Możesz ocenić: Kłodzko (woj. dolnośląskie) - Zamek średniowieczny, później rozbudowany i całkowicie przebudowany na twierdzę
Opis i stan obecny
Zabytek wciąż odkrywany
Z twierdzą kłodzką związanych jest wiele intrygujących opowieści i legend.
Podobno sporo korytarzy i podziemnych kondygnacji nie zostało jeszcze odkrytych, nie odnaleziono schowanych tu kosztowności oraz dzieł sztuki i nie zdołano odsłonić wielu innych tajemnic (ponoć widziano tu nawet diabła!).
Prawdą jest, że tajemnice twierdzy wciąż są odkrywane. W 2022 roku speleolodzy z Warszawy natrafili na głębokości 8 metrów na nieznane dotąd korytarze twierdzy, biegnące w okolicach ul. Traugutta. Podziemia rozgałęziają się i prowadza m.in. do galerii kontrminerskich z połowy XVIII wieku.
Równocześnie inna grupa badaczy twierdzy dostała się do niedostępnego dotychczas pomieszczenia.
Choć jego okna strzelnicze były widoczne z zewnątrz, wejście, jak się okazało, było zamurowane ścianą toalety. Zastano tam oryginalną posadzkę oraz stolarkę okienną na otworach strzelniczych. Stwierdzono iż jest to kojec strzelecki, służący do ostrzeliwania wroga atakującego z fosy.
Nad tym pięknym, zabytkowym śląskim miastem góruje potężna twierdza - unikalny zabytek architektury militarnej. Powstała ona w miejscu
równie potężnego zamku, a ten drewnianego grodu z historią sięgającą przynajmniej X wieku.
Kłodzko od zawsze było newralgicznym punktem militarnym i strategicznym, pozwalającym kontrolować
część Śląska z Kotliną Kłodzką. Przechodziły tedy ważne szlaki handlowe jak szlak solny czy bursztynowy.
Dlatego przez wieki rywalizowali o niego Czesi, Niemcy, Austriacy i Polacy.
Twierdza wraz z ufortyfikowanym miastem, a później również twierdzą pomocniczą na Owczej Górze i małymi fortami dookoła tworzyła imponujący kompleks zabezpieczający dolinę Nysy Kłodzkiej. Wydawało się że się nie do zdobycia, jednak tak nie było. Być może inżynierowie nie nadążali za rozwojem techniki oblężniczej, bo obrońcom Kłodzka nie udawało się skutecznie stawić czoła najeźdźcom.
Niestety o kłodzkim zamku nie zachowało się zbyt wiele informacji, więc z konieczności strona musi skupić się bardziej na dziejach twierdzy, która jest tak niezwykle interesującą budowlą, iż każdy miłośnik historii powinien ją zwiedzić i poznać.
Pewne wyobrażenie o wyglądzie zamku dają dosyć liczne ryciny przedstawiające dawne Kłodzko w XVI-XVIII wieku, choć większość z nich powstała w XIX stuleciu. Warownia składała się z zamku górnego i dolnego.
Zamek górny posiadał 2 dziedzińce. Pierwszy, od północy, miał kształt zbliżony do trójkąta, bo zabudowa składała się 3 skrzydeł. Dziedziniec
południowy był większy, budynki wokół niego tworzyły nieregularny czworobok. Wiadomo, że na zamku górnym była wieża zwana "Pogańską", kuta w skale studnie oraz prywatna kaplica władców hrabstwa kłodzkiego.
Dalej w kierunku południowym znajdował się zamek dolny.
Funkcjonował na nim najstarszy kościół grodowy i zamkowy, również nazywany "Pogańskim", a od zachodu stała wieża bramna zwaną "Dolną". Znajdowała się tu również druga studnia.
Po rozbudowie XVI-wiecznej powstał drugi zamek dolny (niski) od południowego zachodu. Pełnił on funkcje obronne, wjazd chroniła potężna basteja.
Zamek był otoczony jeszcze 2 innymi świątyniami. Od północy stał kościół św. Wacława, a od płd.-zach. augustiańska kolegiata z klasztorem.
Trudno znaleźć opisy wnętrz budowli, napotkałem tylko wzmiankę o dwunawowej sali balowej, zdobionej wspaniałymi malowidłami przedstawiającymi zieloną wić roślinną.
Dziś po zamku nie ma śladu, a jedyna pozostałość, którą można od biedy z nim powiązać jest średniowieczny mur łączący niegdyś Bramę Ząbkowicką z warownią od wschodu (jest widoczny na większości starych grafik). Oryginalnie posiadał blanki i 2 baszty, ale po niedawnej renowacji przywrócono jedną basztę (drugą rozebrano już w XIX wieku).
Znacznie więcej niż o budynkach zamkowych wiadomo o obiektach sakralnych. Kościół "Pogański" zawdzięcza swoją nazwę przekazowi, iż powstał jeszcze w czasach pogańskich i służył kultowi bożka, którego figura była w kościele przechowywana na pamiątkę. Świątynia nie miała wezwania, traktowana była jako kościół zamkowy, z którego mogli korzystać mieszkańcy zamku i załoga. Msze odprawiali kłodzcy joannici. Dopiero w XVIII wieku pojawił się patron budowli - św. Marcin. Budowla stała na zamku dolnym i posiadała wieżę. Obecnie w tym miejscu znajduje się bastion Wysoki.
Drugą świątynią powszechnie uznawaną za zamkową był kościół św. Wacława, ale w rzeczywistości stał on poza jego murami, w północno-zachodniej części Góry Zamkowej zwanej Wzgórzem Wacława (być może został włączony do zamku w XVI-XVII wieku).
Była to filia kłodzkiego kościoła parafialnego, podległa joannitom. Uczęszczali do niego mieszkańcy okolicznych wsi.
Przy kościele funkcjonował cmentarz. Wraz z rozpowszechnieniem reformacji, od XVI wieku, kościół stał się luterański.
