Kazimierz Dolny

Gotycki zamek królewski, później rozbudowany

Pierwotny zamek, czy też strażnicę, wzniósł król Władysław Łokietek w końcu XIII wieku lub na początku XIV stulecia, kiedy to nastąpił znaczący rozwój tutejszej osady. Pozostałością tej warowni jest samotna baszta. Właściwy zamek poniżej baszty postawił po 1350 roku Kazimierz Wielki. Do budowy użyto miejscowego wapienia, a w niektórych miejscach cegły. Zamek miał wtedy kształt zbliżony bardziej do owalu niż czworoboku (jak jest obecnie), składał się z grubych na 2 metry murów obwodowych z blankami otaczających dziedziniec, na którym stały niewielkie budynki, być może drewniane.

Nazwa miasta Wbrew pozorom, nazwa Kazimierz nie została nadana na cześć budowniczego zamku króla Kazimierza Wielkiego, lecz księcia Kazimierza Sprawiedliwego, który w XII w. podarował tę okolicę siostrom norbertankom z podkrakowskiego Zwierzyńca. One to właśnie zmieniły poprzednią nazwę Wietrzna Góra na Kazimierz.

ok. 1352 r. - po najeździe Tatarów (1341) i Litwinów (1349-1350) na Ziemię Sandomierską król Kazimierz Wielki postanowił wzmocnić ważną osadę handlową nowym zamkiem
1359 r. - burgrabią zamku w Kazimierzu był Wilczek z Birkowa herbu Topór, podstoli i kasztelan sandomierski.
XV w - zamkiem zarządzał możny ród Ostrowskich herbu Rawicz z Ostrowa (dziś Ostrowiec Św.). Najpierw starostą był Krystyn z Ostrowa, kasztelan i wojewoda sandomierski potem Warsz, kasztelan lubelski. Następnie Grot z Ostrowa, bp Jan z Ostrowa, Mikołaj z Ostrowa. Dokonali oni rozbudowy budowli: od strony południowej powstało skrzydło mieszkalne złożone z trzech kondygnacji i wieży (tzw. Dom Wielki). Starą wieżę południowo-zachodnią podwyższono o dwie kondygnacje. W najwyższej utworzono kaplicę. Przy murze wschodnim wykuto w skale studnię
1501 r. - król Aleksander Jagiellończyk zastawił starostwo niegrodowe Kazimierz wojewodzie lubelskiemu Mikołajowi Kurozwęckiemu
1502 r. - Jagiellończyk przekazał zamek królewiczowi Zygmuntowi (późniejszy król Zygmunt I Stary), ówczesnemu księciu głogowskiemu i opawskiemu
1509 r. - za 1600 dukatów Zygmunt Stary odstąpił dzierżawę zamku Mikołajowi Firlejowi z Dąbrowicy, kasztelanowi krakowskiemu i hetmanowi wielkiemu koronnemu. Warownia na blisko 150 lat stała się siedzibą rodu Firlejów
po 1519 r. - od zachodu (czyli od strony Wisły) zbudowano kwadratową czterokondygnacyjną wieżę mieszkalno-obronną. Od południa Firlej wykopał suchą fosę i utworzył stanowisko dla artylerii
połowa XVI w. - kolejni starostowie Piotr i Jan Firlejowie przebudowali zamek w Kazimierzu w stylu renesansowym. Dodano m.in. kamienne obramienia okien, attykę, wykończono wnętrza wieży zachodniej. Powiększono powierzchnię zamku przez przesuniecie murów od północnego - wschodu, a w narożnikach skrzydła z bramą zbudowano wieżyczki służącą do obserwacji drogi do zamku (choć wieżyczka zachodnia widoczna jest tylko na obrazach, ale nie odkryta przez archeologów)
lata 1562-1599 - starostą kazimierskim był Mikołaj II Firlej. Rozbudował on zamek w pobliskim Janowcu, korzystając z usług słynnego architekta i rzeźbiarza Santiego Gucciego, dlatego przypuszcza się, iż to on odpowiada za przebudowę Domu Wielkiego w nowożytny pałac, tym bardziej że jego żona pochodziła z Kazimierza. Najbardziej widoczną zmianą była przebudowa najwyższej kondygnacji dotychczas przeznaczonej dla załogi zamku. Stała się ona piętrem reprezentacyjnym z dwiema okazałymi salami o dużych oknach i późnorenesansową kamieniarką.
I poł. XVII w. - kolejni Firlejowie dobudowali podpiwniczone skrzydło zachodnie
1644 r. - następnymi dzierżawcami zamku byli Radziwiłłowie, a po nich kolejno aż do XIX w.: Lubomirscy, Sapiehowie, Sanguszkowie i Czartoryscy
1655 r. - podczas "potopu" Szwedzi zdobyli zamek. Przebywał tu ich władca Karol X Gustaw


1657 r. - warownia została spalona przez Szwedów i wojska księcia Rakoczego
1663 r. - wielki pożar miasta Kazimierza zapewne dopełnił dzieła zniszczenia zamku. Później był już określany jako "ruina od czasów Szwedów"
1696 r. - za panowania Augusta II Mocnego na zamku w Kazimierzu Dolnym podjęto prace renowacyjne
ok. 1700 r. - Szwedzi ponownie zniszczyli zamek w czasie wielkiej wojny północnej. W ruinach przebywał car Piotr Wielki (1707 r.), potem stacjonował jego rywal król szwedzki Karol XII
ok. 1712 r. - kolejne dewastacje warowni
koniec XVIII w. - zrujnowany zamek został opuszczony, choć stare grafiki pokazują, że ruiny były jeszcze całkiem okazałe
1809 r. - zaborca austriacki rozkazał wysadzić w powietrze część murów i wieżę zachodnią oraz rozebrać attyki ponieważ groziły zawaleniem, poza tym zasypano studnię
18.04.1831 r. - w ruinach kazimierzowskich miała miejsce potyczka powstańców listopadowych z wojskami rosyjskimi. Poległ w niej polski dowódca płk. Małachowski
1912 r. - warszawskie Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości postanowiło zabezpieczyć ocalałe mury, ale udało się to tylko przy wolnostojącej baszcie
lata 1950-1958 - przeprowadzono badania archeologiczne po kierunkiem K. Sicińskiego prace konserwacyjne
2009 r. - Urząd Miasta w Kazimierzu Dolnym wraz z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Lublinie oraz Pracownią Rewaloryzacji Architektury "Nowy Zamek" w Warszawie rozpoczęli wspólne starania o "zagospodarowanie zespołu zamkowego do współczesnych funkcji oraz opracowanie badań architektoniczno-historycznych"
2013 r. - zakończono prace rewaloryzacyjne. Odnowiono mury obwodowe, skrzydło mieszkalne i część wieży ceglanej. Obniżono również poziom dziedzińca oraz zamontowano instalację elektryczną, która zasila nocne oświetlenie ruin
październik 2014 r. - po trwającym ponad rok zwodzeniu turystów, zamek został w końcu udostępniony. Przez ten czas usunięto wiele usterek stwierdzonych po zakończeniu wcześniejszych prac, zabezpieczono nowo odkryte mury, wykonano kamienną opaskę wokół murów i odwodniono loch wieży.