Możesz ocenić: Jawor / dolnośląskie - Średniowieczny zamek książęcy, później rozbudowany
Opis
lbrzymia bryła zamku stoi w południowo-zachodnim krańcu starego miasta nad Nysą Szaloną. Jednak mimo, że Jawor jest przyjaźnie nastawiony do turystów - są tablice informacyjne i znaki kierujące do różnych zabytków, to próżno szukać informacji o zamku.
Nic w tym dziwnego, bo w obecnym stanie warownia chluby miastu nie przynosi i widać że władze doszły do wniosku iż lepiej pomijać milczeniem jej istnienie. Jest to karygodne zaniedbanie, ale z drugiej strony fundusze potrzebne do restauracji tak potężnego obiektu musiałyby być ogromne. Dla chcącego nie ma jednak nic trudnego (vide sukcesywny remont klasztoru w Lubiążu), a z tego co wiem władze miasta nawet nie próbowały szukać prywatnego kupca czy pozyskać fundusze z UE.
Widzimy więc obiekt w połowie opuszczony, w połowie zamieniony na mieszkania i zajmowany przez jakieś warsztaty, magazyny, punktu usługowe a nawet instytucje publiczne.
Całość jest szpetnie odrapana i przekształcona, wszędzie brud i śmieci, powybijane szyby etc. Idąc wzdłuż murów napotykamy na liczne drzwi i bramy, być może można by nimi wejść do środka, ale strach pomyśleć co lub kogo można tam spotkać...
Rezydencja godna cesarza
XVII-wieczna przebudowa dokonana przez starostę von Nostitza miała upodobnić zamek do rezydencji cesarskiej w Wiedniu. Trudno dziś stwierdzić na ile mu się to udało. Wiadomo, że długo nie cieszył się swoją rezydencją, bo wkrótce po zakończeniu prac zmarł. Zdążył jednak przenieść tu swoją bogatą bibliotekę, w tym rękopis "De revolutionibus orbium celestium" Mikołaja Kopernika, którą jednak po śmierci wywieziono do Pragi.
Należy pamiętać, że wielkość, a głównie wysokość zamku nie można uznać za w pełni oryginalną. Jest to skutek nadbudów i przekształceń budowli trwających od połowy XVIII wieku przez Prusaków. Utworzone przez nich więzienie zatarło ślady świetności dawnej rezydencji starostów z Czech i Austrii.
O ponurej przeszłości przypomina pomnik na dziedzińcu, upamiętniający bojowniczki ruchu oporu z Francji i Norwegii
zamordowane na zamku przez Niemców. O dziwo nie spotkałem się z żadnymi legendami o straszących ludzi zjawach i duszach zamęczonych tu więźniów.
Dzieje warowni były związane z Polską w sumie tylko przez 1,5 wieku, ale są o tyle ciekawie, że zaczynały się od wyjątkowo niewielkiej wieży mieszkalno-obronnej a zakończyły na wyjątkowo okazałym gmachu z kilkoma przybudówkami. Pierwotny budynek wieżowy miał wymiary zaledwie 6,3x7,6 m i zbudowany był z kamienia. Obok stał jeszcze drewniany budynek gospodarczy, a całość otoczona była fosą i wałem.
Miejsce po tej wieży zostało zlokalizowane na dziedzińcu, przy wspomnianym pomniku. Grubość murów wynosiła tylko 65 cm. Jednak jeszcze w XIII wieku skromna siedziba została powiększona do rozmiarów 10x11m, a grubość muru wzrosła do 110 cm. Warownię otoczono też murem obwodowym, później wzbogaconym o fortyfikacje bastejowe. Dalszy stały rozwój zamku sprawił, że w II poł. XVI wieku plan całego założenia zyskał już podobny do dzisiejszego kształt nieregularnego trójkąta z wewnętrznym dziedzińcem i ośmioboczną wieżą, a ostateczny kształt nadano 100 lat później podczas przebudowy barokowej. Do zamku należały także tereny od wschodu (cześć ul. Zamkowej i Chrobrego) stanowiące Podzamcze, a z drugiej strony w dole (ul. Dąbrowskiego) rozplanowane były ogrody zamkowe, dziś to miejskie targowisko.