Został rozebrany na potrzeby rozbudowy fortyfikacji w XVII w stuleciu. Stał mniej więcej w miejscu obecnego bastionu Wacław, niedaleko północnej bramy twierdzy - Polnej.
Ostatnią budowlą sakralną związaną z zamkiem, choć leżącą tuż za jego murami, była kolegiata i klasztor na stoku Góry Zamkowej, które powstały w połowie XIV wieku i były prepozyturą kanoników św. Augustyna. Dlatego świątynia zwana była "tumską" ("tum" - w średniowieczu to katedra, kolegiata).
W klasztorze działała szkoła dla dzieci mieszczan kłodzkich.
Jeden z jego przeorów - Henryk Foytisdorf wsławił się podczas najazdu husytów. Gdy mieszczanie tracili już ducha i chęć walki, kroczył on po ulicach w zbroi i z mieczem w dłoni zagrzewając ludzi do obrony. Kompleks augustianów został później oddany jezuitom, którzy utworzyli w nim swoje kolegium, a potem postawili też nowy budynek szkoły. Od końca XIV stulecia klasztor posiadał własną studnię z trudem wykuwaną przez 9 lat w litej skale. Istnieje ona w twierdzy do dziś i zwana jest "Tumską". Teren augustiański/jezuicki został bowiem wchłonięty przez rozbudowywaną twierdzę. Wszystkie jej elementy o nazwie "Tumski" (brama, kurtyna, kleszcze) stoją na miejscu klasztoru i kolegiaty, a z ich murów postawiono bastion Dzwonnik.
Ślady po tych budowlach zniknęły ostatecznie w 1769 roku, gdy usunięto nawet fundamenty kolegiaty z kamieniem węgielnym.
Proces rozbudowy nowoczesnych fortyfikacji na Górze Zamkowej trwał od XVI do XIX wieku. Najpierw były to dwie basteje, od północy i południa (chroniła wjazd przez bramę dolną). Następnie usypywano szańce i ziemne bastiony, przekształcane potem w obiekty murowane.
Sztandarowym elementem fortyfikacji XVII-wiecznych było austriackie "Dzieło koronowe". Trzy bastiony: Jabłonka, Ludmiła, Wacław zostały połączone kurtyną i tworzyły wspólną fortyfikację chroniącą twierdzę od północy. Następnie aby zabezpieczyć kurtyny zbudowano dwa raweliny: Polny i Jabłonka.
W XVIII stuleciu takim kluczowym dziełem był pruski "donżon" (donjon).
Stanął na miejscu zamku i stał się centralnym, najwyższym i najważniejszym elementem twierdzy. Donżon to śródszaniec pełniący podobną rolę jak baszta-donżon w zamkach średniowiecznych - niedostępnego punktu ostatniego oporu. Po przełamaniu obrony twierdzy, załoga gromadziła się w donżonie i mogła się tu bronić nawet przez pół roku (na mniej więcej tyle gromadzono zapasy żywności i amunicji).
Na 3 kondygnacjach i w kazamatach rozmieszczono całą potrzebną do przetrwania infrastrukturę. Była tu studnia, piekarnia, obora, składy żywności, wina, kuchnie, areszt, zbrojownia, magazyny prochu i oczywiście pokoje dla załogi (do 1000 żołnierzy!) i komendanta. Grubość murów dochodziła do 7,5 metra, ewentualne podkopy i zaminowania utrudniały skały w podłożu, a artyleria na wyposażeniu obejmowała potężne działa i moździerze. Kłodzki donżon określany jest więc jako budowla nie do zdobycia.
Obecnie Twierdza Kłodzko jest jednym z najważniejszych zabytków Dolnego Śląska. Razem z fortem Owcza Góra zajmuje powierzchnię blisko 30 hektarów. Urządzono w niej szlak spacerowy, prezentowane są różnorodne wystawy i umożliwiono przechadzkę niewielkim fragmentem tunelów. Szacuje się, że w sumie kilkukondygnacyjne podziemia maja ok. 100 km długości! Ze wzgórza, zwanego Górą Zamkową lub Górą Forteczną (396 m npm.), a zwłaszcza z bastionu Widokowego można podziwiać malowniczą panoramę Kłodzka i okolicy.
Widok z lotu ptaka od północy z lat powojennych.
Sławni więźniowie i ucieczki
W 1616 roku do zamkowego więzienia wtrącono Wacława Kinsky'ego. Eskortowało go z Pragi 50 muszkieterów. Kinsky był bardzo wpływowym intrygantem oskarżonym o spiskowanie przeciw cesarzowi.
Mimo zaostrzonego rygoru udało mu się przekuć ścianę swej celi do sąsiedniego pomieszczenia dzięki pomocy spowiednika. Aby uśpić czujność strażników opłacił im beczki wina i piwa. Pijani nie zauważyli, gdy więzień opuścił celę i dostał się na dach zamku. Stamtąd spuścił się na drabinie zrobionej ze sznurów poza mury warowni. Zbiegł do Krakowa.
Innym znanym więźniem zamku Kłodzko był możnowładca śląski Jan Ulryk (Hans Urlich) Schaffgotsch, właściciel zamku Chojnik, któremu jednak nie udało się uciec. Oskarżony o bunt przeciwko cesarzowi został pozbawiony majątku i stracony w 1635 roku w Ratyzbonie.
Był generałem w służbie Albrechta von Wallensteina, głównego dowódcy wojsk habsburskich. Gdy ten podniósł bunt przeciw cesarzowi i został skrytobójczo zamordowany, Schaffgotsch do końca pozostał mu wierny i nie ukorzył się przed cesarzem jak większość armii Wallensteina.
