Kielce

Barokowy zamek-pałac biskupi

Powojenna pocztówka z pałacem Kielce

Widok na zamek w Kielcach od południa w połowie XIX wieku, z tzw. Albumów Stronczyńskiego

Plan parteru zamku - pałacu w Kielcach.
1 - loggia wejściowa, 2 - loggia ogrodowa, 3 - sień, 4 - dojście do sanitariów, 5 - Izba Stołowa Dolna, 6 - sionka, 7 - pokój dolny pierwszy, 8 - pokój dolny drugi, 9 - izba w wieży 10 - pomieszczenie administracyjne, 11 - Izba " Zamczysta"


Plan piętra zamku - pałacu w Kielcach w połowie XVII w.
1 - sień górna, 2 - Izba Stołowa, 3 - kaplica, 4 - reprezentacyjna klatka schodowa, 5 - skarbiec z wejściem do pieców, 6 - pokoik zamieniony w drugiej połowie XVIII w. na biskupią sypialnię, 7 - Pierwszy Pokój Biskupi, 8 - Drugi Pokój Biskupi, 9 - Trzeci Pokój Biskupi, 10 - alkierz w wieży 11 - Pierwszy Pokój Senatorski, 12 - Drugi Pokój Senatorski, 13 - alkierz w wieży, 14 - antykamera (przedsionek), 15 - gospodarcza klatka schodowa, 16 - Pierwszy Pokój Prałatów, 17 - Drugi Pokój Prałatów, 18 - Izba w Wieży "Pod Moskwą", 19 - Izba w Wieży "Szwedy zwanej",


Plan zamku w Kielcach po rozbudowie do barokowego pałacu w I połowie XVIII wieku


Kielce na XVIII-wiecznej mapie. Zamek zaznaczony na czerwono


Zabudowa rezydencji kieleckiej po połowie XVII wieku wraz z otoczeniem wg Janusza Kuczyńskiego (1989 r.) 1 - pałac, 2 - basteja, 3 - miejsce kuchni, domu starosty, wartowni 5 - ogród włoski, 6 - paradny dziedziniec frontowy, 7 - lodownia, 14 - Brama Chęcińska, 17 - stajnia, wozownia, mularnia, dom masztalerza, 22 - ogród kuchenny, 23, 24 - domy gościnne, 25 - Brama Krakowska. A - dzwonnica, C - kolegiata.


Zabudowa rezydencji kieleckiej w 1789 r. wraz z otoczeniem wg Janusza Kuczyńskiego (1989 r.) 1 - pałac, 2 - basteja, 3 - boczne skrzydło północne, 4 - boczne skrzydło południowe, 5 - ogród włoski, 6 - paradny dziedziniec frontowy, 7 - lodownia, 8 - oranżeria - pomarańczarnia, 9 - figarnia, 10 - studnia, 11 - dom ogrodnika, 12 - oranżeria główna, 13 - spichlerz, 14 - Brama Chęcińska, 15 - dom starosty, 16 - stajnia, wozownia, kuźnia starosty, 17 - stajnia i wozownia biskupia, 18 - ujeżdżalnia połączona ze stajnią, 19 - budynek folwarczny z pralnią i domem praczki, 20 - studnia przy stajniach, 21 - brama do ogrodu kuchennego, 22 - ogród kuchenny, 23, 24 - domy gościnne, A - dzwonnica B - kaplica cmentarna C - kolegiata, D - przejście między skrzydłem południowym a kolegiatą, nad ulicą przejście biegło w nadbudowie Bramy Krakowskiej E - działki kanonii, F - gimnazjum, G - kościół św. Trójcy, H - seminarium duchowne.


Plan "zamkowej" części Kielc wg A. Borkowskiego z ok. 1860 r. Rezydencja na czarno.


Widok Kielc z ok. 1755 r. od strony południowo - zachodniej. 1 - zamek, 2 - brama łączącą korpus pałacu z wieżą Pod Moskwą (płd.-wsch.), 3 - wieża Pod Moskwą, 4 - skrzydło południowe pałacu powstałe po 1720 r., 5 - bazylika katedralna, 6 - browar z gorzelnią, 7 - spichlerz z 1752 r., 8 - stajnie i wozownie, 9 - brama z dziedzińca gospodarczego do ogrodu kuchennego, 10 - budynki gospodarcze, 11 - Brama Krakowska

Zamek kielecki wzniesiono w I połowie XVII w. z inicjatywy biskupa Jakuba Zadzika. Była to przynajmniej trzecia budowla w tym miejscu, ponieważ wcześniej stały tu na pewno dwa obronne dwory biskupie. Jeden z nich wzniósł bp Piotr Tomicki z XVI w., ale niewiele o nim wiadomo, podobnie jak o najstarszej drewnianej siedzibie biskupów najechanej i zniszczonej w XIII w. przez księcia Konrada Mazowieckiego.


