Kombornia

Przebudowany dwór obronny

Po niedawnym remoncie generalnym, rezydencja w Kombornii jawi się jako piękny przykład staropolskiego dworu szlacheckiego o tradycjach obronnych. Niestety, wiele publikacji dopuszcza się "kastracji" jego dziejów, przypisując mu metrykę zaledwie XVIII-wieczną. Jest to kolejny przykład nieporozumień w kwestii datowania zabytków z terenu woj. podkarpackiego, bo wedle badających dwór J. Chałupskiego oraz M. Proksy i M. Gosztyły, obiekt kształtowany był przede wszystkim w XVI, XVII i XIX wieku.
Trzon założenia dworskiego, położonego na niewielkim wzgórzu z wjazdem prowadzącym przez paradną groblę od zachodu, stanowi typowo polski dwór z alkierzami - parterowy, ale z wysokim mieszkalnym poddaszem. Powstał on prawdopodobnie w I poł. XVII wieku, ale przekształcony w XVIII oraz XIX wieku zatracił dawny wygląd obronnej siedziby rodu Firlejów. Elewacja ogrodowa posiada czterokolumnowy portyk z tarasem, natomiast frontowa wgłębiony szeroki portyk złożony z 4 kolumn i 4 filarów. Wnętrza, mimo że doszczętnie zniszczone w czasie II wojny św. zachowały jeszcze zabytkowe elementy. Na ścianach i suficie w trzech salonach traktu ogrodowego i w dawnej sali balowej zachowały się klasycystyczne polichromie, obecnie odrestaurowane pod nadzorem konserwatorskim, podobnie jak klasycystyczne kominki z piaskowca. Obecna podłoga to parkiet taflowy z dwóch rodzajów drewna, jednak wykonany współcześnie gdyż oryginalna podłoga została sprzedana w latach 90-tych XX w.
Od południowego zachodu znajduje się piętrowa oficyna, która w XIX wieku została połączona z dworem tzw. łącznikiem i ośmioboczną wieżą mieszczącą kaplicę (wcześniej kaplica funkcjonowała w głównym budynku dworu). Jedynie wschodnia część oficyny jest podpiwniczona i być może ona właśnie jest pozostałością XVI-wiecznego zameczku. Od XVII wieku pełniła on zapewne funkcję mieszkalne dla służby dworskiej.
W parku od wschodniej strony, gdzie można doszukać się śladów ziemnych fortyfikacji stoi dawny lamus. Dopiero niedawno wyszło na jaw jego bardzo stare pochodzenie, być może nawet wystawiono go wcześniej niż oficynę. Jest to więc kolejna budowla mogąca być pierwotnym dworem obronnym w Kombornii. Lamus, zbudowany na planie prostokąta z kamienia i cegły pokryty był dwuspadowym dachem. Piwnice przesklepione są sklepieniem krzyżowym. Obecnie widoczne ślady pozwalają przypuszczać, że wielokrotnie go przebudowywano. Na mapie katastralnej z 1851 roku widać umieszczone przy nim zryzalitowane asymetrycznie dobudówki. Zdjęcie z 1910 roku dokumentuje natomiast istnienie drewnianego ganku. Po wojnie nie czyniono nic by utrzymać go w należytym stanie. Więźba osłabiona upływem lat i nieustannym zalewaniem przez przeciekający dach ostatecznie zawaliła się w 2006 roku, czyniąc z lamusa malowniczą, acz niebezpieczną dla ciekawskich ruinę. Za lamusem znajduje się budynek stajni dworskich. W swoim obecnym kształcie zbudowane zostały zapewne około 1890 roku, gdyż na wspomnianej już mapie katastralnej z 1851, na ich miejscu widnieje kwadratowy, drewniany folwark z dziedzińcem po środku. Stajnie powstały jako budynek parterowy, po środku frontu i po bokach zryzalitowany, niepodpiwniczony, wymurowany z cegły i nietynkowany, o rzucie zbliżonym do litery L. Od północy i zachodu wzniesienie dworskie otaczają stawy (zapewne powstałe na bazie dawnej fosy) z ładnym mostkiem. Za nimi znajdowało się niegdyś zaplecze gospodarcze dworu Kombornia w postaci browaru, cegielni, młyna i gorzelni. W pięknym niegdyś parku wciąż rosną liczne drzewa - pomniki przyrody (głównie dęby), a na wiosnę można tu zobaczyć wspaniały dywan kwiatowy z zawilców.
Po kompleksowej renowacji pod nadzorem konserwatorskim, dwór w Kombornii został otwarty. Funkcjonuje w nim czterogwiazdkowy hotel z zapleczem SPA i Wellness. Ja jednak milej wspominam pobyt w Kombornii, gdy dwór był niedostępny. Odwiedziny na wiosnę 2010 zakończyły się sporym rozczarowaniem. Zwykły turysta nie ma tam czego szukać, obiekt ma charakter stricte komercyjny, sam wjazd autem na parking za bramą wzbudza czujność licznej ochrony otaczającej dwór. Wyciągnięcie aparatu fotograficznego jest już wykroczeniem, bowiem właściciel zakazał robienia zdjęć bez uzgodnienia! (jak mi później wytłumaczono, wszystko to w trosce o bezpieczeństwo i anonimowość gości). Z nowości należy wspomnieć o zrekonstruowanym wg wskazań konserwatora zabytków budynku oranżerii wzorowanym na architekturze oranżerii w Przeworsku oraz przywróconym układzie trawników wg zachowanych zdjęć i pocztówek z lat dwudziestych XX wieku.