudowany w zamek i pałac

W wyniku ostatnich badań archeologicznych i archiwalnych ustalono, że pierwsza zabudowa obronna w Dzikowie powstała na początku XV w. lub nawet w końcu wieku XIV. Wtedy to postawiono kamienno-ceglany dwór obronny z wieżą. Otaczała go fosa i wały. Stanowił jeden z punktów obronnych na Wiśle, która była wtedy rzeką wykorzystywaną do transportu. Jako pierwszych właścicieli przyjmuje się ród Toporczyków (zwanych później Ossolińskimi). W wieży mieściła się kaplica.

Konfederacja Dzikowska 5 listopada 1734 r. na zamku dzikowskim pod przywództwem starosty jasielskiego Adama Tarły zawiązano konfederację generalną zwaną dzikowską. Przysięgę złożono w miejscowym kościele dominikańskim. Przybyło ok. 150 szlachciców, więc nie mogli się pomieścić w skromnej siedzibie dzikowskiej Józefa Mateusza Tarnowskiego, więc część z nich zamieszkała w klasztorze, a część w zajazdach u Żydów. Celem konfederacji było przywrócenie na polski tron po śmierci Augusta II Sasa, Stanisława Leszczyńskiego. Ten jednak, nie wierząc w powodzenie walki toczonej tylko polskimi siłami z wojskami saskimi i rosyjskimi, zrezygnował z przejęcia dowództwa nad konfederacją. Zaapelował tylko o pomoc do Francji, Szwecji, Turcji i Prus. Nie doczekawszy się poparcia, wyraził zgodę na abdykację 26 stycznia 1736 roku, otrzymując w zamian dożywotnie panowanie w Księstwie Lotaryngii i Baru oraz prawo używania tytułu królewskiego. Konfederacja dzikowska zakończyła się więc niepowodzeniem.

1522 r. - Jan Spytek Tarnowski herbu Leliwa z Wielowsi koło Tarnowa kupił Dzików od Andrzeja Ossolińskiego z Ossolina. W akcie kupna wymieniony jest dwór (z łaciny curia). Był
1567 r. - po przejściu Tarnowa w ręce Ostrogskich, Tarnowscy rozpoczęli poszukiwanie miejsca na założenie "Nowego Tarnowa". Kilkadziesiąt lat później wybór padł ostatecznie na tereny Dzikowa, a nieopodal (na gruntach wsi Miechocin) powstało miasto Tarnobrzeg
XVII w. - przyszła siedziba rodowa Tarnowskich musiała zostać powiększona. Fortalicja w Dzikowie była więc systematycznie rozbudowywana, najpierw przez Michała Stanisława, a następnie w II połowie tego wieku przez Jana Stanisława Amora Tarnowskiego (jako pierwszy Tarnowski osiadł na stałe w Dzikowie, po zniszczeniu dworu w Wielowsi podczas "potopu" szwedzkiego). Do pierwotnego budynku mieszkalnego z kaplicą, od północy dostawiono prostopadle dwupiętrowy korpus, który stał się główną częścią zamku. Otaczała go fosa z ziemnymi i murowanymi fortyfikacjami. Rezydencja zyskała kształt litery L. Rozbudowę przerwała śmierć Jana oraz wojny na ziemiach polskich
1712 r. - zmarł Michał Jacek Tarnowski, a ponieważ jego syn był małoletni, majątkiem dzikowskim zarządzał kasztelan sandomierski Józef Władysław Gonzaga Myszkowski. Nastąpił upadek rezydencji. Myszkowski oddawał ją w dzierżawę, a sami Tarnowscy również nie interesowali się Dzikowem

Wspomnienia Kajetana Koźmiana W swych pamiętnikach z lat 1813-15 poeta pisze: "Dzików jest małym miasteczkiem w nader przyjemnym położeniu, ma klasztor i kościół księży dominikanów, fundacji Tarnowskich. W bliskości ma pałac ze ślicznym widokiem na Wisłę i rozległe włości, do klucza dzikowskiego należące. Z okien pałacu widać Sandomierz z jego kościołami i klasztorami, piękniejszy z daleka niż z bliska. Pałac otaczają piękne ogrody i kanały, oranżerie i klomby z drzew i plant rozmaitych, swojskich i zagranicznych. Jan Tamowski, wielki i namiętny miłośnik zielnictwa, założył te ogrody, które matka jego, Czacka z domu, dzieląca smak syna, pielęgnowała; już podeszła wiekiem, mieszkała w pałacu dzikowskim."