Dalsze przebudowy, to jak już wspomniałem tylko zeszpecenia, nadbudowa istniejących budynków i dostawianie nowych od zewnątrz.
Prócz wysokiej wieży z zegarem, w bryle zamku można dostrzec 2 inne obiekty wieżopodobne - cylindryczna na dziedzińcu mieszcząca klatkę schodową i czworoboczna dobudówka na zewnątrz od północy. Nie znalazłem niestety bliższych informacji o nich. Wjazd prowadzi od wschodu przez podwójną bramę, ponieważ w XIX wieku skrzydło wschodnie poprzedzono parterową dobudówką z nową neogotycką bramą.
Na przedłużeniu skrzydła zachodniego znajduje się wielka basteja nadająca nieco zadziorności smutnej bryle zamku - więzienia. Niegdyś miała ona dwie lub trzy kondygnacje naziemne, w całości przystosowane do prowadzenia ognia z broni palnej.
Dziś jest ona podwyższona, otwory strzelnicze zamurowane, a od wschodu przylega piętrowy budynek, lecz widać wyraźnie charakterystyczny mocno wydłużony kształt, identyczny jak w bastei miejskiej zwanej "Zamkiem Anioła" znajdującej się przy szkole niedaleko rynku. Widać, że obie powstały w tym samym czasie (pocz. XVI w.) wg tego samego planu. W skrzydle zachodnim wyróżnia się jeszcze część z wielkimi oknami, będąca dawną kaplica zamkową. Wejście do tego skrzydła z dziedzińca prowadzi przez portal z 1656 r. W jednej z sal na piętrze znajduje się podobno oryginalne sklepienie z herbem księstwa jaworskiego.
Zamek na pocztówce z lat międzywojennych
Plan
Plan zamku wg J. Pilcha. 1 - brama wjazdowa w parterowej przybudówce z XIX w., 2 - baszta z klatką schodową, 3 - wieża zegarowa, 4- basteja, 5 - czworoboczna wieża, 6 - miejsce po pierwotnej wieży mieszkalno-obronnej, 7 - skrzydło zachodnie, 8 - skrzydło wschodnie, 9 - skrzydło północne, 10 - budynek dobudowany do bastei
Źródło: Leksykon Zamków w Polsce, L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm, Arkady 2002
Historia
ierwotna wieża mieszkalno-obronna z której powstał z czasem zamek, zbudowana została w I poł. XIII w., prawdopodobnie przez Radosława z Bolesławca. Była to niewielka strażnica przy brodzie na Nysie Szalonej.
