KRASNYSTAW
¤ Średniowieczny zamek królewski (zniszczony) ¤

ałkowicie zniszczony krasnostawski zamek stał nad rzeką

Z kroniki W Kronice A. Gwagnina z 1578 roku czytamy "Krasnystaw miasto murowane nad jeziorem [...] zamek w równinie nad temże jeziorem murowany".

Wieprz. Obecnie na jego miejscu znajduje się Zespół Szkół Zawodowych oraz miejski amfiteatr, którego budowa w latach 70-tych XX w. doprowadziła do zagłady sporych pozostałości warowni ukrytych pod ziemią. Dziś widać tylko rów przy amfiteatrze będący starym korytem Wieprza a jednocześnie fosą zamkową. Resztki fundamentów można by jednak jeszcze znaleźć pod powierzchnią ziemi.
Zamek był schronieniem dla okolicznej ludności podczas wojen, głównie najazdów tatarskich. Z czasem wykształciło się przy nim podgrodzie, na którym zamieszkali kupcy i rzemieślnicy. Sam zamek wg opisu z XVII wieku otoczony był podwójnym murem z gankami strażniczymi łączącymi się z basztami oraz systemem wałów i fos. Sporych rozmiarów wieża bramna miała dwie kondygnacje z dwoma komnatami na dole i aż ośmioma na górze. Odbywały się w nich posiedzenia sądu. Zamek ozdobiono później attyką i utworzono trzecią kondygnację mieszkalną.
Kilka pozostałości po zamku można zobaczyć w Muzeum Regionalnym w Krasnymstawie. Są to nadproża wydobyte z Wieprza, fragment późnogotyckiego portalu wkomponowanego w pałac biskupi przy kościele św. Franciszka w Krasnymstawie i nadproże z bramy zamkowej wywiezione przez Izabelę Czartoryską do Puław.

rasnystaw został założony w XII wieku przez rycerza Szczeka. Gród od jego nazwiska nosił wtedy nazwę Szczekarzew. Był on wielokrotnie najeżdżany przez Tatarów. Murowany zamek powstał w XIV wieku, być może na miejscu drewnianego.

1356 r. - Kazimierz Wielki nakazał budowę zamku otoczonego fosą nad samym Wieprzem, w odległości ok. 700 m na południe od dawnego grodu ruskiego. Aby zapewnić zamkowi wystarczającą ilość wody wykopano też duży staw. Od niego podobno powstała później nazwa Krasnystaw
1426 r. - król Władysław Jagiełło lecząc nogę złamaną na polowaniu ufundował na zamku kaplicę św. Anny
1490 r. - zamek był siedzibą biskupów chełmskich (po Hrubieszowie)
kon. XV-pocz. XVI w. - najazdy tatarskie doprowadziły warownię do ruiny
1505 r. - Aleksander Jagiellończyk odbudował i zmodernizował zamek. Otoczył go dodatkowym pierścieniem fos i wałów

XVII -owieczna lustracja Lustracja przeprowadzona po "potopie" szwedzkim tak opisuje zamek: Jest w tym mieście zamek nad rzeką Wieprzem murem wkoło obwiedziony. Brama jest z przyjazdu Maksymilianowska nazwana, w której było izdeb 2 i komnat 2 i górne mieszkania funditus popalone i w niwecz obrócone [...] Ganki dookoła i baszt 3 i te popalone. [...] Przez ogień ten zamek był spustoszał i zrujnowany został, który WJMP starosta naprawuje."