W kolejnym stuleciu z więźniów, już nie zamku lecz twierdzy, wyróżnia się baron Frederick von Trenck, ulubieniec pruskiego króla Fryderyka II. Przestał nim być gdy na jaw wyszedł romans barona z siostrą króla - Amelią. Monarcha wykorzystał wybuch 2. wojny śląskiej aby oskarżyć Trencka o spiskowanie z wrogiem. Osadzono go w twierdzy w 1745 roku. Dysponując sporymi środkami podejmował kilka prób ucieczki. Jedna z nich po spuszczeniu się na linie zrobionej z pościeli skończyła się w zbiorniku na odchody! Jednak po 1,5 roku niewoli udało mu się skutecznie przekupić jednego z oficerów, który pozostawił otwartą na wigilijną noc celę i razem obezwładniając wartowników uciekli z twierdzy. Pościg zdał się na nic. Ślązacy nienawidzący Prusaków pomogli uciekinierom przedostać się do granicy w Radkowie.
Uwięziony w Kłodzku był również Wojciech Kętrzyński, polski historyk, dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie. Urodzony jako Adalbert von Winkler odkrył polskie korzenie i przywrócił zapomniane rodowe nazwisko. Zaangażował się w działalność patriotyczną, krzewienie polskości w Prusach, brał udział w powstaniu styczniowym.
W 1863 roku Prusacy postawili mu zarzut zdrady stanu. Choć w procesie został uniewinniony i tak spędził w kłodzkim więzieniu 1 rok.
Na część Wojciecha Kętrzyńskiego po 1945 roku mazurskiemu miastu Rastembork nadano nazwę Kętrzyn.
Świąteczny okres sprzyjał ucieczkom z twierdzy. Na przełomie 1911 i 1912 roku głośno było o brawurowej ucieczce kapitana Karola (Charles) Luxa, oficera wywiadu wojskowego. Został on skazany na 6 lat za rzekomą działalność szpiegowską, konkretnie instalacji sterowców (zeppelinów). Polegała ona podobno na narysowaniu na kartce sterowca!
Lux przesiedział ponad rok w twierdzy, ale utrzymywał tajny kontakt z francuskimi oficerami i długo oraz precyzyjnie planował swą ucieczkę. Pozostawało to niezauważone, bo mimo iż korespondencja więźniów była czytana, to kontrolę oszukiwano pisząc tajną część listów bezbarwnym atramentem. Lux otrzymywał paczki z gazetami zawiązane sznurem, który gromadził i wykorzystał do zrobienia grubej liny. Z kolei w grubych książkach przemycano mu pieniądze i narzędzia. 27 grudnia Lux wyłamał dwoje drzwi, przepiłował kratę okienną, spuścił się po linie z okna, przeczołgał przez ogrody i dotarł do wysokiej kraty strzeżonej przez strażników. Czekał cierpliwie aż oddalą się choć na chwilę i gdy odeszli na 10 metrów przeskoczył kratę. Za murami twierdzy czekał na niego samochód, który dowiózł go do granicy austriackiej. Stamtąd bez problemu dostał się pociągiem do Paryża, gdzie już 2 stycznia paryskie gazety opisywały jego wyczyn.
Prasa w Europie, również w Polsce, zrobiła z kapitana Luxa bohatera, a Niemców bezlitośnie wyśmiewała. Robił to i sam Lux, bo swoje przygody opisał w książce. Mimo prześmiewczego charakteru, niezwykle trafnie i z powagą przestrzegał w niej przed charakterem narodowym Niemców, ich butą, arogancją i poczuciem wyższości. Książka do dziś jest wznawiana i powszechnie dostępna (w języku francuskim).
Kapitan Lux uciekający z twierdzy kłodzkiej na okładce paryskiej gazety z 1912 roku oraz okładka współczesnego wydania jego wspomnień, również z rysunkiem z tego pisma z 1912 r.
W okresie I wojny światowej w twierdzy Kłodzko więziony był przez Niemców za odmowę kolaboracji Adolf (Adolphe) Max - burmistrz Brukseli. Po późniejszej ucieczce z innego więzienia w niemieckim Goslar, został uznany w Belgii za bohatera narodowego.
Pocztówka z widokiem Kłodzka i twierdzy z ok. 1920 roku - widok z Owczej Góry
Przedwojenna pocztówka z panoramą Kłodzka
Pocztówka z widokiem Kłodzka z twierdzą z ok. 1910 roku
Plany i rekonstrukcje
Unikatowy plan zamku w Kłodzku sfotografowany na starej ekspozycji w twierdzy. Nie podano żadnej daty, ale wygląda na okres po roku 1622
(jest już szaniec Florian).
A - zamek górny, B - zamek dolny, C - fortyfikacje, 1,2 - dziedzińce zamku górnego, 3 - dziedziniec zamku dolnego, 4 - brama na zamek górny, 5 - pierwsza studnia zamkowa, 6 - druga studnia, 7 - więzienie, 8 - brama dolna, 9 - kościół zamkowy ("Pogański")
Plan Kłodzka na początku XV wieku wg Władysława Dziewulskiego:
1 - ratusz, 2 - kościół parafialny, 3 - komandoria joannitów, 4 - ławy mięsne, 5 - kolegiata i klasztor augustianów, 6 - kościół zamkowy ("Pogański"), 7 - wieża Pogańska, 8 - szpital i kościół św Jerzego, 9 - klasztor franciszkanów, 10 - kościół św. Wacława
A - brama Czeska, B - brama Zielona, C - furta Łazienna, D - brama Mostowa, E - furta Wodna, F - brama Ząbkowicka zewnętrzna, G - brama Ząbkowicka wewnętrzna
Przypuszczalny plan Kłodzka w 1622 roku. Grafika z 2. połowy XIX wieku z dzieła Hugona von Wiesego.
A - zamek górny,
B - zamek dolny,
C - teren klasztoru i kolegiaty jezuickiej (wcześniej augustiańskiej),
D - drugi zamek dolny
1 - Brama Ząbkowicka,
2 - mały szaniec Wacław,
3 - duży szaniec Wacław,
4 - ratusz.
