Możesz ocenić: Jaćmierz (woj. podkarpackie) - Średniowieczny dwór rycerski (zniszczony)
Opis i stan obecny
Jaćmierz to podsanocka miejscowość z bogatą historią, o której pamięć niestety już się zaciera. Dawne miasto posiadające niegdyś
dwa przedmieścia, kościół, zbór kalwiński, obronną siedzibę rycerską i rezydencję dworską jest obecnie niewielką wsią.
Mało kto dziś wspomina nawet o XVIII-wiecznym dworze, po którym zostały jeszcze zarośnięte ogrody i stawy, a co dopiero o dworze obronnym z XV wieku. Dlatego też trudno znaleźć jakiekolwiek informacje o tym obiekcie. Na szczęście wciąż funkcjonuje lokalna nazwa jednego ze wzgórz - "Zamczysko".
Jest ono znane jako teren dworski, ponieważ obok miejsca po siedzibie obronnej postawiono nowy dwór z folwarkiem. Po zabudowie miejsca w topornym PRL-owskim stylu funkcjonuje lokalną nazwa "Kołchoz". Przetrwał tam spichlerz z piwnicami sklepionymi kolebkowo, choć sam obiekt datowany jest na pocz. XX wieku.
Niestety nie można nic napisać o wyglądzie dworu obronnego w Jaćmierzu. Przypuszczać należy, iż był obiektem murowanym i rozbudowanym wraz ze wzbogacaniem się rycerskiego rodu Jacimirskich, którzy z czasem stali się typową szlachtą ziemiańską. Wspomina o nim natomiast Przemysław Dąbkowski opisując 100 lat temu tę rodzinę.
Obwarowane założenie obejmowało wg niego dom mieszkalny i budynki gospodarcze. Musiały być one liczne i solidne, bowiem dwór był zastawiony na wysokie kwoty pieniężne.
Jednak nad dworem Fryderyka Jacimirskiego autor wyraźnie wyżej stawia siedzibę jego syna Jana w Niebieszczanach, którą nazywa "więcej pańską" i "twierdzą". Wzbudzała ona podziw
u sąsiadów oraz w aktach sądowych. Budowla w Niebieszczanach również jest mało poznana, ale wiadomo że posiadała nowoczesne fortyfikacje bastionowe.
Z powodu braku informacji w fachowej literaturze nie znałem dokładnej lokalizacji dworu Jacimirskich, odpowiedni wydawał się teren przy spichlerzu i stawach. Jednak
na forum wskazano mi właściwe miejsce, położone nieco dalej wzgórze na południowy wschód od spichlerza.
Patrząc na teren dworski okiem skanera terenowego LIDAR można jeszcze wytypować jeszcze inne miejsca - wzgórze za wschód od spichlerza posiada 2 kształty przypominające nieco bastiony.
Dosyć dziwne informacje podaje Juliusz Marszałek w swoim "Katalogu grodzisk i zamczysk". W Jaćmierzu miano jakoby poszukiwać grodziska wczesnośredniowiecznego, ale badania zakończyły się negatywnie. Ani słowa o Zamczysku, ani o siedzibie właścicieli miasta.
Plany i rekonstrukcje
XIX-wieczna mapa terenu dworskiego w Jaćmierzu. Czerwonym kwadratem obrysowany spichlerz, a raczej wcześniejszy budynek, który stał w jego miejscu (obecny spichlerz datowany jest na lata 1900-1925). Pomarańczowy kwadrat to miejsce po dworze obronnym, a niebieski to budynek nowego dworu, rozebranego w latach 40-tych XX wieku.
Teren dworski w Jaćmierzu na mapie z ok. 1760 roku (okrąg granatowy).
Miejsce po dworze obronnym puste (okrąg żółty).
Na północy ewidentnie folwark.
Historia, wydarzenia
Jaćmierz wzmiankowany był w 1390 roku jako własność niemieckiego rycerza Fryderyka Myssnara z Miśni.
Wieś otrzymał od króla Władysława Jagiełły za zasługi wojenne. O prawa miejskie dla Jaćmierza wystarał się w 1437 roku jego syn, również Fryderyk zwany już Jacimirskim. Pełnił on funkcję miecznika sanockiego.
Któremuś z Fryderyków należy więc przypisać budowę siedziby obronnej w Jaćmierzu.
Obwarowany dwór jest wzmiankowany w roku 1440 r. Jakie były dalsze losy zameczku, nie wiadomo.
W 1468 r. Fryderyk sprzedał Jaćmierz Mikołajowi Pieniążkowi z Witowic, podkomorzemu krakowskiemu i staroście sanockiemu. Pieniążkowie sprzedali ją Mikołajowi Frysztackiemu w 1486 r., a 10 lat później właścicielem był
sam kasztelan krakowskiego Jana Amor Tarnowskiego, który przekazał Jaćmierz synowi Janowi.
Miasto w II poł. XVI wieku było własnością kasztelana przemyskiego Stanisława Drohojewskiego, w XVII w. Adama Bala, w XVIII w. kasztelana brzeskiego Śleszyńskiego, a w XIX stuleciu Leona Grotowskiego.
Przynajmniej od XVIII wieku w Jaćmierzu istniał już nowy dwór z folwarkiem otoczony przez ładne ogrody, być może więc stara siedziba obronna uległa zniszczeniu w burzliwym wieku XVII (w 1624 r. miasto spustoszyli Tatarzy), choć nie wykluczone, że została opuszczona przez właścicieli znacznie wcześniej.
"Zamczysko" stało się częścią rozległego terenu dworskiego. Nowy dwór przebudowano w XIX wieku, a rozebrano w latach 40-tych XX wieku. Ostatnim właścicielem był Franciszek Grotowski.