1715 r. - splądrowanie zamku przez Szwedzów
1768 r. - Rafał Tarnowski z Dzikowa był marszałkiem konfederacji barskiej. W zemście za to zwolennicy Stanisława Augusta Poniatowskiego i Moskali zniszczyli mu siedzibę
II poł. XVIII w. - kolejny Tarnowski - Jan Jacek, starosta kahorlicki postanowił przywrócić rodowej posiadłosci świetność. Wyremontował i przebudował ją w rezydencję barokową o kształcie litery U z paradnym dziedzińcem (tak jak obecnie). Dobudowane zostało skrzydło wschodnie, gdzie umieszczono bibliotekę i archiwum rodowe, ozdobiono też wnętrza. Z czasem w Dzikowie zaczęto tworzyć kolekcję nazwną później Kolekcją Dzikowską, sprowadzano tu wszelkie pamiątki rodzinne. Pałac gościł znane postacie epoki jak Hugo Kołłątaj, Kajetan Koźmian i Tadeusz Czacki
1809 r. - zamek został poważnie uszkodzony oraz ograbiony przez Austriaków w wyniku działań wojennych między Księstwem Warszawskim a Austrią. Zaczął popadać w ruinę
1830 r. - Jan Feliks Tarnowski, senator Królestwa Polskiego, postanowił przenieść się na stałe z Warszawy do Dzikowa. Zamek odremontowano i zmodernizowano w stylu neogotyku angielskiego. Projekt wykonał znany włoski architekt Fraciszek Maria Lanci. Zmianom poddano także system zamkowych fortyfikacji, zasypano część fos i utworzono park krajobrazowy z romantycznymi mostkami. Całość otaczało żelazne ogrodzenie
1927 r. - na zamku wybuchł wielki pożar. Mimo specjalnych konstrukcji zabezpieczających zawalił się dach. W ratowaniu bardzo cennych zbiorów i pamiątek brała udział cała wieś oraz młodzież z okolicznej szkoły. 9 osób z pośród nich zginęło w płonącym budynku. Ocalone zbiory zostały po wojnie rozmieszczone w wielu muzeach, archiwach i bibliotekach
1931 r. - zamek odbudowano, ale nadano mu już inny wygląd. Pracami kierował Wacław Krzyżanowski, który zaproponował przebudowę w stylu wczesnego baroku Wazów polskich. Dawna niewielka wieża została zastąpiona masywną sześcioboczną wieżą z zegarem
po wojnie zamek przekazano na potrzeby zespołu szkół rolniczych
2001 r. - dzięki Stowarzyszeniu "Dzików", kaplicy zamkowej, która po wojnie stała się zwykłą salą lekcyjną, przywrócono pierwotną funkcję. Została ona oddana pod opiekę oo. Dominikanów

Skarb zamkowy W 1974 r. w piwnicach pałacu w Tarnobrzegu - Dzikowie odkryto skarb w postaci kolekcji starych sreber, wśród których znajdowała się spora ilość cennych polskich wyrobów. Całość została przewieziona do zamku w Łańcucie.

2007 r. - rozpoczęto wielki remont zamku z przeznaczeniem na muzeum wnętrz
2009 r. - otwarto dla turystów podziemia zamkowe
2015 r. - 120 obrazów w Kolekcji Dzikowskiej powróciło jako depozyt do pałacu, stały się dostępne dla turystów, ale bez możliwości fotografowania
2020 r. - radni miejscy podjęli decyzję o wykupieniu Kolekcji Dzikowskiej od rodu Tarnowskich po preferencyjnej cenie 4 mln zł. 2000 eksponatów wkrótce będzie dostępne dla zwiedzających

Zamkowe dzieła sztuki Tarnowscy zgromadzili w zamku pokaźną kolekcję dzieł sztuki (Kolekcja Dzikowska). W XIX w. było tu 250 obrazów, m.in. Tycjana, Rubensa, Rembrandta, Malczewskiego, Matejki. Oprócz malarstwa znajdowały się tutaj także cenne druki jak najstarsza kopia "Kroniki polskiej" Gala Anonima, rękopis "Pana Tadeusza" Mickiewicza, pierwszy odpis Bogurodzicy, oryginał Kronik Wincentego Kadłubka i Statutów Wiślickich. Jeszcze przed I wojną światową słynna była sprawa obrazu Rembrandta "Lisowczyk". Jeden z najcenniejszych obrazów w Polsce znajdował się w dzikowskiej kolekcji Tarnowskich. W 1910 r. został sprzedany i wywieziony do Nowego Jorku, mimo protestów opinii publicznej. Jednak pieniądze z jego sprzedaży Tarnowscy przeznaczyli na wykupienie z niemieckich rąk wielu okolicznych ziem, które mimo że nie leżały w zaborze pruskim, to także były dotknięte germanizacją. W czasie wojny bezcenne skarby kultury narodowej i europejskiej zostały starannie ukryte w Dzikowie, a także zdeponowane w Muzeum Narodowym w Warszawie i Ossolineum we Lwowie. Później przejęły je różne instytucje państwowe, np. w zamku łańcuckim znajduje się blisko 500 eksponatów z Dzikowa, a w muzeum rzeszowskim ponad 80. Znikoma tylko część zdeponowana została na zachodzie, sporo jednak zaginęło bez śladu wraz z zagarniętymi przez Sowietów wschodnimi terenami Polski. Ostatnio rodzina Tarnowskich wygrała proces w sprawie 9 przedmiotów z Rzeszowa, a wkrótce prawdopodobnie odzyska resztę, ponieważ muzeum nie stać na kosztowne procesy. Zostaną one przeniesione do rezydencji w Dzikowie, która ma w końcu odzyskać dawny blask.

KONTAKT
Zamek Tarnowskich w Dzikowie - ul. Sandomierska 27, Tarnobrzeg

CZAS
Samochodem można zaparkować tuż przy bramie. Spacer po parku oraz zwiedzenie wnętrz zajmuje ponad 1,5 godziny.

WSTĘP
Płatny. 14 zł (8 zł ulgowy, 25 zł rodzinny). Czynne cały rok, w sezonie (połowa IV - połowa X) w godz. 10.00 - 18.00 (wt.-pt.) i 13.00-18.00 (sb.-niedz.), w poniedziałki wolny wstęp, ale jedynie do piwnic. Po sezonie czynne krócej.

Ponieważ informacje o godzinach otwarcia, a przede wszystkim cenach biletów szybko się dezaktualizują, sprawdź je na stronie oficjalnej opisywanego zamku/dworu:
Zamek w Tarnobrzegu - Dzikowie
dodatkowe informacje

INNE
Zamek w Tarnobrzegu - Dzikowie w portalu promującym turystykę rodzinną "Wakacje z dzieciakiem" - relacje ze zwiedzania obiektu z dziećmi

Bibliografia