Możesz ocenić: Zagórze Śląskie (woj. dolnośląskie) - Średniowieczny zamek książęcy Grodno, później rozbudowany
Opis i stan obecny
Tunel ucieczkowy
Zamek posiadał tajne przejście z wyjściem u podnóża góry Choina. Stare niemieckie przewodniki podają informacje o 2 korytarzach,
które były dostępne jeszcze na początku XX wieku. Istnieją relacje jakoby jeszcze po II wojnie św. wchodzili do nich ludzie.
Potem słuch o podziemiach zaginął. Polskie przewodniki już o nich nie wspominają.
W ich odnalezienie mocno zaangażował się lokalny pasjonat historii, dziennikarz i przewodnik po zamku Łukasz Kazek,
który od 2016 usiłował odnaleźć je za pomocą georadaru. Wyniki były bardzo obiecujące, radar wskazał anomalie w kilku miejscach,
które miały być poszukiwanym korytarzem. Rozbudzono emocje, ogłoszono sensacje, ale skończyło się na niczym
(syndrom "złotego pociągu" jest silny na Dolnym Śląsku).
Istnienie tunelu ucieczkowego w razie zagrożenia dla mieszkańców zamku jest jednak bardzo prawdopodobne, podobno nawet
skorzystano z niego podczas najazdu Szwedów w czasie wojny trzydziestoletniej.
Dotychczas szukano go jednak na zamku górnym, m.in. w sali tortur i w lochu głodowym. Odmienną hipotezę ma inny pasjonat
historii Tomasz Jurek, który uważa że wejście do tunelu znajduje się zamku dolnym, przy nieistniejącym budynku piekarni.
Na jednej z niemieckich map jest tu narysowane zejście schodami poza mur do "małego ogrodu". To mogło być wejście do tunelu.
Wyjście lokalizuje on natomiast w małym domku pod zamkiem, widocznym na rycinie Dunckera po lewej stronie góry.
Niestety, XIX-wieczna rozbudowa dziedzińca o taras spowodowała zabudowanie tego odcinka muru, a po domku został kamienny gruz.
Jest to teren rezerwatu przyrody "Góra Choina", więc trudno o uzyskanie zgody na jakiekolwiek badania.
Na stromym cyplu góry Choina (Chojna) o wysokości 450 metrów npm. nad Jeziorem Bystrzyckim wznoszą się wspaniałe ruiny średniowiecznego zamku, niegdyś jednej z największych warowni na Śląsku.
Dziś to jeden z ciekawszych zabytków architektury obronnej w kraju, choć nie wykorzystuje się w pełni jego potencjału. Atrakcją turystyczną jest już od lat 20-tych XIX wieku, podobnie jak zamek Chojnik w Jeleniej Górze, który tak samo często był przedstawiany na ogromnej ilości pocztówek i ilustracji. Po wojnie, w przeciwieństwie do Chojnika, zamkowi nadano zupełnie ahistoryczne i pozbawione lokalnych korzeni miano "Grodno". Nawiązuje to do wysiedlonych mieszkańców polskiego Grodna (dziś Białoruś), którzy zostali rozlokowani na tych terenach po 1944 roku.
Ostatnimi czasy budowla doczekała się kompleksowych badań archeologicznych, podczas których wiedza o zamku znacznie się poszerzyła i można już zweryfikować podawane wcześniej błędne i niepewne informacje. Przede wszystkim hipoteza, iż zamek jest starszy niż najwcześniejsze wzmianki (1315 r.) potwierdziła się. Jest to więc prawdopodobnie jedna z górskich warowni księcia jaworsko-świdnickiego Bolka I z 2. połowy XIII wieku.
Zamek zbudowany z kamienia na planie nieregularnym jest idealnie dopasowany do kształtu szczytu góry. Składa się z najstarszej części - zamku górnego oraz trzech młodszych członów: zamku średniego, międzymurza i zamku dolnego. Do XVII stulecia wyróżniono 5 faz rozwoju zamku, dalsze przekształcenia to już rekonstrukcje i przebudowy na cele turystyczne.
Zamek górny początkowo składał się z obwodu murów wspartego przyporami, zwieńczonego gankami strażniczymi, hurdycjami i blankami, jednego murowanego budynku postawionego na skale i czworobocznej wieży od południowego wschodu, której murowana wysokość nie wykraczała poza mury. Możliwe, że wieża posiadała szachulcową bądź drewnianą nadbudowę, podobnie jak budynek, który tylko na 1 kondygnacji był murowany (przyziemie stanowiła skała). Na dziedzińcu stała cysterna na wodę, bo studnia na wysokiej, skalistej górze nie mogła funkcjonować. Tak skromna siedziba musiała mieć charakter strażnicy lub zameczku myśliwskiego.
W kolejnych etapach postawiono skrzydła od południa i zachodu. Południowe sięgało aż do bramy, którą wchłonęło. Od północy stawiano już dodatkowy mur obwodowy lub parkan na podmurówce.
Następnie wszystkie budynku połączono i podwyższono o 2 kondygnacje oraz dostawiono niski dom kuchenny od wschodu.
By doświetlić pomieszczenia w skrzydle zachodnim zdecydowano się przebić w murze obwodowym 4 okna. Nie obniżyło to zanadto walorów obronnych, bo warownię rozszerzano już o zamek średni od zachodu - powstała nowa linia zewnętrznego muru z 2 basztami, jednak położona nieco dalej niż pierwszy mur, zniszczony prawdopodobnie przez husytów.
