IłżaŚredniowieczny zamek biskupi, później rozbudowany
Możesz ocenić: Iłża (woj. mazowieckie) - Średniowieczny zamek biskupi, później rozbudowany
 Zwyczaje zamkowe
Biskup Zbigniew Oleśnicki nakazał, aby w czasie pobytu na zamku w Iłży hierarchów kościelnych co wieczór na wieży grała orkiestra, a armaty oddawały ognistą salwę, co było znakiem do spoczynku po dziennej pracy. Msze w kaplicy zamkowej odbywały się codziennie o godz. 6 rano, a na obiad mogli przyjść wszyscy ubodzy jacy byli w tym czasie w okolicy. Bp Kajetan Sołtyk rozszerzył jeszcze te obyczaje o pieśń poranną odśpiewywaną przed mszą przez 20 młodzieńców na wieży.
|
Na wysokiej górze we wschodniej części miasta, stoją widoczne już daleka ruiny potężnego niegdyś zamku biskupów krakowskich. Jego wizytówką jest dziś wysoka cylindryczna wieża zadaszona czymś w rodzaju parasola. Praktycznie wszystkie zdjęcia pokazują tylko ją, ale pozostałości zamku jest tam znacznie więcej, co mnie pozytywnie zaskoczyło. Całe założenie podzielone jest na zamek górny i dolny. Na dolnym widać niewielkie resztki murów obwodowych, 3 bastei w różnym stopniu zachowania i bastionu bramnego (beluardy). Niegdyś stały tam jeszcze budynki gospodarcze i siedziba starosty. Całość miała kształt nieregularny i otoczona była murem o długości ponad 400 m.
Zamek górny stanowiła wieża od wschodu, od zachodu brama, budynki mieszkalne oraz studnia na niewielkim dziedzińcu. Rezydencja biskupów w Iłży była bogato wyposażona i dekorowana zarówno wewnątrz jaki z zewnątrz. Wieża prócz typowych funkcji strażniczych była miejscem ostatniej obrony - wejście znajdowało się kilka metrów nad powierzchnią. Mur obwodowy tej części warowni miał 150 m długości. Obecnie można wejść na wieżę, skąd rozciąga się piękny widok na okolicę i ruiny oraz pochodzić pośród kamiennych murów wysokich na ok. 2-3 m. Widać też wgłębienie po studni i wejście do piwnic.
Początkowo wjazd do zamku prowadził od zachodu, podobnie jak dziś. Po moście zwodzonym, którego filary wciąż są zachowane przejeżdżało się przez czworoboczną wieżą przedbramną. Znajdowała się w niej kaplica. Była ona otwierana w stronę miasta, tak aby mieszkańcy mogli uczestniczyć u podnóża zamku w nabożeństwach odprawianych przez biskupów. Po rozbudowie, w czasach świetności zamku wjazd przesunięto na wschód, gdzie wybudowano bastion bramny.
Aktualizacja
Ostatnio przeprowadzono prace restauracyjne i w odtworzonych komnatach na zamku górnym powstała mała ekspozycja dotycząca dziejów warowni. Ruiny posiadają też efektowną iluminację nocną.
 Ruiny zamku w Iłży od wschodu - akwarela Teodora Chrząńskiego z polowy XIX wieku - Albumy Stronczyńskiego
 Opis Chądzyńskiego
W "Opisie miast starożytnych w ziemi sandomierskiej leżących" Chądzyńskiego czytamy o Iłży: Na zamku, na wysokiej wapiennej górze istnieją szczątki zamczyska, w którym w wiekach upłynionych chwilowo przemieszkiwali panowie Iłży, biskupi krakowscy, a częstokroć i królowie szukali spoczynku po mozolnych pracach dla dobra narodu podjętych. Rzuć okiem wędrowcze na te zgliszcza, staraj się poznać ich historyję, że nie ma nic na świecie trwałego, że duma z wielkości częstokroć gorzkie tylko wyradza wspomnienia. I zamek iłżecki był dumny z baszt działami najeżonymi, z mieszkańców złotem i diamentami strojonych, których w swych murach pomieszczał, a dzisiaj i z tego jest kontent, gdy pasterz siądzie na odłamku jego murów i na piszczałce rzewną dumkę zanuci lub gdy żebrak skryje się pod jego sklepieniem przed burzą".