Plan F. A. Pompejusa. Miasto i twierdza w 1737 r.
Kłodzko z lotu ptaka w 1737 r, zgodne z powyższym planem wg F. A. Pompejusa. Grafika z 2. połowy XIX wieku. Opisy wybranych obiektów wg Pompejusa:
1 - kaplica forteczna,
2 - zbrojownia,
3 - kazamaty (?),
4 - ratusz,
15 - kościół farny,
16 - kolegium jezuickie,
17 - magazyny zaopatrzenia twierdzy,
18 - szpital wojskowy,
19 - kościół i klasztor franciszkański,
26 - kościół i klasztor minorytów.
Schemat struktury Twierdzy Kłodzko (bez reduty Żuraw) – opracowanie Katarzyna Drobek, Katarzyna Tkaczyk, Karol Knap
Pierwszym obiektem warownym na Zamkowym Wzgórzu w Kłodzku był czeski drewniany gród (X wiek), przechodzący okresowo w czasie zmagań polsko-czeskich w XI stuleciu w polskie ręce. Gród spalił książę czeski Sobiesław. Odbudował go, już jako król, w formie grodu, który w literaturze bywa uznawany za zamek. Posiadał on część górną i dolną, zabudowę mieszkalną z wieżą, trzy dziedzińce, kościół zamkowy (nazywany "Pogańskim"), 2 studnie, fosę. Był siedzibą starostów i kasztelanów.
Na przełomie XIII i XIV wieku budowla ta została przebudowana w murowany zamek.
Najstarszy widok Kłodzka i powiększenie zamku na mało precyzyjnej panoramie miasta z lat 1537-38 wykonanej podczas podróży palatyna Otto Heinricha (Ottheinricha) Wittelsbacha po Europie.
Św. Wojciech
W 981 roku gród kłodzki był prawdopodobnie własnością Sławnika, ojca św. Wojciecha, jednego z głównych patronów Kościoła i Polski. Wojciech musiał więc tu często przebywać, dziś jego grób w katedrze gnieźnieńskiej jest najstarszym miejscem pielgrzymkowym w Polsce.
981 r. - pierwsza wzmianka w dokumentach o grodzie kłodzkim
1114 r. - spalenie grodu i jego odbudowa 15 lat później przez króla Sobiesława
1169 r. - w akcie nadania ziem joannitom przez króla czeskiego Wacława, wymieniony jest Groznata - pierwszy znany kasztelan kłodzki
1183 r. - w grodzie kłodzkim staje nowy kościół św. Wacława
1278 r. - do 1341 roku (z przerwami) ziemia kłodzka stała się lennem Piastów śląskich. Być może
wtedy książę Henryk IV Prawy (Probus) dokonał przebudowy siedziby.
Uznaje się, że od początku XIV stulecia w Kłodzku istnieje już w pełni murowany zamek
Wg podpisu Kłodzko ok. 1500 roku wg F. A. Pompejusa (grafika z 1862 r.) i powiększenie zamku. W rzeczywistości widok oparty na XVII-wiecznej panoramie Meriana.
G - zamek górny, D - zamek dolny, 2D - drugi zamek dolny, 1 - klasztor i kolegiata jezuitów (wcześniej augustianów), 2 - basteja, 3 - kościół zamkowy ("Pogański", później św. Marcina)
Zamek na panoramie Kłodzka Matthäusa Meriana z 1650 roku. Jest to "matka" wielu grafik i prac przedstawiających dawne Kłodzko, bardzo różnie datowanych. Co ciekawe nawet datowanie oryginału wydaje się błędne, bo widać na nim przyzamkowy kościół i klasztor jezuitów (nr 4), który został rozebrany w 1627 roku!
Zastanawiające jest położenie dwóch obiektów: nr 2 - Wieża "Pogańska", nr 3 - Kościółek "Pogański". Nawiązują do tej samej nazwy, a są położone
w sporym oddaleniu od siebie.
1349 r. - arcybiskup praski Arnoszt (Arnestus) z Pardubic sprowadził do Kłodzka augustianów. Ufundował im kościół - kolegiatę i klasztor na stoku Góry Zamkowej (od strony południowo - zachodniej)
1388 r. - burgrabim zamku kłodzkiego, a jednocześnie starostą był Stefan Poduszka
1421 r. - starostą kłodzkim został Puta z Czastolowic, zaciekły przeciwnik husytów.
1428 r. - husyci pustoszyli ziemię kłodzką, ale Kłodzka nie dali rady zdobyć.
W obronie miasta i zamku wsławił się Henryk - przeor augustianów z przyzamkowego klasztoru.
Później, ilekroć oddziały husyckie przemierzały ziemię kłodzką zawsze już omijały Kłodzko.
1458 r. - król Czech Jerzy z Podiebradu ogłosił Kłodzko samodzielnym hrabstwem
Odwiedziny króla
10 sierpnia 1472 roku na kłodzkim zamku zatrzymał się król Władysław Jagiellończyk wraz ze świtą liczącą ponad 9 tysięcy osób!!
1470 r. - wojska króla Macieja Korwina podeszły pod Kłodzko, ale zamku nie zdołały zdobyć. Spalono tylko przedmieścia
1472 - burgrabim zamku był książę Henryk Ziębicki (Starszy) z dynastii Podiebradów
1485 r. - kolejnym burgrabim był Jacob Stanke von Koritau.
przełom XV/XVI w. - zamek ufortyfikowano dwiema bastejami od północy i południa
Drzeworyt sztorcowy z widokiem Kłodzka podpisany "z roku 1532". Prawdopodobnie jednak autorem jest Theodor Blattbauer, który tworzył w 2. połowie XIX wieku i przedstawiony widok jest albo jego fantazją, albo został źle podpisany.