Renesansowy portal
Portal w wieży przedbramnej pochodzi z ok. 1570 roku i jest uznawany za jedno z najdoskonalszych tego typu dzieł na Śląsku. Dwie kolumny korynckie podtrzymują fryz heraldyczny z herbami śląskich rodów rycerskich (m.in. Logau, Reibnitz, Seydlitz, Mühlheim, Nimptsch). Nad nimi góruje herb Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego z mitrą biskupią. Wskazuje to na fundatora - Kaspara von Logau, biskupa i poddanego cesarza. Poniżej alegoryczne przedstawieni cnót wyznawanych przez właścicieli zamku: miłosierdzie, wstrzemięźliwość, wierność, sprawiedliwość, prawość, męstwo, cierpliwość, mądrość, nadzieja.
W tym okresie powstała najważniejsza sala na zamku, zwana w niemieckiej literaturze "salą błękitną" od koloru malowideł ściennych. Zajmowała większą część skrzydła południowego i dwie kondygnacje - trzecią oraz czwartą. Jej długość wynosiła 30, a szerokość 6 metrów. Do niedawna była w całkowitej ruinie, ale została wyremontowana (lecz nie odtworzona) i w nowej formie służy jako sala multimedialna.
Budowla na ponad pół wieku stała się okazałą gotycką warownią, której skala i rozmach budowlany była zaskoczeniem dla współczesnych badaczy.
Nowe trendy i mody w XVI wieku dotarły i na Choinę. Średniowieczną warownię przebudowano na wytworną siedzibę renesansową, znacznie ją rozszerzając i nadając kształt, który przetrwał do dziś. Złożenie osiągnęło długość aż 170 metrów.
Zamek górny otoczono zewnętrzną linią murów z bastejami, w sumie było ich 9 - 5 broniło zamku dolnego, 2 średniego i 2 międzymurza. Z jedną z nich na zachodzie zamku dolnego (patrz plan) związane są opowieści osób nocujących na zamku, o dziwnych, tajemniczych dźwiękach słyszanych w nocy.
Wjazd przesunięto na zamek średni, gdzie stanął główny budynek bramny zwany wieżą przedbramną, który na piętrze mieścił kaplicę. Pierwotnie zbudowano go w stylu renesansowym, potem przebudowano na barokowy, a do dzisiaj przetrwał w dobrym stanie jako budowla neogotycka z pięknym renesansowym portalem (patrz ciekawostka).
Za wieżą przedbramną prowadził wjazd szyją bramną do bramy zamku górnego, która również zyskała wspaniały portal.
Lipa sądowa
Przed wieżą z kaplicą rośnie 500-letnia lipa sądowa. Wg tradycji odbywały się pod nią sądy pana rezydującego na zamku nad poddanymi. Leciwe drzewo ma status pomnika przyrody i z tyłu jest podparte ceglaną konstrukcją.
Nowy obszerny człon - zamek dolny mieścił zabudowę gospodarczą i mieszkalną dla służby. Murowanymi budynkami na pewno były piekarnia z łaźnią od południa oraz budynek bramny od północy, inne mogły mieć tylko murowane fundamenty. Nie jest to pewne, bo najwcześniejsze widoki zamku pochodzą z końca XVIII stulecia, gdy został już opuszczony i przedstawiają tylko te 2 obiekty. Budynek bramny do zamku dolnego to jeden z elementów czyniących z Grodna wyjątkowy zabytek. Jego funkcje obronne były niewielkie, bardziej dekoracyjne, ponieważ praktycznie na całej powierzchni ścian posiada bogate zdobienia sgraffitowe. Zwracają uwagę zwłaszcza z zewnątrz przedstawieniem stojących na tylnych łapach lwów.
Coś niedobrego wydarzyło się podczas niedawnej renowacji tej elewacji. Sgraffita zostały odnowione, ale ściana straciła ciemny kolor i dekoracje przestały się wyróżniać na jej tle. Zeszpecono więc tak unikatowy zabytek!
W budynku tym niegdyś mieszkała służba zamkowa, a obecnie mogą przenocować turyści.
O ostatniej części zamku - międzymurzu - nie wiadomo za wiele. Jeśli była tam jakaś zabudowa to drewniana. Obszar ten był ufortyfikowany i ochraniał zamek górny.
Zegar księżycowy
Budynek bramny od strony dziedzińca przyciąga uwagę nie tylko sgraffitami, lecz i dwoma zegarami. Jeden słonecznym, drugi nietypowy - słoneczno-księżycowy. Prawidłową godzinę pokazuje tylko o północy podczas pełni. W innych porach spóźnia się lub spieszy o niecałą 1 godzinę.
Od XIX do XXI wieku budowla przechodziła mnóstwo mniejszych i większych prac remontowych aby powstrzymać ząb czasu i lepiej przystosować zabytek dla zwiedzających.
Na wieży dobudowano taras widokowy, niektóre basteje zostały zabudowane, postawiono na nich altanki (dziś w jednej działa kasa), szerokość zamku dolnego została zwiększona przez zatarcie dawnej linii murów i budowę tarasu od południa.
Obecnie w zamku funkcjonuje muzeum, ale jego zasoby są skromne, a turyści do wielu miejsc nie maja wstępu (wieża przedbramna, budynek bramny, międzymurze, większość baszt/bastei).
Placówka oferuje zwiedzanie z przewodnikiem, ale tylko w dni powszednie (w weekendy samodzielne)!
Pałac
Pod zamkiem można zobaczyć pałac z XIX wieku Zedlitzów (zamieszkali w nim gdy zamek popadł w ruinę).
Z nim związana jest historia o niemieckiej skrytce z dziełami sztuki ukradzionymi Polsce, które jednak przejęli i wywieźli Sowieci w 1945 roku.
