Kombornia

Przebudowany dwór obronny

Dwór w Komborni położony jest w południowej części wsi, wraz z parkiem zajmuje obszar ponad 12 ha. Po kompleksowej renowacji pod nadzorem konserwatorskim, jawi się jako doskonały przykład staropolskiego dworu szlacheckiego o tradycjach obronnych. W pięknym niegdyś parku wciąż rosną liczne drzewa - pomniki przyrody (głównie dęby), a na wiosnę można tu zobaczyć wspaniały dywan kwiatowy z zawilców. Od północy i zachodu wzniesienie dworskie otaczają stawy (zapewne powstałe na bazie dawnej fosy) z urokliwym mostkiem.
Obecnie funkcjonuje w nim czterogwiazdkowy hotel z zapleczem SPA i Wellness. Nowy właściciel rozwija założenie, ale prace poszły częściowo w złym kierunku.

Wiele publikacji dopuszcza się "kastracji" dziejów tej siedziby przypisując jej metrykę zaledwie XVIII-wieczną - jest nazywana "Dworem Urbańskich". To przykład nieporozumień w kwestii datowania zabytków z terenu woj. podkarpackiego, bo wedle badających dwór J. Chałupskiego oraz M. Proksy i M. Gosztyły, obiekt ukształtowany został przede wszystkim w XVI, XVII i XIX wieku. Prace XVIII-wiecznych właścicieli nie zostały wyjaśnione.
Trzon założenia dworskiego, położonego na niewielkim wzgórzu z wjazdem prowadzącym przez paradną groblę od zachodu, stanowi typowo polski dwór z alkierzami - parterowy, ale z wysokim mieszkalnym poddaszem. Powstał on prawdopodobnie w I połowie XVII wieku, ale później przekształcony,u zatracił dawny wygląd obronnej siedziby rodu Firlejów. Elewacja ogrodowa posiada czterokolumnowy portyk z tarasem, natomiast frontowa wgłębiony szeroki portyk złożony z 4 kolumn i 4 filarów. Wnętrza, mimo że doszczętnie zniszczone w czasie II wojny św. zachowały jeszcze zabytkowe elementy. Na ścianach i suficie w trzech salonach traktu ogrodowego i w dawnej sali balowej zachowały się klasycystyczne polichromie, obecnie odrestaurowane pod nadzorem konserwatorskim, podobnie jak klasycystyczne kominki z piaskowca. Obecna podłoga to parkiet taflowy z dwóch rodzajów drewna, jednak wykonany współcześnie, gdyż oryginalna podłoga została sprzedana w latach 90-tych XX w.
Od południowego zachodu znajduje się piętrowa oficyna, która została połączona z dworem tzw. łącznikiem i wieżą mieszczącą kaplicę (wcześniej kaplica funkcjonowała w głównym budynku dworu). Wieża ma 10 metrowej wysokości i zbudowana jest na planie ośmioboku, nakryta kopułą. Z jej oryginalnego wyposażenia zachował się tylko krucyfiks. Poza głównym korpusem dworu, podpiwniczona jest jeszcze wschodnia część oficyny i ją typuje się na pozostałość pierwotnego XVI-wiecznego zameczku. Od XVII wieku pełniła ona funkcje kuchni i mieszkań dla służby dworskiej.
W parku od wschodniej strony, gdzie można doszukać się śladów ziemnych fortyfikacji stoi dawny lamus określany też jako spichlerz. Dopiero niedawno wyszło na jaw jego bardzo stare pochodzenie, być może nawet wystawiono go wcześniej niż oficynę przy dworze. Jest to więc kolejna budowla podejrzana o bycie pierwotnym dworem obronnym w Komborni. Lamus, zbudowany na planie prostokąta z kamienia i cegły pokryty był dwuspadowym dachem. Piwnice nakryte są sklepieniem krzyżowym. Widoczne ślady pozwalają przypuszczać, że wielokrotnie go przebudowywano. Na mapie katastralnej z 1851 roku widać na budynku od zachodu ryzalit. Zdjęcie z 1910 roku dokumentuje natomiast istnienie drewnianego ganku. Po wojnie nie czyniono nic by utrzymać go w należytym stanie. Więźba osłabiona upływem lat i nieustannym zalewaniem przez przeciekający dach ostatecznie zawaliła się w 2006 roku, czyniąc z lamusa malowniczą, acz niebezpieczną dla ciekawskich ruinę.
Za lamusem znajduje się budynek oficyny folwarcznej i stajni dworskich. W swoim obecnym kształcie zbudowane zostały zapewne około 1890 roku, bo na wspomnianej mapie katastralnej w ich pobliżu pokazany jest budynek drewniany. Jednak oficyna posiada dwie sklepione kolebkowo piwnice, więc na pewno stoi na miejscu starszego budynku. Stajnie to budynek parterowy, po środku frontu i po bokach zryzalitowany, niepodpiwniczony, wymurowany z cegły i nietynkowany. Po remoncie, urządzono w nich hotel, centrum konferencyjne i Salon Win Karpackich. Na tym kończą się budowle historyczne. Zaplecze gospodarcze otaczające dwór tworzyły jeszcze m.in.: browar, cegielnia, młyn, gorzelnia, ale budowle nie przetrwały.
Najmłodszym budynkiem jest postawiona po 2008 roku na płn.-wsch. od dworu oranżeria. Powstała wg fantazji projektanta, rzekomo wzorowano się na architekturze oranżerii w Przeworsku. Mieści strefę Wellness i grotę solną. Jest połączona z dworem podziemnym korytarzem (współczesnym). Dobudowano też brzydkie skrzydło do oficyny, umieszczono tam SPA i kolejne pokoje hotelowe. To już jest klasyczne szpecenie zabytku w celach stricte komercyjnych. Nie wiem jak mogło zostać to zaakceptowane przez konserwatora zabytków.

Dwór odwiedzałem parokrotnie i najmilej wspominam czasy, gdy zabytek nie przekształcono jeszcze w hotel i był niedostępny. Przyjazd wiosną 2010 r. zakończył się sporym rozczarowaniem. Nastawienie do turystów było fatalne, sam wjazd autem na parking za bramą wzbudzał czujność licznej ochrony otaczającej dwór. Wyciągnięcie aparatu fotograficznego spowodowało już interwencję, bowiem właściciel zakazał robienia zdjęć bez uzgodnienia! (jak mi później wytłumaczono, wszystko to w trosce o bezpieczeństwo i anonimowość gości). Podobno obecnie rygor jest mniejszy.