Kompletnie nie zgadza się z poprzednią panoramą palatyna Otto Heinricha, a fortyfikacje są już bastionowe. Przedstawia raczej Kłodzko z XVI/XVII stulecia, po przebudowie renesansowej
Podobny widok Kłodzka z 1650 roku na rycinie G. Bodenehra. W tym przypadku data może się zgadzać.
1526 r. - hrabstwo kłodzkie przeszło pod zwierzchnictwo Habsburgów
od 1556 r. - książę Ernest Bawarski "reaktywował" porzucony kościół "Pogański". Budowlę wyposażono na nowo, aby służył książęcemu dworowi. Ponownie odprawiano nabożeństwa.
od 1557 r. - rozbudowa warowni w stylu renesansowym. Od strony płd.-zach., między murem zamkowym, a kościołem augustianów zbudowano drugi zamek dolny z fortyfikacjami bastejowymi. Pracami kierował Lorenz Krischke, nadworny architekt księcia Ernesta Bawarskiego.
Aż do XX wieku, w zamku, a później twierdzy funkcjonowało również więzienie.
1595 r. - na mocy dekretu papieża Klemensa VIII zgromadzenie augustiańskie w Kłodzku został rozwiązane, a jego budynki przeszły na własność jezuitów. Tak stało się z kolegiatą i klasztorem przyzamkowym. Wywołało to wielkie niezadowolenie mieszczan, którzy zablokowali budynki strażą i poprosili o interwencję cesarza w celu przywrócenia augustianów. Cesarz w ostrej odpowiedzi odmówił
1618 r. - w czasie wojny trzydziestoletniej Czechy wraz z hrabstwem kłodzkim opowiedziały się za Rzeszą i Unią Protestancką
palatyna reńskiego Fryderyka V. Kłodzko stało się mocnym punktem oporu wobec katolickiej Austrii Habsburgów.
Jezuitów wydalono z Kłodzka.
Protestancki burgrabia zamku Johann Semling nakazał sprzedać wszystko co miało jakąś wartość (np. sprzedał dwa dzwony do Bystrzycy Kłodzkiej za 30 talarów) w majątku jezuickim i przeznaczyć na żołd dla wojska.
Kolegiata została sprofanowana, zdeptano relikwie, spalono obrazy, stare księgi, wywleczono zwłoki z krypt aby je ograbić.
Budynki kościelne jezuitów zaczęły pełnić funkcje stajni i magazynów.
1620 r. - rozbudowa fortyfikacji zamkowych i miejskich, powstały pierwsze szańce i bastiony ziemne, zwłaszcza od północy.
1621 r. - w grudniu odprawiono ostatnią mszę w kościele św. Wacława. Był on już odgrodzony szańcem. Kilka miesięcy później
w celu lepszego ufortyfikowania zamku kościół całkowicie rozebrano do fundamentów. Potem na jego miejscu Austriacy postawili bastion.
1622 r. - wojsko Habsburgów zdobyło Kłodzko, niszcząc zabudowę zamkową artylerią.
Austriacy naprawili wszelkie zniszczenia i rozpoczęli prace zmierzające do zastąpienia zamku nowoczesną twierdzą.
Początkowo realizowano plany Walentego Säbischa - znanego fortyfikatora z Wrocławia.
Rozpoczęto budowę nowych murowanych fortyfikacji, które zastąpiły pruskie, m.in. szańców: Krzyżowego i Św. Floriana tworzących tzw. "Mały Szaniec". Północną stronę zabezpieczono łącząc 3 bastiony w szaniec koronowy zwany Dziełem Koronowym.
Mury zamkowe wciąż jeszcze istniały, a prace posuwały się powoli.
Zamek dolny został włączony w wewnętrzny obwód obronny.
Oblężenie Kłodzka w 1622 roku wg naocznego świadka - luterańskiego pastora Georgiusa Aeluriusa.
Bardzo specyficzne przedstawienie miasta oraz zamku w dwóch wersjach czasowych i z przeciwnych stron świata.
Po lewej na górze zamek przed atakiem Austriaków, po prawej na górze zamek od drugiej strony, broni się jeszcze, ale jest już zniszczony (budynki z blankami, to budowle zamkowe ze spalonymi dachami). Widać że najbardziej zniszczony jest zamek górny.
[kliknij w obrazek, aby zobaczyć powiększenie z opisami]
Wojna trzydziestoletnia
Gdy w 1618 roku hrabstwo kłodzkie wypowiedziało posłuszeństwo Habsburgom, 4 lata później cesarz Austrii wysłał potężną armię sojuszniczą, która miała zakończyć bunt. Kłodzko bowiem jako ostatnie trwało jeszcze przy elektorze Palatynatu Fryderyku V, którego obrano królem Czech.
Fryderyk wysłał do Kłodzka hrabiego Thurna, aby przejął dowództwo nad obroną warowni. Do dyspozycji oddano mu niecałe 1300 żołnierzy.
Oddziały austriackie pod dowództwem
hr. Filipa Rudolfa von Liechtensteina miały prawie 20-krotną przewagę liczebną i liczną artylerię.
Thurn najpierw kazał spalić przedmieścia, aby nie mogli je wykorzystać Austriacy. Było to fatalne posunięcie, ponieważ ogień rozprzestrzenił się na miasto, a nawet sięgnął zamku. Pożar trwał 4 dni. Austriacka artyleria dopełniła dzieła zniszczenia. Miasto legło w gruzach, zamek ogarnął wielkie pożar. Załoga została zmuszona do poddania się.
Zdobycie Kłodzka na dworze cesarskim zostało uznane za duży sukces, hrabia Liechtenstein został następnie starostą kłodzkim i komendantem zamku.
W walkach o Kłodzko brali udział również Polacy z najemnego oddziału "Lisowczyków". Zostali wysłani prze cesarza aby "poskromić bunt heretyków i herezji".