Pożar spalił go w 1968 roku, ale został odbudowany, choć w szpetnej firmie. Z czasem popadał w coraz większą ruinę aż został opuszczony na początku XXI wieku. Niedawno przeszedł prace restauracyjne na dom opieki Caritas (aktualnie zajmują go uchodźcy ukraińscy) i wygląda o wiele lepiej, ale nie odzyskał dawnego wyglądu.
Atrakcją z dreszczykiem jest autentyczny ludzki szkielet w lochu głodowym (patrz ciekawostka), do oglądnięcia są piwnice z salą tortur i kryptą grobową przedwojennych właścicieli zamku - Zedlitzów, sale książęce, rycerska, myśliwska, mokra, sień bramna z krzyżami pokutnymi i przede wszystkim wieża ze wspaniałym widokiem na okolicę, w szczególności dolinę Bystrzycy z zalewem.
W zamku wspaniale prezentują się częściowo odnowione XVI-wieczne portale. Zarówno zewnętrzne w wieży przedbramnej i bramie zamku górnego (powyżej orzeł piastowski) jak i wewnętrzne, które są nawet starsze.
Z dziedzińca zamku górnego można spojrzeć na wysokie mury skrzydła południowego i wschodniego. Zachodnie jest całkiem zrujnowane. Znajduje się tu też studnia i ławki do odpoczynku.
Po niedawnym remoncie zabytek zyskał nową kondygnację skrzydła południowego. Jest ona sztucznie nakryta płaskim zadaszeniem, które dobrze widać z wieży. Brakuje prawdziwego dwuspadowego dachu, co jest winą wybuchu epidemii Covid-19 - inwestycja musiała zostać przerwana. Nowa kondygnacja mieści Centrum Bioedukacji Multimedialnej z ekspozycją multimedialną poświęconą rezerwatowi przyrody "Góra Choina" i salą kinową. Jedynie film oglądany na suficie jest jakąś atrakcją, ale przeciętną, bo treść jest nudnawa.
Sala Multimedialna jest zaciemniona z kolorowym podświetleniem i kilkoma dużymi projekcjami, ale urządzenia uszkodzone przez burze nie działają i nie są naprawiane (stan na 2024 rok). Trudno więc ocenić czy jest to udane przedsięwzięcie.
Fajnie, że zamek kontynuuje tradycje noclegowni PTTK i wciąż można tu przenocować oraz posilić się w karczmie. Na te cele przeznaczono zamek dolny.
Nie dobrze jednak, że tę część zamku potraktowano po macoszemu. Turysta podczas zwiedzania nie dowie się o niej za wiele. Poza bastejami zachowanymi w bardzo różnej formie, ciekawym elementem jest tu stojąca pod zadaszeniem francuska armata z 1859 roku, podarowana właścicielowi Zagórza Śląskiego Maksymilianowi Ferdynandowi Zedlitz-Neukirch przez cesarza Wilhelma I Hohenzollerna, za udział w wojnie prusko-francuskiej w latach 1870-1871.
Widok zamku Kinsburg (Grodno) nad doliną rzeki Bystrzycy na Śląsku. Dzieło Johanna Heinricha Bleulera z przełomu XVIII/XIX wieku, poniżej zbliżenie na zamek
Bulla papieska
Od 2016 roku na zamku prowadził badania Instytut Badań Historycznych i Regionalnych – wydawca miesięcznika "Odkrywca" oraz kwartalnika "Archeologia Żywa".
Jesienią następnego roku, na terenie zamkowego międzymurza natrafiono na XV-wieczną warstwę kulturową, w której leżał okrągły ołowiany przedmiot
o średnicy 3,9 cm. Okazało się, że jest to pieczęć papieska, tzw. bulla. Rzadko spotykane na naszych ziemiach znalezisko wywołało sporą sensację.
Na awersie bulla posiada głowy św. Pawła i św. Piotra z napisem SPASPE (skrót od Sanctus Paulus Sanctus Petrus), a na rewersie napis BENEDICTUS XIII
wskazujący na własność papieża Benedykta XIII. Problem w tym, że pod tym imieniem istniało 2 papieży. W 2. połowie XIV wieku w Kościele katolickim nastąpił okres tzw. schizmy zachodniej. O władzę konkurowało 2 papieży rezydujących w Awinionie i Rzymie. Katolickie kraje podzieliły się na 2 obediencje uznające zwierzchnictwo jednego bądź drugiego papieża.
Pochodzący z Aragonii (Hiszpania) Pedro de Luna od 1394 roku był papieżem obediencji awiniońskiej Brak jest jakichkolwiek związków i kontaktów tego papieża Rzeczpospolitą czy Śląskiem, poza wzmianką w kronice Jana Długosza. W 1415 r. Zawisza Czarny podróżował po Europie w orszaku króla węgierskiego i niemieckiego Zygmunta Luksemburskiego, który zawitał także do francuskiej prowincji zależnej od Aragonii do tamtejszego króla. Podczas turnieju uświetniającego spotkanie nasz najsłynniejszy rycerz na oczach Benedykta XIII i dwóch monarchów pokonał równie walecznego rycerza Jana Aragońskiego, czym potwierdził swój status najznakomitszego wojownika Europy. Przypuszcza się, że Benedykt XIII mógł rozsyłać listy po całej Europie, w tym na Śląsk, w celu pozyskania zwolenników i stąd bulla na zamku Grodno.
Wybrany w XVIII stuleciu papieżem Francesco Orsini przybrał również imię Benedykta XIII, aby zaakcentować fakt, że Watykan uznał poprzedniego Benedykta XIII za antypapieża. Mimo że ten papież słał wiele dokumentów do Polski, Śląska i Czech to porównanie pieczęci obu głów kościoła jednoznacznie wskazało, że bulla z Grodna pochodzi od papieża średniowiecznego.