Najstarszy widok miasta z 1562 r. Zamek jeszcze bez wieży stoi po lewej stronie, między dwiema bramami
1224 r. - pierwsza wzmianka o jaworskiej warowni i rycerzu Radosławie z Bolesławca, pełniącym funkcję kasztelana lub burgrabiego
1274 r. - Jawor stał się stolicą odrębnego księstwa wydzielonego z księstwa legnickiego przez Bolesława II Rogatkę dla syna Henryka V. Ówczesny zameczek został więc rozbudowany, być może stało się wraz z budową miejskich murów obronnych za panowania Bolka I w ostatniej dekadzie XIII wieku. Książę ten scalił swoje ziemie w rozległe księstwo świdnicko-jaworskie przełom XIII i XIV w. - zastąpienie dawnych fortyfikacji (fosa i wał) zamku murem obronnym. Warownia na pewno posiadała wtedy dwa budynki
1301 r. - kolejnym księciem świdnicko-jaworskim został Bernard, syn Bolka I. Główną jego siedzibą był jednak Lwówek
1312 r. - po ponownym wydzieleniu księstwa jaworskiego dla Henryka I, władca ten panował już w miejscowym zamku
1346 r. - po śmierci Henryka I, zjednoczonym ponownie księstwem świdnicko-jaworskim władał jego bratanek Bolko II Mały
od 1392 r. - po śmierci małżonki Bolka II - Agnieszki (Agnes) księstwo przeszło pod rządy czeskie. Znany jest pierwszy starosta zamku - Benesz z Chuśnika
1393 r. - w zamku odbyło się pierwsze posiedzenie sejmu prowincjonalnego 1408 r. - zakończono rozbudowę obiektu przez króla Czech Wacława IV. Wzniesiono m.in. typowy dla śląskich warowni podłużny piętrowy budynek mieszkalny od strony zachodniej o wymiarach 10x25m. Prawdopodobnie powstały też murowane zaczątki skrzydeł, które później zamknęły dziedziniec ze wszystkich stron
Panorama Jawora na miedziorycie z poł. XVIII w. Zamek oznaczony jako 5, między ratuszem (4), a kościołem św. Marcina (6)
Powiększenie fragmentu z zamkiem
Bunt na zamku
15 maja 1527 roku w zamku doszło do głośnej awantury wywołanej przez chłopów z pobliskich Piotrowic.
Domagali się oni uwolnienia protestanckiego kaznodziei, którego aresztowano z rozkazu starosty Hansa von Zedlitza. Chłopi wdarli się do komnaty starosty i pobili zarówno jego jak i służbę. Prowodyrów zajścia ścięto w Świdnicy, reszta napastników ocalała dzięki wstawiennictwu burmistrza miasta. Mieszkańcy Piotrowic musieli się jednak ukorzyć przed starostą, idąc na klęczkach ze świecami w rękach od bramy strzegomskiej aż do zamku błagając o wybaczenie. Za karę nie mogli też używać sprawnych, naostrzonych noży przez okres 10 lat, stąd powiedzenie "ostry jak piotrowicki nóź".
1427 r. - pod Jawor podeszli Husyci. Zniszczyli okolicę, ale dobrze ufortyfikowanego miasta z zamkiem nie odważyli się zaatakować. Sytuacja powtórzyła się 2 lata później
1459 r. - w zamku gościł król Czech Jerzy z Podiebradu
1488 r. - wzmianka w ówczesnym dokumencie o kaplicy zamkowej pw. św. Jadwigi z dwoma ołtarzami
po 1510 r. - rozbudowa fortyfikacji miejskich oraz zamkowych. Warownię przystosowano do użycia broni palnej. Prócz fortyfikacji bastejowych otaczających zamek, powstała również zachowana do dziś w przekształconej postaci basteja na przedłużeniu skrzydła zachodniego
1527 r. - Jawor wraz całym Śląskiem przeszedł pod władanie austriackie (Habsburgów)
1572 - zakończono przebudowę warowni w stylu renesansowym, m.in. wybudowano wysoką wieżę i powiększono istniejące budynki. Na zamku gościł elektor saski Albrecht von Wettin
1587 r. - na zamku podejmowano księcia legnickiego wraz z małżonką
1648 r. - podczas wojny 30-letniej zamek uległ spaleniu wraz z prawie całym miastem podczas odbijania go z rąk szwedzkich przez Austriaków
1656 r. - kolejne zniszczenia podczas wielkiego pożaru
lata 1663-65 - ówczesny starosta - baron Otto von Nostitz odbudował i rozbudował w stylu barokowym zamek, a raczej już rezydencję starościńską. Wieża wzbogaciła się o zegar
Fragment przedwojennej pocztówki z widokiem na centrum miasta i zamek od północy
1667 r. - teren należący do zamku został uszczuplony. Miasto odkupiło od starosty całe podzamcze wraz z ogrodami 1687 r. - w zamku nocowała królowa Marysieńska Sobieska, będąc w drodze do Cieplic, gdzie udawała się na leczenie
1746 r. - po przejęciu Jawora przez Prusy, Fryderyk II nakazał urządzić w zamku szpital dla obłąkanych, a następnie główne więzienie Dolnego Śląska. Przez następne 100 lat obiekt został znacznie przekształcony, szczególnie wnętrza. Skrzydła wschodnie i zachodnie nadbudowano a przed wjazdem dodatkowo postawiono parterową przybudówkę z neogotycką bramą, przez która wchodzi się odtąd na dziedziniec, przebudowano południową część zamku, podwyższając ją i urządzając tam dalsze cele więzienne. Wieża zegarowa została wzniesiona na nowo w 1751 r., prawdopodobnie w celu lepszej kontroli więźniów
lata 1888-1945 - więzienie w zamku przeznaczone zostało tylko dla kobiet
po 1945 - po wojnie zamek był zakładem pracy przymusowej
2004 r. - powstało Stowarzyszenie Zamek Piastowski, ale efektów jego działań jak dotąd nie widać
Fragment przedwojennej pocztówki z widokiem na centrum miasta i zamek od wschodu
Wstęp
Wolny na dziedziniec.