W latach 60-tych XX wieku na jego miejscu postawiono niski blok mieszkalny (!), który stoi dziś opuszczony, a poniżej powstał PGR albo coś w tym rodzaju. W międzyczasie (1919 r.) Jaćmierz stracił prawa miejskie.
Fryderyk Jacimirski, miecznik sanocki
Był bardzo znaną postacią swojej epoki, mimo że nigdy nie piastował wysokich stanowisk. Wyróżniał się majętnością i awanturniczym charakterem, a nie bez znaczenia pozostawało również posiadanie rzadkiego imienia po ojcu pochodzącym z Niemiec.
Dlatego też na ziemi sanockiej, lwowskiej, przemyskiej, a nawet krakowskiej wystarczyło powiedzieć "pan miecznik sanocki", albo "pan Fryderyk" i każdy wiedział, że chodzi o pana na Jaćmierzu.
Na jego majątek składały się głównie wsie rozsiane na ziemi sanockiej, bieckiej, przemyskiej, lwowskiej i wiślickiej. Najcenniejszy był Jaćmierz z prawami miejskimi wraz z Bażanówka (z którą tworzył jedną całość majątkową) oraz wójtostwo w Jaśle.
Posiadał 3 żony i 12 dzieci.
Z dziećmi, podobnie jak i z sąsiadami, żył różnie. Z jednymi w zgodzie, z innymi toczył zażarte spory, zasadniczo jednak dbał o swoją rodzinę.
Troszczył się też o sługi oraz poddanych i w razie kłopotów
wspierał ich. Żądał jednak całkowitego oddania i posłuszeństwa, np. wykorzystywał ich do licznych napadów i najazdów.
Jeden z jego sług zamordował dla rabunku plebana w Strachocinie w 1438 r. Sam Jacimirski okradł tegoż plebana w 1424 r. i uprowadził jego służbę, więc jak miał do kogoś pretensję to długo o nich nie zapominał. Ludzie z jego otoczenia mieli na sumieniu wiele grabieży, napaści, wymuszeń i pobić. Jacimirski był również oskarżany o fałszowanie dokumentów oraz wysyłanie swoich bandytów na rabunki do Węgier!
Z niektórymi sąsiadami prowadził spory sądowe trwające ponad 30 lat, z innymi godził się i kłócił na zmianę. Największe waśnie toczył z
właścicielami sąsiedniego Zarszyna, kasztelanami sądeckimi Krystynem z Koziegłów, a potem Piotrem Smolickim. Poza tym, szczególnie miał na pieńku z Matiaszowiczami, Mrochowskimi i Tarnawskimi.
Fryderyk był podobno protoplastą wszystkich późniejszych procesowiczów i pieniaczy szlacheckich. Ponieważ brał udział w niezliczonej ilości procesów sądowych stał się niezwykle biegły w tej sztuce. Potrafił
wynajdywać kruczki prawne, wymuszać odroczenia, przewlekać sprawy jak nikt inny. Wyroki skazujące po prostu ignorował, czasem udawało mu się nawet załatwiać darowanie grzywien.
Sądownictwo ogólnie było jego pasją, bo regularnie uczestniczył w rokach (obradach) sądowych ziemi sanockiej jako urzędnik pomagający sędziemu - asesor. Gdy Sanok mu nie wystarczał, pełnił tę funkcję również w Przemyślu i Lwowie.
Fryderyk Jacimirski zmarł ok. roku 1477, przeżywszy niecałe 90 lat. Z dokumentów wynika, że już po 60-ce nachodziły go myśli o śmierci, a jego temperament osłabł. Po kłopotach finansowych, które zmusiły go do sprzedaży dóbr rodowych w Jaćmierzu był już podobno innym człowiekiem, spokojnym, pełnym melancholii.
Zdjęcie z lotniczego skanowania laserowego terenu dworskiego / Zamczyska w Jaćmierzu. A - spichlerz, B - stawy, C - miejsce po dworze obronnym, D - park dworski, ? - podejrzane miejsca z kształtami ziemnych fortyfikacji
Informacje praktyczne
ADRES I KONTAKT brak
CZAS Oglądnięcie terenu dworskiego zajmuje ok. 15 minut.
WSTĘP Wolny.
Położenie i dojazd
Centralna cześć woj. podkarpackiego. 50 km na północny wschód od Rzeszowa. Zobacz na mapie.
Należy zapytać się o dojazd do tzw. "Kołchozu" - tak nazywa się miejsce po dawnym dworze.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N49.6252833044° E22.0257042406°
format DM (stopnie, minuty): 49°37.516998264'N 22°1.542254436'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 49°37'31.02''N 22°01'32.54''E
Bibliografia
Ogrody i parki województwa krośnieńskiego - Jerzy Piórecki
Fryderyk Jacimirski, miecznik sanocki. Studium historyczno-obyczajowe z XV wieku - Przemysław Roman Dąbkowski
Re: Zamczysko Autor: Henryk Data: 2023-05-02 08:39:17
To jest link do geoportalu gdzie zaznaczone jest czerwonym miejsce zamczyska. Pozdrawiam.
https://mapy.geoportal.gov.pl/imap/Imgp_2.html?locale=pl&gui=new&sessionID=7114962
Dziękuję za informacje. Posiada Pan unikatową wiedzę o tym miejscu.
Czy mógłbym Panu przesłać większe zdjęcie skanowania laserowego lidar, aby oznaczyć dokładniej te miejsca?
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis historyczno-krajoznawczy. Nie finansuje nas żadna firma ani instytucja. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz nasze dalsze funkcjonowanie i aktualizację informacji.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).