1627 r. -
zawaliła się część zamku oraz wieża kolegiacka po wybuchu zmagazynowanego w niej prochu. Na skutek tego świątynia została ostatecznie rozebrana.
Odratowano za to kościółek "Pogański", który został opuszczony i ogołocony po zapanowaniu w Kłodzku luteranizmu. Nabożeństwa odprawiali jezuici
1664 r. - od południowego zachodu postawiono bastion Dzwonnik, starą basteję zastąpiono bastionem Alarmowym
1670 r. - kurtyny dzieła koronowego zostały osłonięte rawelinami: Polnym i Jabłonki
po 1680 r. - następne rozbudowy projektował włoski architekt Jakub Carove. Zamek górny zamieniony został na koszary.
Powstały nowe półbastiony (kleszcze) od zachodu: Orzeł i Tumski
pocz. XVIII w. - kościół "Pogański" zaczął być oficjalnie nazywany kościołem św. Marcina. Poddano go pracom remontowym
1742 r. -
efektem przegranej przez Austrię I wojny śląskiej, Kłodzko na mocy pokoju wrocławskiego przeszło pod panowanie Prus.
W twierdzy cały czas prowadzono prace fortyfikacyjne, w tym czasie budowano rawelin między bastionami Wacław i Dzwonnik
lata 1743-1750 - rozbudowa twierdzy wg planów Gerharda Korneliusza Wallrave'a o nowe dzieła obronne, kazamaty, kilkupoziomowe chodniki minerskie i kontrminerskie (do unieszkodliwia podkopów i chodników minowych wroga), przeciwstraże i słoniczoła (wały przez bastionami ze stanowiskami dla artylerii i piechoty).
Twierdza zyskały nowy zewnętrzny obwód obronny. Na pobliskiej Owczej Górze powstał fort pomocniczy.
1756 r. - na wzniesieniu Dębowa Góra (Eichberg) powstała charakterystyczna reduta Żuraw,
podłużna fortyfikacja w kształcie lunety, wychodząca na północne przedpole twierdzy, mająca zapobiec regularnemu oblężeniu.
1760 r. - mimo prac zakrojonych na tak potężną skalę, podczas III wojny śląskiej, Austriacy zdobyli Kłodzko szturmem, przy niewielkich stratach
1763 r. - na mocy pokoju w Hubertusburgu Kłodzko po 3 latach wróciło do Prus.
Wkrótce z rozkazu króla Fryderyka II Wielkiego ruszyły prace modernizujące i przebudowujące twierdzę.
Kłodzko w 1700 roku i powiększenie zamku z dzieła Josepha Köglera wydanego w 1841 r.
Oblężenie Kłodzka w 1760 r.
Latem 1760 roku nastąpiło zdobycie Kłodzka szturmem przez wojska austro-węgierskie. Wydarzenie to odbiło się szerokim echem w całej Europie, bo twierdza była uznawana za jedną najsilniejszych w tej części kontynentu.
Oblężenie rozpoczęło się formalnie 6 czerwca, ale de facto było to tylko zablokowanie Kłodzka - cesarskie oddziały otoczyły miasto i twierdzę łańcuchem posterunków. Głównodowodzącym operacji przeciw Prusom był generał Ernst Gideon Loudon, ale na miejscu dowództwo sprawował chorwacki generał Josip Kazimir Drašković. Siły otaczające Kłodzko zmieniały się, liczyły od 5 do kilkunastu tysięcy, w zależności od potrzeb na innych frontach III wojny śląskiej. Twierdzy bronił pułkownik Bartholomäus d'O i jego zastępca pułkownik Quadt. Mieli oni do dyspozycji 3200 żołnierzy i 200 dział.
kliknij aby powiększyć
W połowie lipca ogłoszono koncentrację wojsk pod Kłodzkiem, po czym przybyły główne siły artyleryjskie pod dowództwem austriackiego generała von Harscha. To dało początek przygotowaniom do szturmu. Nocą z 20 na 21 lipca Drašković kazał wykonać okop na zachód od twierdzy, który w ciągu 6 dni został poprowadzony 2 głównymi odcinkami na północny wschód i południowy wschód.
Początkowo 3000 austriackich kopaczy pracowało w ukryciu pod osłoną nocy, do czasu gdy pijany oficer podszedł pod mury i zaczął krzyczeć "Oto jesteśmy!". Od tej pory wszyscy oficerowie cesarscy musieli stać z szablami i pilnować, aby robotnicy kopali pod pruskim ostrzałem. 25 lipca rozłożono baterie dział na pozycjach gotowych do ostrzału twierdzy. Na plac boju przybył sam generał Loudon, by przejąć dowodzenie. Dzień później rozpoczęto ostrzał oraz szturm. Twierdzę bombardowało 114 dział, miasto oszczędzano. Skupiono się przede wszystkim na bastionie Dzwonnik. Gdy wybuchła na nim skrzynia z prochem, obrońcy wystraszyli się iż wkrótce ogień dojdzie do większego składowiska prochu i zamiast gasić pożar, uciekli. Z powodu gęstego ostrzału obrona twierdzy odpowiadała jedynie słabym ogniem, a po 4 godzinach umilkła prawie całkowicie - bronił się jeszcze tylko rawelin przy Bramie Polnej. Został on odizolowany, a atakujący uformowali dwa 300-osobowe oddziały ochotników do odbijania dalszych szańców twierdzy. Ochotnicy byli dodatkowo motywowani dodatkowymi dukatami z prywatnych zasobów generałów Loudona i Draškovicia. Być może dlatego sprawnie zdobyli redutę Żuraw, na co Austriacy wcieleni do armii pruskiej zaczęli rzucać muszkiety i masowo przechodzić na stronę atakujących. Obrońcy pod komendą płk. Quadta zgromadzili swoje siły w twierdzy pomocniczej Owcza Góra. Przebywający wtedy w mieście komendant d'O rzucił wtedy do walki wszelkie rezerwy pruskie jakie miał do dyspozycji, ale nic to już nie dało. Prusacy uciekali we wszystkie strony i wkrótce ostatni obrońcy zostali otoczeni i wzięci do niewoli. Po 6 godzinach walk d'O poddał twierdzę główną, a godzinę później to samo zrobił Quadt z twiedzą Owcza Góra.
