KOWAL

🏰 Średniowieczny zamek królewski  🏰

Zamek w Kowalu powstał na przełomie XIV w i XV w., nie mógł więc urodzić się tu Kazimierz Wielki. Jednak istnieją pewne informacje o wcześniejszym założeniu obronnym typu grodowego zniszczonym przez Krzyżaków w 1327 roku, a następnie zastąpionym przez niewielką siedzibę obronną odnowioną przez Kazimierza. Umiejscowienie grodu nie jest dziś znane i nie da się stwierdzić czy stał na miejscu późniejszego zamku czy też w zupełnie innym miejscu. Bohdan Guerquin przypuszcza, iż znajdował się na wyspie na Jeziorze Rakutowskim. Badania wykluczyły natomiast podawany czasem obszar w płd.-wsch. części miasta.
Pierwszym znanym kasztelanem kowalskim był Mikołaj odnotowany w 1314 r. Z 1383 roku pochodzi informacja Jana z Czarnkowa o dworze obronnym (Covale oppidum cum fortalicio), które zostało zostało opanowane przez wojska wojewody płockiego Abrahama Sochy. Z historii warowni znane są tylko nieliczne fakty. W 1420 r. na zamku zarządzanym przez starostę brzeskiego przebywał król Władysław Jagiełło i przyjmował tu oferujących mu koronę panów czeskich. W XV wieku funkcjonował tu sąd grodzki oraz kaplica zamkowa. Później zamek Kowal stał się siedzibą samodzielnego starostwa. Z 1536 r. pochodzi wzmianka o odbudowie spalonego zamku przez starostę. Na początku XVII wieku, po jednym z pożarów nastąpiła odbudowa i rozbudowa z inicjatywy starosty i marszałka nadwornego Andrzeja Przyjemskiego, który "zamek (...) znów a fundamentis wielkim kosztem i sumptem murować począł". Prace szły bardzo powoli i zostały ukończone dopiero przed zniszczeniami szwedzkimi podczas "potopu", które ograniczyły się jednak tylko do niewielkich dewastacji wnętrz. W 1674 r. w Kowalu funkcjonowała kancelaria starościńska, choć sam starosta raczej tu nie przebywał. W 1793 r. kowalski starosta Michał Sokołowski nakazał rozbiórkę zamku w Kowalu, którą ostatecznie ukończono na pocz. XIX w. W 1804 r. rozebrano kaplicę zamkową. Na miejscu warowni powstała zabudowa miejska, ale jeszcze w 1875 widoczne były relikty murów zamkowych, ostatecznie zabudowane budynkiem tzw. "domu ludowego". W latach 1981-82 przeprowadzono prace archeologiczne, podczas których odkryto zabytki ruchome (najstarsze datowane na pocz. XV wieku) oraz pomieszczenia piwniczne.