|
 Ruiny zamku w Iłży od zachodu - akwarela Teodora Chrząńskiego z polowy XIX wieku - Albumy Stronczyńskiego
Plan zamku Iłża wg J. Lewickiego A - zamek górny, B- zamek dolny, C - wieża główna, D - filary mostu, E - resztki czworobocznej wieży przedbramnej, F - brama do zamku górnego, G- bastion bramny
| Historia, wydarzenia |  |
Niektórzy badacze uważają, iż początki zamku sięgają końca XIII wieku, gdy w drewnianym grodzie wzniesiono murowaną, cylindryczną wieżę. Nie zostało to jednak w pełni dowiedzione. Pewne jest natomiast, że całkowitej przebudowy grodu w zamek dokonał w I połowie XIV wieku biskup krakowski Jan Grot. Rezydencja była główną siedzibą administracyjno-sądową na sporym obszarze będącym we władaniu biskupów krakowskich.
 Biskup kontra król
Budowniczy zamku w Iłży bp Jan Grot rozpoczynał karierę u króla Władysława Łokietka. Jego wiedzę i gruntowne wykształcenie m.in. na uczelni w Bolonii, docenił także Kazimierz Wielki, który wysłał go na rokowania z Krzyżakami do Awinionu. Wkrótce jednak stracił przychylność królewską z powodu prowadzenia własnej polityki nie uzgodnionej z monarchą, a także sporu o płacenie dziesięciny. Biskup rzucił na Kazimierza Wielkiego klątwę, przez co musiał się odsunąć się od wielkiej polityki i schronić w swoim zamku w Iłży. Król wysłał bowiem rycerstwo, aby pojmało krnąbrnego biskupa, jednak nie udało im się sforsować murów tutejszej warowni.
|
 lata 1327-1347 - budowa zamku murowanego
 1334 r. - pierwsza wzmianka w dokumentach o zamku w Iłży
 ok. poł. XIV w. - wojska króla Kazimierza Wielkiego bezskutecznie oblegały warownię
 koniec XIV w. - bp Florian Mokrski otoczył miasto i zamek murem obronnym z wieżami
 II poł. XV w. - zamek w Iłży najechał brat cioteczny bp Zbigniewa Oleśnickiego, Jan Krzyżanowski. Porwał on Jadwigę Księską, którą przeznaczono na żonę synowca Oleśnickiego
 XVI w. - po wielkim pożarze zamek odbudował bp Jan Konarski
 ok. 1560 r. - po gruntownej przebudowie przez bp Filipa Padniewskiego warownia iłżecka stała się piękną renesansową rezydencją otoczoną fortyfikacjami bastejowymi. Dawne przedzamcze zamienione zostało w zamek dolny. Nad całością wciąż górowała wieża - praktycznie jedyna pozostałość starej średniowiecznej twierdzy
 Królowe i dostojnicy
W 1410 r. na zamku Iłża zatrzymał się w drodze do Sandomierza król Władysław Jagiełło ze stryjecznym bratem żony hr. Hermanem Cylijakiem. Bywał tu jeszcze kilkakrotnie w latach 1420, 1424, 1452. Kazimierz Jagiellończyk odwiedził budowlę w drodze na swą koronację w 1501 r. 10 lat później bp Jan Konarski zaprosił na ucztę do Iłży króla Zygmunta Starego, hetmana koronnego Firleja i innych dostojników. W 1565 r. był tu nuncjusz papieski Commendoni, a w 1596 legat papieski kardynał Caetano z 300-osobowym orszakiem. W 1607 r. po bitwie pod Guzowem w warowni gościł Zygmunt III Waza. Stąd wyruszył dziękować Bogu za zwycięstwo na Święty Krzyż. W 1637 r. do iłżeckiego zamku przybyła arcyksiężna Cecylia Renata, przyszła małżonka króla Władysława IV Wazy. Król zjawił się również, ale incognito i początkowo niczym nie odróżniał się od reszty szlachty. Dopiero gdy uścisnął dłoń arcyksiężnej ta rozpoznała go i padła przed nim na kolana.