Odnaleziona na zamku Grodno średniowieczna bulla Benedykta XIII (Pedra de Luny). Zdjęcie Ł. Orlicki
Góra Choina/Chojna z zamkiem Grodno w Zagórzu Śląskim na litografii z ok. 1841 roku
Zamek Kinsburg (Grodno)na górze Kynau (Chojna) oraz pałac Zedlitzów u podnóża na rycinie z Alexandra Dunckera. Na dole po lewej, pod lasem, mały domek, który wg lokalnego pasjonata może być wyjściem z tunelu zamkowego.
Plany i rekonstrukcje
Plan zamku Grodno w Zagórzu Śląskim
A - zamek górny, B - zamek średni (dziedziniec środkowy), C - międzymurze, D - zamek dolny (dziedziniec zachodni). 1 - wieża główna z XIII w., 2 - najstarszy budynek na skale z XIII w., 3 - skrzydło południowe z XIV w., 4 - skrzydło zachodnie z XIV w., 5 - skrzydło wschodnie z XIV w., dawna kuchnia, 6 - brama do zamku górnego, 7 - wieża przedbramna, kaplica, 8 - szyja bramna, 9 - basteje zamku środkowego z poł. XVI w., 10 - basteje międzymurza z 2. połowy XVI w., 11 - odkryte w 2018 r. relikty pierwotnego muru lub parkanu zewnętrznego, 12 - budynek bramny ze sgraffitami z 2. połowy XVI w., 13 - budynek mieszkalny na zamku dolnym, 14 - miejsce po piekarni połączonej z łaźnią, 15 - basteje zamku dolnego, 16 - miejsce po stajni, 17 - szopa, 18 - taras dobudowany ok. poł. XIX wieku, W - wejście do zamku, Z - miejsce znalezienia bulli papieskiej, T - hipotetyczne miejsce wejścia do tunelu ucieczkowego na zamku dolnym, K - loch głodowy ze szkieletem księżniczki, L - lipa sądowa, S - basteja, w której straszy.
Rozwarstwienie chronologiczne zamku górnego na poziomie parteru. Nazwy pomieszczeń pochodzą z 1595 r. Opracowali: M. Chorowska, A. Gryglewska, A. Kubicka
Rozwarstwienie chronologiczne zamku górnego na poziomie reprezentacyjnej 3. kondygnacji. Nazwy pomieszczeń pochodzą z 1595 r. Opracowali: M. Chorowska, A. Gryglewska, A. Kubicka
Starsza rekonstrukcja zamku Grodno w XIV wieku J. Rozpędowskiego wg stanu wiedzy poprzedzającej XXI-wieczne badania
Kolejna rekonstrukcja zamku Grodno wg. J. Rozpędowskiego w XVI w.
Najwierniejsze rekonstrukcje zamku Grodno w 1300 roku (faza 1) autorstwa M. Chorowskiej i A. Kubickiej od północnego zachodu i południowego zachodu
Rekonstrukcja zamku Grodno w 1350 roku (faza 2) autorstwa M. Chorowskiej i A. Kubickiej
Rekonstrukcja zamku Grodno ok. 1500 roku (faza 3) autorstwa M. Chorowskiej i A. Kubickiej
Rekonstrukcja zamku Grodno w 2. połowie XVI w. rok (faza 4) autorstwa M. Chorowskiej i A. Kubickiej
Historia, wydarzenia
Początki zamku w Zagórzu Śląskim sięgają końca XIII wieku. Zbudował go książę jaworsko-świdnicki Bolko I Surowy. Górska warownia zajmowała wtedy tylko najwyższą część wzgórza i składała się z
z czworobocznej wieży w narożniku południowo – wschodnim, wysuniętej poza obwód murów o kształcie nieregularnym z przyporami. Jedyny budynek znajdował się przy wieży, stał on wysokiej skale i posiadał tylko 1 kondygnację murowaną. Dwie zbudowano w konstrukcji szachulcowej. Bramę umieszczono w narożniku południowo – zachodnim.
Wcześniej prawdopodobnie istniał tu gród z XII w. księcia Bolesława Wysokiego strzegący szlaku z Wrocławia do Czech, choć niektórzy uznają go już za zamek. Legenda natomiast mówi, iż około roku 800 przybył w te strony angielski rycerz i zbudował na górze Choina czworoboczną strażnicę.
Szkic piórem przedstawiający górę Choina i zamek Grodno pod koniec XVIII wieku. Najstarsze zachowane przedstawienie zamku Grodno. Poniżej zbliżenie. Na zamku górnym widać, że skrzydło wschodnie i południowe posiadają ozdobne szczyty, na zamku średnim znajduje się stajnia i wieża przedbramna, na zamku dolnym: budynek bramny i piekarnia z łaźnią.
Hitlerowski skarb
W latach 90-tych XX w. dużą sensację wzbudziły listy niemieckiego sapera wysyłane bez adresu zwrotnego do redakcji wrocławskiego Słowa Polskiego z informacjami o ukrytych w zamku Grodno tajemniczych skrzyniach.
Osiadły po wojnie w nieznanym miejscu Polsce kapitan Leonhard von Schreck opisywał jak to w 1945 r. wezwał go wysoki rangą SS-man i pokazał plany dwóch miejsc - podziemnego tunelu pod jakąś górą i średniowiecznego zamku. Schreck miał opracować zabezpieczenia minerskie obu miejsc w celu ukrycia bardzo ważnych rzeczy przed nadchodzącymi wojskami sowieckimi. W podziemiach zamku złożono dwie duże skrzynie. Po wykonaniu pracy w drodze powrotnej do Wrocławia, podczas postoju Schreck dostał od towarzyszącego mu SS-mana strzał w plecy. Przeżył jednak i zdecydował się mówić, ale dopiero po 50 latach. O wielkim znaczeniu skrzyń świadczyć ma fakt, iż długo po wojnie zwiedzając zamek z wnukiem w grupie niemieckich turystów zauważył jakoby SS-mana, który organizował całą akcję w 1945 r.
