"DOZWÓL NAM PANIE MIESZKAĆ W TEM GNIEŹDZIE OYCZYSTEM
A RACZ OPATRZYĆ ZDROWIEM I SUMNIENIEM CZYSTEM"
napis z tablicy nad wejściem do pałacu dzikowskiego, być może pochodzący z pierwotnego zamku
Ocena zabytku
Możesz ocenić: Tarnobrzeg-Dzików (woj. podkarpackie) - Dwór rycerski rozbudowany w zamek i przebudowany w pałac
Opis i stan obecny
Rezydencja w Dzikowie, wsi która została włączona do miasta Tarnobrzega uważana jest
Matka Boska Dzikowska
Słynny jest cudowny obraz Matka Boska Dzikowskiej, przedstawiający Rodzinę Świętą w czasie ucieczki do Egiptu. Na tle ciemnego wnętrza, z jasnym prostokątem okna w prawej górnej części, widnieją postacie Maryi z Dzieciątkiem i św. Józefem. Obraz powstał najprawdopodobniej we Flandrii w latach 1515 – 1540. Gdy rozeszły się wieści o jego cudownych właściwościach - chorzy odzyskiwali bowiem zdrowie, a strapieni pocieszenie, w 1678 r. został przeniesiony z kaplicy zamku dzikowskiego do kościoła Dominikanów ufundowanego przez Tarnowskich. Dzików stał się przez to miejscem kultu Maryjnego, do którego ściągały rzesze pielgrzymów. Pielgrzymował do niego m.in. Jan Paweł II, kiedy był jeszcze biskupem krakowskim.
dziś za pałac, choć wcześniej bezsprzecznie miała charakter obronny. Leży ona nieopodal Wisły, niemal przy głównej drodze wyjazdowej z miasta w kierunku Sandomierza.
W swoich dziejach przeszła 3 fazy rozwoju. Od XVI stulecia mniej więcej co 100 lat dokonywano rozbudowy, aż z obronnego zameczku stała się typową rezydencją pałacową.
Wraz z rozbudową głównego budynku powstawała zabudowa gospodarcza obejmująca stajnię, wozownię, pawilon ogrodowy, lodownię, pralnię, dom ogrodnika, dom ekonoma, kuźnię, oranżerię, kuchnię. Całość była otoczona niwelowanymi z czasem fortyfikacjami z murem i fosą. Można zakładać istnienie przynajmniej jednego bastionu. Obronność zapewniało też ukształtowaniem terenu, zamek stał nad wysoką skarpą. Wjazd prowadził przez warowną bramę.
Unikatowy zegar
Zegar na wieży zamkowej, mimo że mechanizm nie działa, a tarcza nie jest oryginalna, ma na tyle dużą wartość historyczną, że w 2020 r. został wpisany do rejestru zabytków ruchomych województwa podkarpackiego. Konserwator Zabytków uzasadnił to słowami:
Mechanizm zegara wieżowego jest bardzo rzadkim, zachowanym przykładem polskiej myśli technicznej, więc należy uznać go za niebywale ceną spuściznę historii techniki naszego kraju. Zegar ze względu na swoje walory historyczne i wartości naukowe należy objąć ochroną prawną poprzez wpis do rejestru zabytków ruchomych."
Zegar zawieszono w 1930 r, w czasie odbudowy rezydencji po pożarze. Wykonano go w najlepszej ówcześnie wytwórni zegarów wieżowych Michała Mięsowicza z Krosna. Zegarmistrz Michał Miesowicz był laureatem wielu krajowych i międzynarodowych wystaw przemysłowych, np. w 1908 roku otrzymał złoty medal za zegar wieżowy na wystawie w Paryżu. Wkrótce planowane jest uruchomienie zegara.
To co można dziś zobaczyć, to efekt odbudowy po wielkim pożarze w latach międzywojennych. Postanowiono zmienić styl pałacu, co pozbawiło go wielu efektownych ozdób i dodatków.
Obiekt jest dwukondygnacyjny z głównym korpusem i dwoma skrzydłami bocznymi tworzącymi razem literę U. Po środku stoi czterokondygnacyjna wieża bramna z zegarem tradycyjnym. Drugi zegar słoneczny umieszczony jest
na prawym skrzydle, pośród winorośli. W lewym natomiast znajduje się kaplica, o czym świadczy krzyż przy portalu wejściowym.
Archeolodzy odkryli w tej części pałacu dzikowskiego najstarsze partie murów i piwnice pierwotnego zamku - dworu wieżowego z XV wieku.