|
 I poł. XVII w. - kolejna rozbudowa dokonana przede wszystkim przez bp Marcina Szyszkowskiego. Zamek górny zwieńczony został attyką, a wieża zyskała nowy hełm. Powstała wtedy kurtyna północna, basteja w narożniku północno-zachodnim oraz kilka budynków gospodarczych
 1655 r. - podczas "potopu" Szwedzi zajęli bez problemu Iłżę. Sam zamek nie był broniony, lecz tylko miasto. Widać obiekt pełnił bardziej funkcję rezydencjonalną niż obronną. Rok później opuszczając Iłżę i idąc na Warszawę, spalili wszystko co tylko mogli. Dzieła zniszczenia dokończył w kolejnym roku książę Siedmiogrodu Jerzy II Rakoczy
 od 1670 r. - po wielkich zniszczeniach zamek odbudowywali kolejni biskupi Andrzej Trzebicki, Jan Lipski, Andrzej Załuski, Kajetan Sołtyk
 1782 r. - mieszczanie wybudowali na wzgórzu zamkowym zachowaną do dziś kaplicę
 1789 r. - ówczesna lustracja mówi o złym stanie zamku Iłża: podłogi pogniłe, okna bez szyb, brak drzwi, piece rozwalone. Tylko dach był w miarę dobry, bo kładziony w roku 1782. W komnatach zamkowych nikt już nie mieszkał, a obiekt wykorzystywano w celach gospodarczych. W dawnym więzieniu pod basztą przechowywano smołę, na dziedzińcu znajdowały się 3 kurniki, 2 chlewy i 1 stajnia.
 1791 r. - wschodnia część budowli została zniszczona przez pożar, co niedługo potem spotkało całą warownię
 XIX w. - zaborcy austriaccy urządzili w ruinach szpital wojskowy. Później mieszkańcy Iłży uporządkowali kilka komnat i wykorzystywali je do zabaw publicznych. Podczas jednej z nich wybuchł pożar, który zniszczył zachowane jeszcze portrety kolejnych właścicieli zamku
Zamek Iłża na litografii Napoleona Ordy z końca XIX wieku
 Poeci
Iłżę upodobali sobie również poeci. Na zamku często gościł Jan Kochanowski z pobliskiego Czarnolasu. Przyjaźnił się bowiem z bp Filipem Padniewskim i napisał tu nawet kilka fraszek. W I poł. XX wieku latem przyjeżdżał do Iłży Bolesław Leśmian. Pod wpływem piękna okolicy pisał swoje wiersze. Poznał tutaj także swą miłość Teodorę Lebenthal.
|
 1837 r. - ruinę iłżecką na licytacji kupił Jan Tadeusz Lubomirski. Planował odbudować zamek
 1909 r. - Zdzisław Lubomirski przekazał obiekt Towarzystwu opieki nad Zabytkami Przeszłości w Warszawie
 1911 r. - pierwsze prace zabezpieczające ruiny
 ok. 1920 r. - na bastei powyżej kapliczki postawiono duży krzyż na cześć odzyskania niepodległości. Ruiny były pilnowane i bardzo dobrze utrzymane. Na zamku dolnym odbywały się zabawy
 po 1939 r. - niemieccy okupanci wydzierżawili zamek niejakiemu Janowi Kuliukowi, który pasł tam krowy. Nastąpił okres dewastacji zabytku
 1960 r. - basztę opasano dwiema obręczami wzmacniającymi. Później przeprowadzano szereg prac archeologicznych i konserwatorskich. W planach była odbudowa zamku, ale nie dokonano tego z powodu braku funduszy
 2012 r. - rozpoczęto 3-letnie prace restauracyjne zamku górnego. Najpierw zajęto się południowym skrzydłem zamku, przylegającym bezpośrednio do baszty.