Straty Austriaków w dniu szturmu wyniosły zaledwie 64 zabitych i 138 rannych. Ogólne straty całej operacji zdobycia Kłodzka oszacowano na 400 ludzi.
Przejęto ogromne zapasy twierdzy, w tym 2300 ton mąki, 40 tysięcy kul armatnich, 10 tysięcy bomb i 200 ton prochu strzelniczego!
Po wojnie Kłodzko zajął gen. Gaisruck i obsadził 6400 ludźmi. Dowódca obrony, pułkownik d'O, został jeńcem wojennym. Gdy Austriacy go zwolnili Prusacy postawili przed sądem wojskowym i skazali na śmierć. Generał Drašković, odznaczony dopiero pośmiertnie Krzyżem Komandorskim Orderu Marii Teresy, kazał ozdobić swoją siedzibę rodową - zamek Trakošćan (Chorwacja) - wielkimi freskami przedstawiającymi najważniejsze epizody jego kariery wojskowej. Jednym z takich unikatowych dzieł jest oblężenie Kłodzka, które do dziś można zobaczyć w zamkowym muzeum.
lata 1770-1774 - w tym czasie ostatecznie zniknęły pozostałości po dawnym zamku. Pracami kieruje pruski pułkownik Ludwig von Regeler.
Miejsce zamku górnego i Małego Szańca zajął "Donżon". Był to potężny kleszczowy śródszaniec z kazamatami, chroniony nasypami ziemnymi.
W południowej części posiadał wieżą obserwacyjną.
Za jego projekt odpowiadał Franz Ignacy Pinto.
Donżon stał się centralną budowlą twierdzy i miejscem ostatniej obrony.
Od strony miasta powstały bastiony: Wysoki i Widokowy (Wieżowy).
lata 1771 - rozebrano ostatni budynek sakralny na Górze Zamkowej w Kłodzku - kościół św. Marcina. Wyposażenie przeniesiono do kolegium jezuitów w mieście
po 1774 r. - na planowanym rawelinie między bastionami Wacław i Dzwonnik powstał Wielki Redan - plac broni. Zmodernizowano też niektóre bastiony oraz znacznie wzmocniono drogę do reduty Żuraw wałami,fosą, kaponierami (budowla służąca do ostrzału skośnego w dwóch przeciwległych kierunkach, zazwyczaj w fosie) i fleszą (szaniec do ostrzału podchodzącego wroga).
1807 r. - przez kilka miesięcy twierdza skutecznie broniła się przed atakiem wojsk napoleońskich Hieronima Bonapartego (brata Napoleona).
Dowodzący obroną hrabia von Goetzen podpisał jednak kapitulację aby uchronić przed zniszczeniem miasto. Skłonić do tego mogło także
zatrucie wody w Kłodzku przez agentów Bonapartego.
Nastąpiło zawieszenie broni, Francuzi nie weszli nawet do miasta. Na mocy podpisanego rozejmu i pokoju w Tylży, Kłodzko pozostało w rękach pruskich
1808 r. - rozpoczęto kolejne fortyfikowanie twierdzy. Dookoła miasta wybudowano 8 redut i dodatkowe forty
poł. XIX w. -
zakończono ostatnie prace fortyfikacyjne na południe od twierdzy. Dostrzeżono, iż jej militarne znaczenie stało się już tak nikłe, że postanowiono rozszerzyć jedynie funkcje więzienne i magazynowe. Byli tu osadzeni m.in. powstańcy styczniowi.
Panorama Kłodzka wg F. B. Werner z 1737 roku i zbliżenie na zamek, który jeszcze wyraźnie odznacza się na tle obwarowań
Ten sam autor wykonał ok. ćwierć wieku później inny rysunek Kłodzka. Widać zmiany jakie wprowadzili Prusacy w zamko-twierdzy
Czterej pancerni i pies
W 1970 roku w Kłodzku kręcono zdjęcia do serialu "Czterej pancerni i pies".
W ostatnim, 21. zatytułowanym "Dom", twierdza grała część wyzwalanego i zaminowanego przez Niemców miasta.
Pokazany był wjazd czołgu Rudy do twierdzy, choć nie było to normalnie możliwe, bo brama jest za wąska. Zastosowano więc trick, pokazano jak czołg podjeżdża do bramy, a kontynuacja sceny kręcona była po przewiezieniu pojazdu innym wejściem i podstawieniu go za bramę.
Na pamiątkę filmowych epizodów zabytku , schody na Bastion Alarmowy, znane z kilku scen, noszą nazwę Czterech Pancernych, a przy twierdzy stoi wypożyczony z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie czołg T-34 - bliźniaczy do serialowego "Rudego". Od 2019 roku w twierdzy kłodzkiej odbywa się cykliczna impreza "Nocny maraton Czterech pancernych i psa".
lata 1940-1943 -
nadal działało tu ciężkie więzienie, a także miejsce kaźni i obóz pracy.
Twierdza stałą się filią obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, umieszczano w niej jeńców wojennych, dezerterów z armii niemieckiej i wszelkich wrogów niemieckiej "praworządności".
lata 1944-1945 - w twierdzy uruchomiono niemiecką fabrykę zbrojeniową AEG. Pracowało w niej niewolniczo 1500 polskich przymusowych robotników z Łodzi.
po 1945 r. - po wojnie obiekt zajmowało polskie wojsko i wykorzystywało na magazyny.