1601 r. - po wybuchu zarazy w Krakowie, w dworze kieleckim schronił się bp. Maciejewski wraz z klerykami
1637 r. - początek budowy zamku mającego dorównywać rezydencjom króla, z którym bp Zadzik rywalizował po tym jak Władysław IV odsunął go od władzy. Architektem biskupa był prawdopodobnie Giovanni Trevano, a pracami kierował Tomasz Poncino
1641 r. - ukończono budowę siedziby biskupiej
1655 r. - potop szwedzki doprowadził do spalenia miasta, ocalał tylko zamek oraz kościół na wzgórzu Karczówka
1661 r. - w zamku Kielce przebywał król Jan Kazimierz wraz ze swym dworem
lata 1720-1732 - rezydencja była siedzibą biskupa Konstantego Szaniawskiego. Dobudował on jednopiętrowe boczne skrzydło południowe
lata 1734-1746 - kolejny właściciel bp Jan Lipski dobudował boczne skrzydło północne. Budowla zyskała typowy kształt francuskiego baroku


II poł. XVIII w. - za bp Kajetana Sołtyka przeprowadzono prace budowlane w kilku komnatach, m.in. dodano gipsowe stropy. W międzyczasie znacznie rozwinęło się także otoczenie pałacu. Powstały m.in. magazyny, spichlerze, stajnie, browar, gorzelnia, młyn wodny
1789 r. - pałac został odebrany biskupom i zajęty przez zaborców. Służył głównie do celów administracyjnych i wojskowych
04.06.1816 r. - Stanisław Staszic otworzył w skrzydle północnym Szkołę Akademiczno-Górniczą
po 1820 r. - pałac ulegał stopniowym niekorzystnym przekształceniom. Zburzono główną bramę oraz kordegardę dla straży, wieże zamiast hełmów otrzymały nowe szpetne daszki, z fasady usunięto posągi posłów szwedzkich i moskiewskich. Zmieniono także wnętrza, szczególnie wejścia na piętro oraz usunięto niektóre marmurowe portale


1860 r. - pierwsza gruntowna restauracja obiektu pod kątem adaptowania go na siedzibę Urzędu Gubernialnego (carskiego gubernatora). Architektura zabytku została uproszczona i zeszpecona, pozbyto się elementów dekoracyjnych
1914 r. - w pałacu mieścił się sztab legionowy J. Piłsudskiego, który osobiście tu przebywał. Poza tym pałac wykorzystywano jako: biuro werbunkowe, drukarnię, pocztę polową, biuro przepustek i redakcję "Dziennika Urzędowego Komisariatu Wojska Polskiego"
lata 1923-1925 - kolejna renowacja i próby przywrócenia pałacowi stanu sprzed XIX-wiecznych przeróbek
1938 r. - w pałacu uroczyście otwarto i poświęcono Sanktuarium Józefa Piłsudskiego
lata 1939-1945 - pałac zajęli niemieccy okupanci
po 1945 r. - komuniści urządzili w pałacu siedzibę prezydium WRN
1971 r. - pałac biskupów oddano w użytkowanie Muzeum Świętokrzyskiemu, a potem Muzeum Narodowemu. Przeprowadzono trwające wiele lat prace remontowe
2014 r. - podczas prac na dziedzińcu, w pobliżu skrzydła północnego, odkryto fundamenty budowli z XVI wieku, którą jest zapewne jakaś część obronnej siedziby biskupa Tomickiego.
2017 r. - rozpoczęto remont budowli
2021 r. - na elewacji pojawił się nowy istotny element - rzeźby posłów moskiewskich i szwedzkich, z którymi rokowania pokojowe prowadził biskup Jakub Zadzik, fundator zamku. Pierwotne rzeźby zostały usunięte przez Moskali po powstaniu styczniowym
26.05.2022 - zakończył się 5-letni okres remontu i rewitalizacji zabytku (koszt 176 mln. zł). Pałac biskupi został przywrócony do dawnej świetności. Odnowiono elewacje, uzupełniono dekoracje kamienne, przywrócono oryginalną kolorystykę, odnowiono polichromie ścienne. 30 kwietnia w pełni udostępniono go turystom wraz z nową wystawą "Kobieta w czasach Wazów".

Czasy wojny północnej Podczas wojny północnej, w roku 1702 w kieleckiej rezydencji kwaterował król szwedzki Karol XII. Stąd na czele swoich oddziałów wyruszył przez Morawicę pod Kliszów, gdzie miała mieć miejsce walna bitwa wojsk szwedzkich z saskimi, zakończona klęską tych drugich. W czasie dalszych działań militarnych przez Kielce kilkakrotnie przechodziły różnego rodzaju wojska, pobierając przy okazji za każdym razem znaczne kontrybucje. Doprowadziło to miasto do ruiny, zamarł handel i stanęły zakłady pracy. Jednak dzięki właścicielom - biskupom krakowskim miasto nie upadło jak inne w tamtym czasie i po zakończeniu działań wojennych w 1711 r. powoli odradzało się.