Odbudowane skrzydło zostało zadaszone, a trzy pomieszczenia w nim się znajdujące wykorzystane do celów muzealnych i gospodarskich.
W jednym z pomieszczeń znajduje się odkryta w 2010 roku w trakcie prac badawczych głęboka na 28 metrów studnia.
 2014 r. - ruszył kolejny etap prac rewitalizacyjnych
Zamek w Iłży na obrazie A. Schouppego z 1882 r.
 Odkrycia archeologiczne
Kilkakrotne prace archeologiczne na terenie zamkowym w Iłży doprowadziły do odkrycia fundamentów budynku starościńskiego w północno zachodniej części zamku dolnego, a także bruku dziedzińcowego, kuchni, spiżarni i stajni. Natrafiono na kilka śladów pożarów, z których największy miał miejsce podczas "potopu" szwedzkiego.
Ze znalezisk należy wymienić kafle z różnych okresów, naczynia gliniane, przedmioty metalowe (sierp, okucia, zawiasy) oraz 6 monet.
Wykopaliska pozwoliły też odkryć znacznie starsze ślady działalności człowieka, takie jak narzędzia z krzemienia i kości zwierząt co znaczy, że nasi przodkowie polowali tu już kilkadziesiąt tysięcy lat temu.
|
| Legendy i podania |  |
Legenda mówi, iż zamek zbudowała księżna Odosława i jej rycerze. Okrutna to była kobieta. Przez lata rabunków i zbójowania zgromadziła ogromny majątek. Warownia miał służyć do ukrycia i bezpiecznego ich przechowywania. Dlatego też pod zamkiem kazała wykuć sieć korytarzy. Po latach podstarzała już księżna wyszła podczas jednej z jesiennych nocy na wysoką basztę i widok okolicy w świetle księżyca tak ją oczarował, iż zrobiła nieopatrzny krok i runęła w dół. Po tym fakcie dokładnie przeszukano cały zamek, a przede wszystkim podziemia, ale nie udało się odnaleźć skarbów Odosławy. Za to co roku na Boże Narodzenie, kto wejdzie na Górę Zamkową zobaczyć może otwarte wrota, a za nimi wypełnione złotem skrzynie. Jeśli jednak spróbuje przekroczyć wrota zostaje za nimi zamknięty na zawsze. Któregoś dnia na Górę Zamkową zaciągnął swą matkę pewien chłopiec. Było akurat Boże Narodzenie i widok ośnieżonej okolicy był wspaniały. Naraz u podnóża baszty ujrzeli otwartą bramę i błysk kosztowności. Kobieta ruszyła w ich kierunku. Gdy już dochodziła do skrzyń usłyszała okropny śmiech i brama zamknęła się na głucho. Na próżno wołała swego synka i próbowała wyjść z otaczającej ją ciemności. W końcu usiadła i tak długo płakała, aż u stóp wzgórza utworzyło się jeziorko. Wypłynął z niego strumyk nazwany przez miejscowych Jej-łzą. Z czasem nazwę ta przejęła rozwijająca się tutaj osada. Potem nazwa uległa zmianie na Iłża.