Potem przekazano ją zakładom z branży spożywczej i budowlanej. Główną część twierdzy zajęła wytwórnia tanich win.
1960 r. - twierdza została wpisana do rejestru zabytków i pozwolono zwiedzać ją turystom
lata 90-te XX w. - rozpoczęto prace porządkujące i przystosowujące twierdzę dla potrzeb turystycznych oraz muzealnych
1970 r. - w twierdzy kręcono zdjęcia do serialu Czterej pancerni i pies. Miasto występuje w 18. i 21. odcinku.
2005 r. – miasto Kłodzko powołało instytucję o nazwie Forteczny Park Kulturowy – Twierdza Kłodzko. Ma ona za zadanie ochronę, zagospodarowanie i zarządzenie całym kompleksem obronnym
Kolejny widok zamku Kłodzko
w dziele F. A. Pompejusa z 1862 roku. Przedstawia starszy, nieokreślony bliżej widok zamku. Wygląda na XVII wiek.
Panoramiczny widok Kłodzka z 1850 roku, staloryt G.M. Kürza
Informacje praktyczne
ADRES I KONTAKT Twierdza Kłodzko - ul. Grodzisko 1, Kłodzko
CZAS Z rynku do wejścia do twierdzy idzie się niecałe 5 min. Pełne zwiedzanie twierdzy wraz z kazamatami zajmuje ok. 2,5 godziny.
WSTĘP Płatny. Trasa turystyczna + kazamaty (korytarze kontrminowe) 42 zł normalny i 34 zł ulgowy. Uwaga na ubranie - w korytarzach jest pewien odcinek bardzo niski - trzeba poruszać się na kolanach. Przewodnicy wyruszają z grupami co 30 minut. Obiekt czynny codziennie od 9.00 do 18.00 (IV-X) i 9.00-15.00 (XI-III).
Ponieważ informacje o godzinach otwarcia, a przede wszystkim cenach biletów szybko się dezaktualizują, sprawdź je na stronie oficjalnej opisywanego zabytku: Zamek w Kłodzku
Zdjęcie z lotniczego skanowania laserowego Kłodzka. Po lewej twierdza główna, po prawej twierdza pomocnicza Owcza Góra, po środku rzeka Nysa Kłodzka
Położenie i dojazd
Południowa część woj. dolnośląskiego. 40 km na południe od Dzierżoniowa, 53 km na zachód od Nysy. Zobacz na mapie.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N50.44145278° E16.65176111°
format DM (stopnie, minuty): 50°26.4871668'N 16°39.1056666'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 50°26'29.23''N 16°39'06.34''E
Bibliografia
Podruczny Grzegorz - Twierdza Kłodzko - Monografia historyczna
Kowal Jolanta - Twierdza Kłodzko jako obiekt turystyki historyczno-militarnej
Kögler Joseph - Historyczny opis kościoła parafialnego N.M.P. w niezależnym mieście Kłodzku, jak i wszystkich innych kościołów parafii kłodzkiej,
sporządzony w roku 1796, uzupełniony w 1810
Gleń Piotr - Twierdza Kłodzko jako integralny element struktury miasta
Chorowska Małgorzata - Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne
Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
Guerquin Bohdan - Zamki śląskie
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Lamparska Joanna - Dolny Śląsk jakiego nie znacie
Mazurska Teresa, Rachwalski Eugeniusz, Załęski Jerzy - Zamki Dolnego Śląska
Kolejna wersja dawnego Kłodzka na XVIII-wiecznym kolorowanym miedziorycie, również oparta na panoramie Meriana
Galeria zdjęć
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zdjęcia wykonane: zimą 2002
Filmy wideo
Twierdza Kłodzko z drona 4K
Twierdza Kłodzko - historia pełna emocji
Noclegi
Kłodzko - Kwatera prywatna Zuzanna Sitarz, ul. Zamiejska 42, Tel. (074) 865 51 24
Kłodzko - Hotel "Marhaba", ul. Daszyńskiego 16, tel. (074) 865 99 33
Kłodzko - Dom wycieczkowy "Na stadionie", ul. Kusocińskiego 1, tel. (074) 867 24 25
Kłodzko - Hotel "Korona", ul. Noworudzka 1, tel. (074) 867 37 37
Kłodzko - Schronisko PTSM, ul. Nadrzeczna 5, tel. (074) 867 25 24
Kłodzko - Camping "Amfiteatr", ul. Nowy Świat, tTel. (074) 867 30 31
Kłodzko - Zajazd "Królewski", ul. Spółdzielcza 21a, tel. (074) 867 16 02
Kłodzko - Hotel "Metro", Boguszyn 79B, tel. (074) 811 92 00
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Ostatnie wpisy
pogańska świątynia Autor: Archeus Data: 2010-11-11 20:15:21
Gdzie dokładnie położona była "POGAńSKA śWI¥TYNIA" zwana także kościołem św. Marcina
Bardzo interesujący zabytek w pewnej części można zobaczyć ciała zabitych tam przez niemców ludzi.
W twierdzy prowadzone są wystawy kryształów i rzeczy znalezionych w twierdzy i w jej obrębie ...
Przed wejściem do zamku jest tunel (?km) idzies sam z latarką :)
I masz zapasowe baterie :)
W obrębie twierdzy jest mnóstwo zabytków (mosty,wieże,kościółki)
W twierdzy możne równiesz zamówić wycieczke przez niemieckie tunele które pomogały im w 2 wojnie światowej ...
Ostatni odcinek tego tunelu jest nazwany krasnoludek...
Radze przed wejściem do twierdzy ciepło się ubrać jest tam kilka stopni poniżej zera (w zimie i w lecie)
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis historyczno-krajoznawczy. Nie finansuje nas żadna firma ani instytucja. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz nasze dalsze funkcjonowanie i aktualizację informacji.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).
981 r. - pierwsza wzmianka w dokumentach o grodzie kłodzkim
