Trójca

Szlachecki dwór obronny

Tereny bieszczadzkiej wsi Trójca, to jedno z tych miejsc, gdzie diabeł mówi dobranoc, choć w pobliżu znajduje się ośrodek wczasowy, dawniej dla komunistycznej elity (odprysk słynnego Arłamowa), obecnie dla chorych dzieci. A jednak na tym pustkowiu stał niegdyś dwór obronny oraz cerkiew. Warto wiedzieć, że niektóre źródła lokują dwór na terenie sąsiedniej wsi Jamna Dolna i sam początkowo błędnie go tam lokalizowałem (podziękowania za sprostowanie dla p. S. Krycińskiego).
Relikty dworu obronnego w Trójcy znajdują się na niewielkim wzniesieniu zwanym Zamczysko na prawym brzegu rzeki Jamninki. Tuż obok wpada ona do Wiaru i wydaje się że bardziej naturalne byłoby usytuowanie dworu w widłach obu rzek. Jednak skarpa dostatecznie broniła obiektu od północy i zachodu, a fosa od wschodu i południa. Dziś można zobaczyć, że część skarpy osunęła się do rzeki.
To co przetrwało na Zamczysku do XXI wieku nie wzbudza zainteresowania, bowiem z dala na powierzchni ziemi nie widać nic szczególnego. Dwa pagórki z potężnymi drzewami: lipą szerokolistną i dębem szypułkowym wyznaczają dwie basteje/bastiony ziemne. Łączy je zarośnięta fosa, przy której na końcu znajduje się coś co trudno mi zinterpretować. Wg prof. J. Pióreckiego, biologa inwentaryzującego założenia parkowe na Podkarpaciu, jest to pozostałość baszty. Sęk w tym, że obecnie jest to duży lej z gruzem kamiennym, naprzeciwko ziemnej bastei po drugiej stronie fosy. Badacz ten widział jednak obiekt kilkadziesiąt lat wcześniej na pewno w innej postaci - musiały być tam większe pozostałości murów. Obecnie jest tylko wspomniany lej o średnicy ok. 8 m, jakby po wybuchu. Być może była to jakaś forma baszty bramnej. Idąc w lewo ku natrafimy na najciekawszy element reliktów zameczku w Trójcy. Jest to częściowo już zasypana piwnica o wymiarach 6,5x9 m wybudowana z kamienia z domieszką cegły palcówki i zendrówki. Piwnica posiada 2 zrujnowane otwory okienne i dziurę, przez którą można się do niej dostać, a w środku znajduje się kamienny słup oraz sklepienie kolebkowe. Wejście prowadziło od północy i miało formę szyi. Położenie piwnicy wskazuje, że budynek mieszkalny zbudowano wzdłuż zachodniej skarpy. Obok J. Piórecki widział jeszcze ślady po drugiej baszcie, ale ja już ich nie dostrzegłem.
Niestety część Zamczyska została zniwelowana po wojnie podczas budowy drogi do Arłamowa.

Mikołaj Ossoliński Z opisywanym dworem obronnym w Trójcy wiąże się legenda o szlachcicu Brzezińskim, który więził tu swoje kochanki. Powstała ona na kanwie autentycznych wydarzeń. W połowie XVII wieku znany na cała okolicę morderca, okrutnik i rozpustnik Mikołaj Ossoliński herbu Topór więził tu swoją drugą żonę Katarzynę Starołęską, głośno było także o jego haremie, który utrzymywał w swoich dobrach rybotyckich. Ślub z Katarzyną wziął z czystego wyrachowania, posag w wysokości 80 tys. zł. był jak na owe czasy bardzo duży i tak zepsuty człowiek nie mógł nim pogardzić. Żonę traktował jak niewolnicę: trzymał ją pod kluczem, bił, kazał wywozić z miejsca na miejsce i znęcać się nad nią, nie dopuszczał do praktyk religijnych. Zyskał za to wyroki banicji i infamii, którymi się nie przejmował, bo za inne przestępstwa miał ich już kilka. Dopiero po 14 latach gehenny Katarzyna dostała okazję wyswobodzenia i zemsty. Gdy Ossoliński był zmuszony wyjechać z żoną do Lublina na zjazd trybunalski, udało jej się porozumieć z krewnymi. Ustalono plan zabicia tyrana. Złapany w potrzask na próżno błagał o litość i próbował wykupić się szkatułą z 50 tys. zł. Został rozsiekany na kawałki. Ossolińska nie długo jednak cieszyła się wolnością, bo wkrótce pasierb Jerzy doprowadził do uznania ją za mężobójczynię i skazania na śmierć. Wyrok złagodzono na dożywotni pobyt w klasztorze w Zamościu. Poza tym wiadomo, że do lochów w Trójcy, Mikołaj Ossoliński pojmał także dominikanina ks. Wulfanowicza, który zbierał czynsze dla klasztoru. Ponoć służba złożona z niewiernych mocno go torturowała. Podobnie stało się z następnym wysłanym zakonnikiem. Awanturnika pohamował dopiero wyrok śmierci i nakaz natychmiastowego wykonania przez starostę. Zmusiło to Ossolińskiego do pojednania się z dominikanami i wypłaty sporej sumy 15 tys. zł. odszkodowania.