Schreck postawił warunek, że kolejne listy będą dostarczane do redakcji po ich regularnym drukowaniu na łamach gazety. Tak też się stało, lecz wprowadziły one tylko zamieszanie. Częściowo powtarzał opisywane już fakty w formie beletrystycznej, ale zauważalne były pewne różnice jak np. inne nazwiska Niemców. Kolejny list był już testamentem Schrecka, pisanym nieco dziwnym archaicznym językiem, w którym zobowiązywał swojego jedynego przyjaciela prawnika, twórcę testamentu, do przekazania wielu ważnych informacji w pięciu kolejnych listach, tak aby jego rodzina pozostała anonimowa i bezpieczna. Podał też szczegóły zaminowania zamku oraz kilka detali związanych z warownią mających uwiarygodnić jego słowa. Niczego to jednak nie dowiodło, a wprowadziło jeszcze większy zamęt. Na zamek wybrała się grupa eksploratorów, jednak nic specjalnego nie odkryto. Wiele osób uznało to wszystko za czyjąś zabawę. Niestety nie nadszedł już żaden następny list, więc sprawa pozostaje niewyjaśniona.
1315 r. - pierwsza wzmianka o zamku Grodno (zwanego wtedy Kinsberg) w dokumentach jako własności księcia jaworsko-świdnickiego Bernarda (syna Bolka I). Burgrabią był Kylian von Haugwitz
ok.1350 r. - syn Bernarda - Bolko II Mały rozbudował zamek (faza 2), który zyskał 2 budynki dwukondygnacyjne: duży od południa i mniejszy od zachodu, który objął też bramę
1392 r. - po śmierci księżnej Agnieszki warownia zgodnie z porozumieniem między Bolkiem II a królem Karolem Luksemburskim przeszła wraz z całym księstwem na własność czeską
I poł. XV w. - zamkiem władały różne śląskie rody rycerskie. W tym okresie powstała pierwsza zewnętrzna linia murów obronnych z kamienia od północy, odkryta w 2018 roku
1429 r. - zamek ucierpiał podczas wojen husyckich, prawdopodobnie został zdobyty. Zakłada się, że wtedy nastąpiło zniszczenie zewnętrznego muru obwodowego
1444 r. - Grodno opanowali rozbójnicy. Stąd dokonywali napadów i rabowali okoliczną ludność oraz kupców. Hersztem rycerzy rozbójników był Jerzy Puczek (Mühlheim) z Pastuchowa. Po Puczkach siedzibę miały tu również inne rody parające się bandyckim procederem
1465 r. - Grodno przejął
ród Czettritzów
ok. 1500 r. - Czettritzowie dokonali znacznej rozbudowy siedziby (faza 3). Południowe skrzydło nadbudowano o 2 kondygnacje, połączono je z budynkiem od wschodu, w którym zastąpiono szachulcowe piętra dwiema murowanymi kondygnacjami. Przebudowano również budynek zachodni, a od wschodu postawiono nowy budynek kuchni (dziś zachowana w fundamentach).
Poza zamkiem górnym rozpoczęto tworzenie zamku średniego (zwany też "dziedziniec średni"), powstał odcinek muru obwodowego o grubości dochodzącej do 1,5 metra z 2 basztami
1535 r. - Hieronim Czettritz sprzedał zamek Grodno Krzysztofowi Hochbergowi z Książa
1547 r. - cesarz Ferdynand I przekazał zamek Mateuszowi z Łagowa Starszemu (Matthaus von Logau), staroście księstwa jaworsko-świdnickiego.
Rozpoczął on przebudowę i rozbudowę zamku (faza 4) w duchu renesansu, kontynuowaną przez drugiego syna - Jerzego (Georg von Logau). Pomagał mu drugi syn - Kaspar, biskup wrocławski.
Najpierw odremontowano zamek górny, a dotychczasowe fortyfikacje na zamku średnim nadbudowano i unowocześniono zmieniając baszty na lepiej przystosowane do broni palnej basteje.
Budynek bramny został zaadaptowany na cele mieszkalne, funkcje obronne wjazdu do zamku górnego przejęła szyja bramna z budynkiem wieżowym przedbramia.
Następnie Jerzy utworzył zamek dolny (dziedziniec zachodni) z zabudową gospodarczą otoczony murem obronnym z pięcioma bastejami, a od północy i wschodu postawił nową linię murów z 2 bastejami, tworząc międzymurze. Wieża główna została nadbudowana o 1 kondygnację czworoboczną i 3 ośmioboczne.
Na zamku, a właściwie już rezydencji, pojawiła się wytworna kamieniarka, wspaniałe portale i charakterystyczny budynek bramny zamku dolnego pokryty sgraffitem.