Rezydencję otacza ładny park z mostkiem i kilkoma budynkami. Park powstał w XIX w. w dużej mierze w miejscu dawnych fortyfikacji zamkowych. Nie zachowały się budynki bramne.
AKTUALIZACJA
Pałac jest po remoncie i można już w nim wiele zobaczyć, w tym: piwnice, komnaty, salę balową, ekspozycje oraz wiele pamiątek oddanych w depozyt przez rodzinę Tarnowskich. Niestety tam gdzie się one znajdują nie można robić zdjęć. Zwiedzanie (tylko z przewodnikiem) trwa ok. 1 godziny.
W pałacu znajduje się również Regionalne Centrum Promocji Obszaru Natura 2000 Tarnobrzeska Dolina Wisły z całkiem ciekawą, szczególnie dla dzieci i darmową wystawą przyrodniczą (w 2020 r. przeniesione z pałacu do pobliskiej ujeżdżalni).
Zamek czy też pałac dzikowski na akwareli z 1. połowy XIX wieku
Plany i rekonstrukcje
Makieta z rekonstrukcją zamku Dzików w XV wieku na ekspozycji w piwnicach
Plan zamku/pałacu w Dzikowie po rozbudowie w 2. połowie XVIII wieku wg. K. Kuśnierza. Kolor obrazuje wiek murów. Część najciemniejsza to XV w., korpus XVII w., skrzydło boczne od wschodu - XVIII w. Widać jeszcze fortyfikacje ziemne
Plan rezydencji dzikowskiej z połowy XIX wieku.
Historia, wydarzenia
W wyniku ostatnich badań archeologicznych i archiwalnych ustalono, że pierwsza zabudowa obronna w Dzikowie powstała na początku XV w. lub nawet w końcu wieku XIV. Wtedy to postawiono kamienno-ceglany dwór obronny z wieżą. Otaczała go fosa i wały. Stanowił jeden z punktów obronnych na Wiśle, która była wtedy rzeką wykorzystywaną do transportu. Jako pierwszych właścicieli przyjmuje się ród Toporczyków (zwanych później Ossolińskimi). W wieży mieściła się kaplica.
Pałac Dzików w Tarnobrzegu z tyłu, czyli od północy. Rysunek M. B. Stęczyńskiego z połowy XIX w.
Konfederacja Dzikowska
5 listopada 1734 r. na zamku dzikowskim pod przywództwem starosty jasielskiego Adama Tarły zawiązano konfederację generalną zwaną dzikowską. Przysięgę złożono w miejscowym kościele dominikańskim.
Przybyło ok. 150 szlachciców, więc nie mogli się pomieścić w skromnej siedzibie dzikowskiej Józefa Mateusza Tarnowskiego, więc część z nich zamieszkała w klasztorze, a część w zajazdach u Żydów.
Celem konfederacji było przywrócenie na polski tron po śmierci Augusta II Sasa, Stanisława Leszczyńskiego. Ten jednak, nie wierząc w powodzenie walki toczonej tylko polskimi siłami z wojskami saskimi i rosyjskimi, zrezygnował z przejęcia dowództwa nad konfederacją. Zaapelował tylko o pomoc do Francji, Szwecji, Turcji i Prus. Nie doczekawszy się poparcia, wyraził zgodę na abdykację 26 stycznia 1736 roku, otrzymując w zamian dożywotnie panowanie w Księstwie Lotaryngii i Baru oraz prawo używania tytułu królewskiego. Konfederacja dzikowska zakończyła się więc niepowodzeniem.