Położenie i dojazd
Centralno - północna część woj. dolnośląskiego. 17 km na południe od Legnicy. Zobacz na mapie.
Dojazd MPK nr 14 z Legnicy, PKS-em z Legnicy, Wrocławia, Wałbrzycha, Głogowa oraz prywatnym busem z Bolkowa lub Wrocławia.
Zamek stoi w południowo zachodnim krańcu dawnego Jawora, ok. 300 metrów od ratusza. Tuż obok jest przystanek PKS i duży parking przy drodze do Jeleniej Góry, ale nie warto od razu uciekać z miasta, bo rynek i zabytki Jawora są naprawdę warte oglądnięcia.
Współrzędne geograficzne:
format D (stopnie): N 51.04986667°, E 16.19075278°
format DM (stopnie, minuty): N 51° 2.9920002', E 16° 11.4451668' format DMS (stopnie, minuty, sekundy): N 51° 02' 59.52'', E 16° 11' 26.71''
Czas
Pobieżne oglądnięcie z obejściem dookoła zajmuje ok. 30 min.
Bibliografia
Pacak Piotr - Kalendarium Historii Jawora
Chorowska Małgorzata - Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne
Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
Guerquin Bohdan - Zamki śląskie
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Mazurska Teresa, Rachwalski Eugeniusz, Załęski Jerzy - Zamki Dolnego Śląska
Zdjęcia
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zdjęcia wykonane: latem 2006
Z lotu ptaka
Widok opisywanego obiektu (lub miejsca na którym stał) z satelity
Noclegi
Jawor - Hotel Jawor, ul. Staszica 10, tel. (0..76) 871-06-24
Jawor - Hotel Sportowy, ul. Parkowa 7, tel. (076) 870-21-41
Jawor - Motel, ul. Dąbrowskiego 15, tel. (076) 870-29-39
Jawor - Internat przy PCKZ, ul. Starojaworska 7, tel. (076) 870-28-39
Jawor - Camping, ul. Myśliborska 15, tel. (076) 870-38-13
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Ostatnie wpisy
Re: Brakuje zdjęcia w Historii Autor: zamki.res.pl Data: 2016-05-05 13:30:06
dziękuję, poprawione
Brakuje zdjęcia w Historii Autor: Anonim Data: 2016-05-05 11:58:41
W kodzie strony wkradł się błąd i niestety nie wyświetla się zdjęcie "Rekonstrukcja lub stary widok zamku jawor" z podpisem "Najstarszy widok miasta z 1562 r. Zamek jeszcze bez wieży stoi po lewej stronie, między dwiema bramami" - http://zamki.res.pl/foto10/jawor-r3.jpg
znane Autor: Anonim Data: 2012-01-08 22:34:23
piekne miasteczko turystyczne ,tylko trzeba zainwestowac.,zreszta moje rodzinne.
(c) 2001-2021 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz jego dalsze funkcjonowanie.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).