1588 r. - z ówczesnej relacji można się dowiedzieć, że zamek Grodno został "z tak wielkim nakładem pracy i kosztów wybudowany, że nawet książę bez wstydu mógłby w nim zamieszkać"
koniec XVI w. - z powodu kłopotów finansowych w jakie popadł Georg von Logau, wdowa po nim musiała pozbyć się budowli, która powróciła do cesarza Rudolfa II. Ten przekazał ją za zasługi w walce z Turkami hospodarowi mołdawskiemu Michałowi Walecznemu. Nastąpił kres świetności zamku.
pocz. XVII w. -
ówczesne relacje podają iż zamek posiadał w bardzo złym stanie dach. Właścicielami warowni byli kolejno: Bernard von Fünfkirchen, Georg von Kuhl, Johann Georg von Hohenzollern – Sigmaringen, Anna Katharina Hohenzollern – Sigmaringen, Moritz August von Rochow
I poł. XVII w. - podczas wojny trzydziestoletniej Szwedzi zdobyli i częściowo zniszczyli zamek. Podobno szukali ukrytych skarbów. W warowni stacjonowały wojska zarówno szwedzkie jak i cesarskie
Zamek Grodno na akwaforcie C. F. Stuckarta z ok 1810 r. Rzadki widok z folwarku zamkowego jest oparty na grafice F.G. Endlera z końca XVIII wieku.
Przedstawia sam zamek górny. Widzimy skrzydło wschodnie z attyką, za nim wieżę. Dalsza cześć zamku to zrujnowane skrzydło południowe z attyką i zachowanym szczytem pośrodku.
ok. 1650 r. - z napisu w sieni zamku górnego wynika, że Moritz August baron von Rochow i jego żona Anna Katharina von Rochow, z domu hrabina von Hohenzollern podjęli na zamku prace budowlane i remontowe (faza 5).
1679 r. - zamek był oblegany podczas buntu chłopskiego skierowanego przeciw ówczesnemu
właścicielowi Zagórza - baronowi Georgowi Gottfriedowi von Eben. Zamku nie zdobyli, a barona wsparły wkrótce wojska sprowadzone ze Świdnicy. Dwóch przywódców buntu powieszono. Potem w zamku mieszkała już tylko służba, mieszkanie na wysokiej górze w mało komfortowych warunkach nie było dla arystokratów zbyt atrakcyjne.
Von Eben odbudował wieżę zniszczoną pożarem i przebudował wieżę przedbramną na zamku średnim
1716 r. na budynku bramnym zamku dolnego, von Eben umieścił zegar słoneczny
1774 r. - wraz z wyprowadzką ówczesnego pana na Grodnie - Benjamina von Liere warownia została opuszczona
1789 r. - zawalił się
mur północny zamku górnego, pociągając za sobą upadek skrzydła mieszkalnego zachodniego
pocz. XIX w. - majątek Ebenów rozparcelowano pośród wierzycieli, również okolicznych chłopów, którzy zaczęli rozbierać ruinę. Jedyne obiekty jakie ocalały to budynek bramny i wieża przedbramna, będące w najlepszym stanie, które były nawet zamieszkiwane.
1823 r. -
opis zamku podczas jego sprzedaży mówi, iż był w kompletnej ruinie, a poszczególne detale i elementy rozsprzedawano za grosze. Budulec wywożono i stawiano z niego domy w całej okolicy.
Zabytek uratował prof. Johann Gustaw Gottlieb Büsching z Wrocławia, który rozpoczął prace zabezpieczające, a następnie rekonstrukcyjne (faza 6). Zamek został przystosowany do celów turystycznych. By wieża stała się punktem widokowym przebudowano jej szczyt dodając loggię widokową. Na miejsce widokowe zaadaptowano też basteję wschodnią na zamku dolnym. Przy południowym murze zburzono budynek piekarni i łaźni, założono ogrody.
1840 r. - prace kontynuował hrabia Friedrich von Burghauss. Nadbudował basteje, urządził alejki otaczające warownię. Rozszerzył zamek dolny o taras od południa. W ten sposób nie zachował się oryginalny mur z basteją południową
1852 r. - dalsze prace prowadził baron Maksymilian Zedlitz-Neukirch i jego rodzina, która była właścicielem zamku do 1945 roku. Wieża przedbramna została przebudowana w stylu neogotyckim, na zamku dolnym stanęła drewniana gospoda. Pod górą zamkową postawili nową siedzibę pałacową.
Kolejna akwaforta z zamkiem Grodno C. F. Stuckarta z 1812 r. Widać zrujnowany zamek górny, przy nim budynek koło bastei w dobrym stanie - stajnia, a dalej samotna wieża przedbramna. Na zamku dolnym 3 budynki. Od lewej: budynek bramny, piekarnia z łaźnią i ostatni tak niski, iż widać sam dach. Na niemieckich planach nazywany jest on szopą.
1869 r. - od uderzenia pioruna spłonęła wieża główna, Zedlitzowie odbudowali ją po kilku latach
pocz. XX w. -
Hans Robert Freiherr von Zedlitz odnowił budowlę przy pomocy architekta Bodo Ebhardta, założyciela Niemieckiego Towarzystwa Zamkowego i otworzył w nim muzeum.
Zlecili zrekonstruowanie malowideł sgraffitowych na budynku bramnym malarzowi E. Noellnerowi
po 1945 r. - zdewastowany i okradziony po wojnie zamek w Zagórzu Śląskim, zwany początkowo Chojny, przekazano wałbrzyskiemu oddziałowi Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, a następnie oddziałowi PTTK w Wałbrzychu
1951 r. - rozpoczęto prace archeologiczne i konserwacyjne pod kierunkiem Jerzego Rozpędowskiego
1965 r. - dzięki współpracy z muzeami w Wałbrzychu i Wrocławiu oraz zaangażowaniu Andrzeja Pankowskiego otwarto Regionalne Muzeum PTTK Zamek "Grodno"
1968 r. - spalił się pałac - siedziba Zedlitzów pod zamkiem.