II poł. XVI - zamek był własnością hetmana i kanclerza wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego. Przebudował on średniowieczną warownię dodając m.in. jedno piętro, nową linię murów obwodowych i lepszy system obronny z fosami oraz wałami
1558 r. - w 3 letnich miesiącach w zamku gościł król Zygmunt August. Stąd organizował obronę Rusi przed Tatarami i tu zwołał zjazd senatorów z całego kraju
1588 r. - w zamku osadzono wziętego do niewoli arcyksięcia Maksymiliana Habsburga. Odwiedził go tu król Zygmunt III Waza z całym dworem i kilkoma senatorami. Podarował tu więźniowi piękną karocę z zaprzęgiem złożonym z 8 białych koni (król potajemnie knuł plany zrzeczenia się polskiej korony na rzecz Habsburgów za sporą gratyfikację). Na pamiątkę tego wydarzenia dwukondygnacyjną wieżę bramną w której trzymano arcyksięcia nazwano Maksymiliańską. Zamek zyskał w tym czasie fortyfikacje bastionowe
1616 r. - wielki pożar spustoszył zamek
XVI - XVII w. - miasto w tym i zamek było pustoszone przez najazdy wojsk szwedzkich, saskich, moskiewskich, kozackich oraz przez zarazy. Zniszczony zamek został odbudowany, ale jego wygląd uległ dużej zmianie
1787 r. - po drodze do Kaniowa, w zamku zatrzymał się wraz z dworem król Stanisław August Poniatowski podejmowany przez starostę Kickiego. Jak wspomina Adam Naruszewicz "zamek ten starożytny w całości swojej utrzymany zawsze i nowemi murami powiększony, dostatecznym był dla wygód JK Mości, i objął wszystkich domowników i sług"
1794 r. - w czasie powstania kościuszkowskiego wojska rosyjskie zajęły miasto i spaliły zamek
1811 r. - w mieście wybuchł wielki pożar. Rozebrano wtedy zrujnowany już zamek i wykorzystano jako budulec do odbudowy części spalonych kamienic i ratusza
1816 r. - wg ówczesnej relacji z zamku pozostały tylko dwie ściany a 8 lat później teren wyrównano i wybudowano na jego miejscu 2 stajnie dla garnizonu rosyjskiego stacjonującego w budynkach klasztoru augustianów
lata 1984-85 - badania archeologiczne doprowadziły do odkrycia resztek fundamentów zamku

Słynny więzień Zamkiem w Krasnymstawie zwykle nie zajmuje się literatura fachowa, jest natomiast niekiedy wymieniamy przy okazji osadzenia w nim arcyksięcia Maksymiliana, choć i tu spotkałem błędnie podany Zamość. Wydarzenie to było konsekwencją słynnej bitwy pod Byczyną (1588 r.), gdzie hetman wielki koronny Jan Zamoyski pokonał wojska starającego się o polski tron po śmierci Stefana Batorego arcyksięcia Maksymiliana Habsburga (Zamoyski jak i większość szlachty popierał Zygmunta Wazę). W dużej mierze była to bitwa bratobójcza bo u boku Austriaka walczyło wiele polskich oddziałów, którymi dowodzili przeciwnicy Wazy i Zamoyskiego jak np. rodzina Zborowskich, S. Górka, S. Czarnkowski. Po zwycięstwie hetman nakazał przewieźć Habsburga i jego wyższych rangą żołnierzy do swojego zamku w Krasnymstawie, aby ostatecznie przesądzić sprawę polskiej korony na rzecz Zygmunta Wazy. W obozie pokonanego znaleziono duże łupy, które podzielono między żołnierzy, ale wszystkie przedmioty służące do użytku Maksymiliana np. zastawy stołowe zostały mu zwrócone. W Krasnymstawie opiekę nad więźniami powierzono Markowi Sobieskiemu, dziadowi przyszłego króla Polski, który miał dbać aby niczego im nie zabrakło. Stopniowo uwięzieni Austriacy i Niemcy przekonywali się do Zamoyskiego, a nawet zaczęli wychwalali jego "ludzkość". Z podziwem też mawiali że Zamoyski sypia tylko 4 godziny a przez resztę czasu pracuje, natomiast jego przeciwnik Zborowski z którym wcześniej przebywali, tylko 4 godziny pracował a przez resztę czasu balował i spał. Dla arcyksięcia sam fakt kilkumiesięcznego uwięzienia był jednak bardzo upokarzający, wysłał więc poselstwo do Rzymu i dopiero interwencja papieża spowodowała podpisanie układu w będzińsko-bytomskiego, na mocy którego więźniowie zostali uwolnieni.