Zamek Iłża na pocztówce z roku 1908
Jest jeszcze inna legenda, choć kończy się podobnie. Pewnego razu, gdy teren Iłży porastała jeszcze puszcza, przybyła tu stara królowa i rozkazała na wzgórzu wybudować zamek. Trudno tam było o wodę, wywiercono więc w skale bardzo głęboką studnię. Mówiono, że królowa chciała opłakiwać śmierć męża, ale ona wyprawiała wystawne uczy i obmyślała plany pozbycia się znienawidzonej synowej, którą królewicz poślubił wbrew jej woli. W końcu wraz z czarownikiem uknuła okrutną intrygę. Wysłała do młodego króla posłańca, iż tęskni za rodziną i prosi o odwiedziny. Król przybył wraz z małżonką myśląc, że to zakończy niesnaski z matką. Niebawem jednak dostał wiadomość o pilnej naradzie i musiał opuścić zamek, ale na prośbę matki pozostawił przy niej żonę. Teraz zgodnie z planem czarownik rzucił na nią zaklęcie i zamienił w białą kaczkę. W takiej postaci królewna została wrzucona do studni zamkowej. Nieszczęśliwa kaczka tak długo roniła łzy, aż ich potok rozmył skały i wypłynął u stóp wieży jako strumyk. Kaczka również wypłynęła z prądem na powierzchnię a tam anioł odmienił ją z powrotem w dziewczynę i przywiódł wprost w ramiona króla. Wtedy stara królowa została zamieniona w czarną kaczkę, a jej goście i słudzy we wrony i kruki. Zamek jej zaś zniszczony został przez wielką nawałnicę i pioruny, tylko wieża się ostała. Strumyk, który wypływa u stóp Góry Zamkowej na pamiątkę królowej, z której łez powstał nazwali ludzie "Jej łza". Z czasem nazwę przerobiono na Iłżę.
Do dzisiaj ludowa ceramika w Iłży zdobiona jest tzw. łezkami, czyli wieloma warstwami podłużnych kropel wyglądających niczym łzy królowej lub kobiety szukającej swego dziecka z przedstawionych legend.
Stara pocztówka z widokiem zamku w Iłży z II poł. XIX wieku
KONTAKT
 Zamek Biskupów Krakowskich - ul. Podzamcze, Iłża
CZAS
 Z centrum miasta lub parkingu idzie się 5 minut. Oglądnięcie ruin zajmuje ok. 40 minut.
WSTĘP
 Zamek dolny jest dostępny bezpłatnie i codziennie od godz. 06:00 do 22:00. Wieża i zamek górny płatne - 10 zł (5 zł ulg.) Bilet rodzinny (2+2) 24,00zł. Godziny otwarcia w sezonie 10:00-17:00, w weekendy dłużej.
Ponieważ informacje o godzinach otwarcia, a przede wszystkim cenach biletów szybko się dezaktualizują, sprawdź je na stronie oficjalnej opisywanego zamku/dworu:
Zamek w Iłży
dodatkowe informacje
INNE

Zamek w Iłży w portalu promującym turystykę rodzinną "Wakacje z dzieciakiem" - relacje ze zwiedzania obiektu z dziećmi
 Ruiny zamku Iłża w 1836 r. Staloryt wg rysunku Ales, pochodzący z dzieła Leonarda Chodźko "La Pologne historique..."
Południowa część woj. mazowieckiego. 27 km na południe od Radomia, 33 km na północ od Ostrowca Świętokrzyskiego. Zobacz na mapie.
Miejscowość leży przy bardzo ruchliwej drodze Radom - Rzeszów, tak więc z dojazdem nie ma problemu.
Ruiny są widoczne z daleka. Wejście do nich znajduje się przy wąskiej ulicy odchodzącej z głównej drogi przy zakręcie pod Górą Zamkową. Samochód można zaparkować u podnóża tej góry.
 Współrzędne geograficzne: Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N51.16230833°, E21.24091944°
format DM (stopnie, minuty): 51° 9.7384998'N, 21° 14.4551664'E
format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 51° 09' 44.31''N, 21° 14' 27.31''E
 Bednarczyk Adam - Dzieje zamku iłżeckiego
 Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
 Jurasz Tomasz - Zamki i ich tajemnice
 Kaczyńscy Izabela i Tomasz - Polska - najciekawsze zamki
 Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
 Kuczyński Janusz - Zamki województwa kieleckiego
 Rogiński Ryszard - Zamki i twierdze w Polsce - historia i legendy
 Sypkowie Agnieszka i Robert - Zamki i warownie ziemi sandomierskiej
 Zdjęcie lotnicze z lat międzywojennych
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
|
|