2008 r. - ruiny przejęła Gmina Walim
2012 r. - na zamku odkryto nieznaną wcześniej, zagruzowaną klatkę schodową oraz schowek w kominku (opróżniony)
2013 r. - zadaszono skrzydło południowe zamku górnego
2016 r. - z inicjatywy gminy zarządzającej zabytkiem, rozpoczęto prace mające odsłonić tajemnice zamku i zwiększyć tym samym atrakcyjność turystyczną. Za pomocą georadarów postanowiono odszukać tunel ucieczkowy i inne ukryte w warowni pomieszczenia. Poszukiwania skończyły się fiaskiem, znaleziono tylko opróżnioną skrytkę z resztkami skrzynki.
2017 r. - kolejny etap badań na zamku Grodno. W nasypie ziemnym odkryto warstwę z zabytkami ruchomymi datowanymi na XII/XIII wiek. Są to najstarsze i jednocześnie sensacyjne znaleziska na zamku, bo przesuwają początki istnienia warowni na znacznie wcześniejszy okres niż dotychczas sądzono. Dodatkowo znaleziono też na bullę papieża Benedykta XIII.
2018 r. - odbudowa pałacu Zedlitzów pod zamkiem przez Caritas na Dom Opieki nad Osobami Starszymi "Poranek"
2019 r. - otwarcie na zamku "Centrum Bioedukacji Multimedialnej" z ekspozycją przyrodniczą.
Widok z zamku dolnego na kolorowanym stalorycie H. Fincke, rysunek J. Henning z ok. 1845 roku.
Wieża przedbramna w formie barokowej, a budynek bramny o innym wyglądzie niż obecnie i bez dekoracji sgraffitowej odtworzonej ponad pół wieku później.
Zamek Grodno od strony zamku dolnego wg C. T. Mattisa ok. 1855 r.
Wieża przedbramna wciąż barokowa, a wygląd budynku bramnego zbliżony do dzisiejszego. Basteja wschodnia zamieniona na altanę widokową
Widok z zamku dolnego na litografii z ok. 1860 r. Wieża przedbramna już w stylu neogotyckim
Legendy i podania
Istnieje legenda związana z zamkową studnią. W dawnych czasach pan zamku stoczył zwycięską bitwę i wziął wielu jeńców. Po pewnym czasie jeden z nich, pochodzący z Turcji, zwrócił się do niego z gorącą prośbą o puszczenie wolno i powrót do swej ojczyzny. Usłyszał taką odpowiedź - "O tak! Wolność uzyskasz wtedy, gdy na dziedzińcu zamku wykopiesz studnię, w której będzie woda. Oprócz wolności dostaniesz pieniądze i konia na podróż do ojczyzny". Turek uniżenie podziękował i ochoczo zabrał się do kopania studni.
Szybko jednak zrozumiał w czym tkwił haczyk obietnicy pana. Pod kilku-dziesięciocentymetrową warstwą ziemi ukazała się twarda, lita skała. Marzenia szybkiego powrotu do ojczyzny oddaliły się.
Nie poddał się jednak i zaczął kuć skałę pod zamkiem Grodno ostrymi narzędziami. Praca była bardzo trudna i ciężka. Dopiero po 20 latach bardzo ciężkiej pracy dokopał się do wody. Zgodnie z obietnicą jeniec zyskał wolność, pieniądze i konia, aby mógł wrócić do swej ojczyzny. Dzisiaj studnia pełni funkcję maszynki do spełniania życzeń, wrzuca się pieniądze i wymyśla życzenie, które ma się ziścić.
Pocztówka z zamkiem Grodno z początku XX wieku
Szkielet księżniczki
Uwięziony i zakuty w kajdany szkielet, który można zobaczyć w zamku górnym nawiązuje do legendy o księżniczce śląskiej Małgorzacie. Ojciec przeznaczył ją na żonę pewnego bogatego starca. Ona jednak zakochała się w dwukrotnie młodszym giermku. Pewnego razu na wspólnej schadzce przyłapał ją ojciec. Dziewczyna dostała ostatnią szansę, lecz niczego to nie zmieniło - wciąż nie zamierzała wychodzić za starca. Okrutny ojciec kazał więc zrzucić giermka ze skały, a córkę zakuć w kajdany i zamurować w komnacie, której okno wychodziło na miejsce śmierci ukochanego giermka. Duch tragicznie zmarłej Małgorzaty zwany Białą Damą pojawia się o północy w jasne księżycowe noce na wieży zamkowej.
Ciekawa jest też historia samego szkieletu. Turystom pokazywano go już w XIX w. Nie był to oczywiście ten sam szkielet. Prof. Büsching, kupił kości jakiegoś listonosza za 5 talarów, wkrótce po zakupie zamku Grodno. Od tej pory pełniły one funkcję szkieletu księżniczki. Nie konserwowane uległy jednak zniszczeniu w latach 60-tych XX wieku. Prawdziwy szkielet zastąpiono zatem plastikową atrapą znana z szkolnych sal do biologii. W 1974 zamek zwiedzała grupa lekarzy, pracownicy zamku poprosili więc o kobiecy szkielet. Wkrótce potem dostarczył go antropolog z Wrocławia mgr K. Borysławski (obecnie profesor). Wykorzystał on kości z różnych szkieletów odkopane na średniowiecznych cmentarzyskach i złożył "wzorcowy" szkielet księżniczki. To właśnie one stanowią dziś atrakcję turystyczną, a do lochu głodowego w którym leżą, zwiedzający wrzucają monety, aby powrócić w te piękne strony.
O dziwo, w 2018 roku archeolodzy zaczęli badać szkielet dziwiąc się, że zawiera on kości kilku osób...