1522 r. - Jan Spytek Tarnowski herbu Leliwa z Wielowsi koło Tarnowa kupił Dzików od Andrzeja Ossolińskiego z Ossolina. W akcie kupna wymieniony jest dwór (z łaciny curia). Był
1567 r. - po przejściu Tarnowa w ręce Ostrogskich, Tarnowscy rozpoczęli poszukiwanie miejsca na założenie "Nowego Tarnowa". Kilkadziesiąt lat później wybór padł ostatecznie na tereny Dzikowa, a nieopodal (na gruntach wsi Miechocin) powstało miasto Tarnobrzeg
XVII w. - przyszła siedziba rodowa Tarnowskich musiała zostać powiększona. Fortalicja w Dzikowie była więc systematycznie rozbudowywana, najpierw przez Michała Stanisława, a następnie w II połowie tego wieku przez Jana Stanisława Amora Tarnowskiego (jako pierwszy Tarnowski osiadł na stałe w Dzikowie, po zniszczeniu dworu w Wielowsi podczas "potopu" szwedzkiego). Do pierwotnego budynku mieszkalnego z kaplicą, od północy dostawiono prostopadle dwupiętrowy korpus, który stał się główną częścią zamku. Otaczała go fosa z ziemnymi i murowanymi fortyfikacjami. Rezydencja zyskała kształt litery L. Rozbudowę przerwała śmierć Jana oraz wojny na ziemiach polskich
1712 r. - zmarł Michał Jacek Tarnowski, a ponieważ jego syn był małoletni, majątkiem dzikowskim zarządzał kasztelan sandomierski Józef Władysław
Gonzaga Myszkowski. Nastąpił upadek rezydencji. Myszkowski oddawał ją w dzierżawę, a sami Tarnowscy również nie interesowali się Dzikowem
Wspomnienia Kajetana Koźmiana
W swych pamiętnikach z lat 1813-15 poeta pisze: "Dzików jest małym miasteczkiem w nader przyjemnym położeniu, ma klasztor i kościół księży dominikanów, fundacji Tarnowskich. W bliskości ma
pałac ze ślicznym widokiem na Wisłę i rozległe włości, do klucza dzikowskiego należące. Z okien pałacu widać Sandomierz z jego kościołami i klasztorami, piękniejszy z daleka niż z bliska. Pałac otaczają piękne ogrody
i kanały, oranżerie i klomby z drzew i plant rozmaitych, swojskich i zagranicznych. Jan Tamowski, wielki i namiętny miłośnik zielnictwa, założył te ogrody, które matka jego, Czacka z domu, dzieląca smak syna,
pielęgnowała; już podeszła wiekiem, mieszkała w pałacu dzikowskim."
1715 r. - splądrowanie zamku przez Szwedzów
1768 r. - Rafał Tarnowski z Dzikowa był marszałkiem konfederacji barskiej. W zemście za to zwolennicy Stanisława Augusta Poniatowskiego i Moskali zniszczyli mu siedzibę
II poł. XVIII w. - kolejny Tarnowski - Jan Jacek, starosta kahorlicki postanowił przywrócić rodowej posiadłosci świetność. Wyremontował i przebudował ją w rezydencję barokową o kształcie litery U z paradnym dziedzińcem (tak jak obecnie). Dobudowane zostało skrzydło wschodnie, gdzie umieszczono bibliotekę i archiwum rodowe, ozdobiono też wnętrza. Z czasem w Dzikowie zaczęto tworzyć kolekcję nazwną później Kolekcją Dzikowską, sprowadzano tu wszelkie pamiątki rodzinne. Pałac gościł znane postacie epoki jak Hugo Kołłątaj, Kajetan Koźmian i Tadeusz Czacki
1809 r. - zamek został poważnie uszkodzony oraz ograbiony przez Austriaków w wyniku działań wojennych między Księstwem Warszawskim a Austrią. Zaczął popadać w ruinę
1830 r. - Jan Feliks Tarnowski, senator Królestwa Polskiego, postanowił przenieść się na stałe z Warszawy do Dzikowa. Zamek odremontowano i zmodernizowano w stylu neogotyku angielskiego. Projekt wykonał znany włoski architekt Fraciszek Maria Lanci. Zmianom poddano także system zamkowych fortyfikacji, zasypano część fos i utworzono park krajobrazowy z romantycznymi mostkami. Całość otaczało żelazne ogrodzenie
1927 r. - na zamku wybuchł wielki pożar. Mimo specjalnych konstrukcji zabezpieczających zawalił się dach. W ratowaniu bardzo cennych zbiorów i pamiątek brała udział cała wieś oraz młodzież z okolicznej szkoły. 9 osób z pośród nich zginęło w płonącym budynku. Ocalone zbiory zostały po wojnie rozmieszczone w wielu muzeach, archiwach i bibliotekach
1931 r. - zamek odbudowano, ale nadano mu już inny wygląd. Pracami kierował Wacław Krzyżanowski, który zaproponował przebudowę w stylu wczesnego baroku Wazów polskich. Dawna niewielka wieża została zastąpiona masywną sześcioboczną wieżą z zegarem
po wojnie zamek przekazano na potrzeby zespołu szkół rolniczych
2001 r. - dzięki Stowarzyszeniu "Dzików", kaplicy zamkowej, która po wojnie stała się zwykłą salą lekcyjną, przywrócono pierwotną funkcję. Została ona oddana pod opiekę oo. Dominikanów
Skarb zamkowy
W 1974 r. w piwnicach pałacu w Tarnobrzegu - Dzikowie odkryto skarb w postaci kolekcji starych sreber, wśród których znajdowała się spora ilość cennych polskich wyrobów. Całość została przewieziona do zamku w Łańcucie.