Zamek Grodno na pocztówce z okresu międzywojennego
Pocztówka z początku XX wieku z komnatą zwaną "Herbaciarnia" na zamku w Zagórzu Śląskim
Informacje praktyczne
ADRES I KONTAKT Zamek Grodno - ul. Wzgórze Zamkowe, Zagórze Śląskie
CZAS W Zagórzu do zamku prowadzą szlaki z trzech miejsc. Dojście każdym zajmuje ok. 15-20 minut.
Oprowadzanie przewodnika wraz z filmem trwa ok. 70 minut. Do tego trzeba doliczyć 20-30 minut na samodzielne oglądnięcie dziedzińca, zamku dolnego, budynku bramnego.
Czas jak trzeba poświęcić na Salę Multimedialną (gdy działa) jest nieznany.
WSTĘP Płatny. 35 zł bilet normalny, 30 zł ulgowy. Audioprzewodnik: 4 zł.
Muzeum czynne przez cały rok. W sezonie (V-IX) otwarte 9:00-18:00 (pon.-pt.) i 9:00-19:00 (sb.-niedz.). Po sezonie 1 godzinę krócej.
Ponieważ informacje o godzinach otwarcia, a przede wszystkim cenach biletów szybko się dezaktualizują, sprawdź je na stronie oficjalnej opisywanego zabytku: Zamek w Zagórzu Śląskim
Przedwojenne pocztówki z Zagórza Śląskiego i górą Choiną (Chojną) z zamkiem. Widoki podobne, ale druga ewidentnie wcześniejsza, bo okolica mniej rozbudowana. Po prawej widać teren, na którym później, po wybudowaniu zapory, powstanie Jezioro Bystrzyckie.
Położenie i dojazd
Południowa część woj. dolnośląskiego. 12 km na wschód od Wałbrzycha, 17 km na zachód od Dzierżoniowa. Zobacz na mapie. Zamek jest dobrze oznaczony. Prowadzą do niego trzy oznaczone trasy. Jedna z plaży i dwie z ul. Głównej. Aby zobaczyć pałac należy wybrać środkową z nich, oznaczoną 3 szlakami: żółtym, zielonym i niebieskim.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N50.74961396° E16.41078883°
format DM (stopnie, minuty): 50°44.9768376'N 16°24.6473298'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 50°44'58.61''N 16°24'38.84''E
Kolejne przedwojenne pocztówki z zamkiem w Zagórzu Śląskim
Bibliografia
Chorowska Małgorzata - Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne
Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
Guerquin Bohdan - Zamki śląskie
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Lamparska Joanna - Tajemnice zamki podziemia
Mazurska Teresa, Rachwalski Eugeniusz, Załęski Jerzy - Zamki Dolnego Śląska
Chorowska Małgorzata - Chronology of transformations in Grodno Castle from the 13th to the mid-16th century
Orlicki Łukasz - Papal bull of Benedict XIII (1394–1417) from Grodno Castle
Gryglewska Agnieszka -
Kinsberg House, a place fit for a prince to live in... Grodno Castle in modern times (16 th and 18 th centuries) in the light of historiographic sources and field research
Sanik Grzegorz -
Grodno Castle in the iconography from the 18th and 19th centuries
Panorama okolicy z zamkiem Grodno w Zagórzu Śląskim w połowie XIX wieku na litografii barwnej Carla Theodora Mattisa
Galeria zdjęć
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zdjęcia wykonane: latem 2024
Zdjęcia wykonane: zimą 2003/2004
Filmy wideo
Podróżnik w czasie - Jak w średniowieczu budowano Zamek Grodno?
Podróżnik w czasie - Jak żyło się na średniowiecznym Zamku Grodno?
History Hiking - Co sowieccy żołnierze robili w kryptach zamku Grodno?
Noclegi
Zagórze Śląskie - Stacja Turystyczna "Gwarek", ul. Główna 17, tel. (074) 845 33 83
Zagórze Śląskie - Agroturystyka - Krystyna Kempa, ul. Letniskowa 7, tel. (074) 852 00 45
Zagórze Śląskie - Agroturystyka "Biała Sowa" - Andrzej Miernik, ul. Wiejska 20,
tel. (074) 845 72 31
Zagórze Śląskie - Agroturystyka - Andrzej Pańczyszak, ul. Główna 22 A,
tel. (074) 845 38 61
Zagórze Śląskie - Agroturystyka "Polanka” - D. i S. Pasek, ul. Główna 65,
tel. (074) 845 32 03
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Ostatnie wpisy
Filmik z zamku Grodno Autor: Magiczne Miejsca Data: 2018-07-08 16:11:01
https://www.youtube.com/watch?v=JGcwsEeRwJ4
zamek grodno Autor: marek Data: 2014-01-20 21:57:07
Bardzo fajny do zwiedzenia zamek i super przewodnik !
wspomnienia Autor: Irek Data: 2012-08-05 05:06:13
Od wielu lat mieszkam w Kanadzie lecz zawsze gdy odwiedzam Polske lubie odwiedzic Zagorze Sl. wraz z Zamkiem Grodno.
Wychowalem sie w Walbrzychu i wspominam wspaniale czasy gdy robilismy wielokrotnie wypady do Zagorza z kolegami. Porownujac wiele miejsc na swiecie Zamek Grodno i jego okolice sa naprawde wspanialym miejscem w Polsce i naszej histori. Mysle ze wiele nacji moze nam tego pozazdroscic. Postanowilem wiec zbudowac model zamku w jego najbardziej zblizonej do rzeczywistosci wersji zeby pokazac jakie piekne miejsca i historie mamy w Polsce.
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis historyczno-krajoznawczy. Nie finansuje nas żadna firma ani instytucja. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz nasze dalsze funkcjonowanie i aktualizację informacji.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).