2007 r. - rozpoczęto wielki remont zamku z przeznaczeniem na muzeum wnętrz
2009 r. - otwarto dla turystów podziemia zamkowe
2015 r. - 120 obrazów w Kolekcji Dzikowskiej powróciło jako depozyt do pałacu, stały się dostępne dla turystów, ale bez możliwości fotografowania
2020 r. - radni miejscy podjęli decyzję o wykupieniu Kolekcji Dzikowskiej od rodu Tarnowskich po preferencyjnej cenie 4 mln zł. 2000 eksponatów wkrótce będzie dostępne dla zwiedzających
Pocztówka z zamkiem Dzików z 1904 r.
Elewacja południowa zamku Dzików na zdjęciu z 1917 r.
Zamek dzikowski w trakcie pożaru w 1927 r.
Zamek dzikowski w 1927/28 r. po ugaszeniu pożaru
Zamek po odbudowie w roku 1930
Zamkowe dzieła sztuki
Tarnowscy zgromadzili w zamku pokaźną kolekcję dzieł sztuki (Kolekcja Dzikowska). W XIX w. było tu 250 obrazów, m.in. Tycjana, Rubensa, Rembrandta, Malczewskiego, Matejki. Oprócz malarstwa znajdowały się tutaj także cenne druki jak najstarsza kopia "Kroniki polskiej" Gala Anonima, rękopis "Pana Tadeusza" Mickiewicza, pierwszy odpis Bogurodzicy, oryginał Kronik Wincentego Kadłubka i Statutów Wiślickich. Jeszcze przed I wojną światową słynna była sprawa obrazu Rembrandta "Lisowczyk". Jeden z najcenniejszych obrazów w Polsce znajdował się w dzikowskiej kolekcji Tarnowskich. W 1910 r. został sprzedany i wywieziony do Nowego Jorku, mimo protestów opinii publicznej. Jednak pieniądze z jego sprzedaży Tarnowscy przeznaczyli na wykupienie z niemieckich rąk wielu okolicznych ziem, które mimo że nie leżały w zaborze pruskim, to także były dotknięte germanizacją.
W czasie wojny bezcenne skarby kultury narodowej i europejskiej zostały starannie ukryte w Dzikowie, a także zdeponowane w Muzeum Narodowym w Warszawie i Ossolineum we Lwowie. Później przejęły je różne instytucje państwowe, np. w zamku łańcuckim znajduje się blisko 500 eksponatów z Dzikowa, a w muzeum rzeszowskim ponad 80. Znikoma tylko część zdeponowana została na zachodzie, sporo jednak zaginęło bez śladu wraz z zagarniętymi przez Sowietów wschodnimi terenami Polski. Ostatnio rodzina Tarnowskich wygrała proces w sprawie 9 przedmiotów z Rzeszowa, a wkrótce prawdopodobnie odzyska resztę, ponieważ muzeum nie stać na kosztowne procesy. Zostaną one przeniesione do rezydencji w Dzikowie, która ma w końcu odzyskać dawny blask.
Informacje praktyczne
KONTAKT Zamek Tarnowskich w Dzikowie - ul. Sandomierska 27, Tarnobrzeg
CZAS Samochodem można zaparkować tuż przy bramie. Spacer po parku oraz zwiedzenie wnętrz zajmuje ponad 1,5 godziny.
WSTĘP Płatny. 14 zł (8 zł ulgowy, 25 zł rodzinny). Czynne cały rok, w sezonie (połowa IV - połowa X) w godz. 10.00 - 18.00 (wt.-pt.) i 13.00-18.00 (sb.-niedz.), w poniedziałki wolny wstęp, ale jedynie do piwnic. Po sezonie czynne krócej.
Ponieważ informacje o godzinach otwarcia, a przede wszystkim cenach biletów szybko się dezaktualizują, sprawdź je na stronie oficjalnej opisywanego zamku/dworu: Zamek w Tarnobrzegu - Dzikowie dodatkowe informacje
Północna część woj. podkarpackiego. 75 km na północ od Rzeszowa. Zobacz na mapie.
Dzików to północna dzielnica Tarnobrzega. Jadąc od strony Rzeszowa należy przejechać kilka skrzyżowań ze światłami i skręcić przy ostatnim w lewo. Jest charakterystyczne, ponieważ znajduje się przy nim stacja benzynowa. Przy samej drodze widać zresztą mury otaczające park pałacowy.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N50.57953056°, E21.67663333°
format DM (stopnie, minuty): 50° 34.7718336'N, 21° 40.5979998'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 50° 34' 46.31''N, 21° 40' 35.88''E
Okoliczne atrakcje
klasztor barokowy OO Dominikanów z cudownym obrazem Matki Boskiej - tuż przy Rynku,
kościół na Miechocinie - ostatnio odkryto freski średniowieczne,
pałac myśliwski na Mokrzyszowie,
pomnik Bartosza Glowackiego na Rynku z lufa armatnia skierowana w kierunku wschodu (ciekawostka - podobno jedyny tak zorientowany w czasach komunizmu)
klasztor sióstr Dominikanek w Wielowsi
Muzeum Historyczne Miasta Tarnobrzega - ul. Pawłowskiego 14, mieszczące się w dawnym spichlerzu dworskim z 1843 roku
czworaki na osiedlu Sielec, obecnie stadnina koni, albo jakaś szkoła jazdy konnej, ale strasznie zaniedbane wręcz augiaszowe...
tajemnicze bunkry - zbiorniki (?) w lesie Zwierzyniec, sztuk bodaj 16, o których niewiele wiadomo - obecnie nie zbadane bo zalane wodą...
informacje nadesłane przez AT
Przedwojenne pocztówki z wnętrzami zamku
Bibliografia
Frazik Józef - Zamki i budownictwo obronne ziemi rzeszowskiej
Gosztyła Marek, Proksa Michał - Zamki Polski południowo-wschodniej
Janas A., Wójcik A. - Zamek Tarnowskich w Dzikowie
Praca zbiorowa - Przemiany architektury rezydencjonalnej w XV-XVIII wieku na terenie dawnego województwa sandomierskiego
Przedwojenne pocztówki z wnętrzami zamku Dzików w Tarnobrzegu
Fotogaleria
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zdjęcia wykonane: wiosną 2018
Zdjęcia wykonane: jesienią 2003
Zdjęcia wykonane: latem 2002
Noclegi
Tarnobrzeg - Hotel Dworek pod Lipami, ul. Sienkiewicza 206, tel. (15) 822 40 15
Tarnobrzeg - Hotel Kameleon, ul. Warszawska 2A, tel. (15 ) 822 22 20
Tarnobrzeg - Hotel Karolina, ul. Kochanowskiego 5, tel. (15) 822 97 00
Tarnobrzeg - Hotel Mieszko, os. Piastów, tel. (15) 822 22 46
Tarnobrzeg - Hotel Koga, tel. (15) 823 59 55
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Ostatnie wpisy
Re: Re: OFIARY POZARU - tyle lat uplynelo i nic Autor: vida Data: 2018-05-16 22:13:26
Widzę,żale socjalistów na forum.Prawda jest taka,że tobie podobni nadawali się tylko do pracy u kogoś,kto warunki do pracy stwarzał.
Re: OFIARY POZARU - tyle lat uplynelo i nic Autor: Azarel Data: 2014-12-03 21:06:01
Jan Zdzisław Tarnowski, ówczesny dziedzic Dzikowa upamiętnił ofiary pożaru zamku w Dzikowie tablicą pamiątkową, która usytuowana jest w kaplicy zamkowej. tablica zawiera imiona i nazwiska wszystkich 9 ofiar- bohaterów, którzy zginęli w pożarze ratując biblioteczne zbiory.
Re: Dzków Autor: Peszko Data: 2013-11-09 15:04:12
Zamek w Dzikowie jest pięknie odnowiony ! Warto go zwiedzić, bo czynne są już nie tylko piwnice, ale i komnaty parteru. Muzeum Historyczne m.Tarnobrzega, które mieści się w zamku, urządziło jego wnętrza z wielkim pietyzmem. Udało się w nich zgromadzić wiele autentycznych, tj. pochodzących z Dzikowa z czasów Tarnowskich, mebli, obrazów i innych pamiątek.Z tego, co mówił przewodnik, mają zamiar urządzić jeszcze kilkanaście sal. Trzymam kciuki, oby się to udało !
(c) 2001-2022 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz jego dalsze funkcjonowanie.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).