Krupe

Renesansowy zamek szlachecki

Pierwotny, niewielki zamek wzniósł tu Jerzy Krupski (Krupa) herbu Korczak w końcu XV w. Znacznej rozbudowy i przebudowy obiektu do obecnego wyglądu dokonał wiek później podkomorzy chełmski i starosta surażski Paweł Orzechowski herbu Rogala.

Jerzy Krupski (Krupa) Budowniczy pierwszego zamku w Krupem zasłynął ratując przyszłego króla Polski Jana Olbrachta w bitwie pod Koszycami w 1491 r. Podał mu konia w czasie odwrotu. Za to właśnie król podarował mu starostwo bełskie i urząd wojewody bełskiego. Krupski był też uznawany za najbardziej przedsiębiorczego szlachcica na ziemi chełmskiej, dlatego powierzano mu prowadzenie prac budowlanych na królewskich zamkach w tym rejonie. O innym Krupskim podania mówią, iż należał do przeciwników Władysława Jagiełły i do końca nie chciał uznać go królem. Jan Kochanowski napisał nawet o tym w swojej fraszce: "Król Jagiełło bił Krzyżaki, I pan Krupa chciał być taki, Na co porwał się nieboże, Krupa Jagłą być nie może"

ok.1492 r. - Jerzy Krupski rozpoczął budowę niewielkiego zamku. Nie zachował się opis tej warowni
1523 r. - pierwsza wzmianka o budowli obronnej w dokumentach. W Metryce Koronnej jest wzmianka "fortalitium"
Następnym właścicielem był Samuel Zborowski herbu Jastrzębiec oraz jego potomkowie - Gnoińscy. Zborowski otoczył zamek murem kurtynowym z drewnianymi gankami strzelniczymi. Wiadomo, że warownia miała wtedy 4 baszty ozdobione herbem Jastrzębiec oraz wieżę bramną. Dodatkowo budowlę broniła fosa, rozlewiska i most zwodzony
1577 r. - od Heleny Krupskiej zamek kupił Paweł Orzechowski herbu Rogala. Był to bogaty i wpływowy szlachcic, późniejszy podczaszy, podkomorzy chełmski, starosta suraski i marszałek sejmu zwyczajnego. Wzniósł on skrzydło płn-zach. z krużgankami i wielkimi salami reprezentacyjnymi oraz płd.-zach. z basztą. Mieściły się tam kuchnie, spiżarnie oraz izba stołowa. Całość wieńczyła attyka i gzymsy
1608 r. - kolejna znaczna rozbudowa i przebudowa zamku. Odpowiadał za nią prawdopodobnie syn Pawła - Stanisław Orzechowski. Powstało trzypiętrowe skrzydło płd-zach. z wielką salą reprezentacyjną, przedzamcze z zabudowaniami gospodarczymi, dodano attykę, zmodernizowano baszty narożne na basteje. Zamek otaczały dwa ogrody
1644 r. - Orzechowskich oddali zamek w Krupem w dzierżawę. Pierwszym dzierżawcą był starosta owrucki Władysław S. Niemirycz
1648 r. - Kozacy z Chmielnickim na czele zdobyli zamek Krupe, 3 lata później prawdopodobnie zdewastowały go jeszcze wojska kozacko-moskiewskie
1663 r. - właścicielką warowni została Teofila Buczacka
1665 r. - po wybuchu pożaru mury zamkowe były w bardzo złym stanie, dachy pokryto słomą. Spłonęła cała zabudowa gospodarcza założenia, w jej miejsce pobudowano prowizoryczne budy, które w razie zagrożenia były schronieniem dla mieszkańców okolicznych wsi


1670 r. - częściowo z ruin warownię podnieśli dopiero następni właściciele - Reyowie
po 1780 r. - starosta nowokorczyński Jan Michał Rej wzniósł obok zamku zachowany do dziś dwór. Wkrótce potem majątek krupski przeszedł w ręce Adama Mrozowickiego, starosty stężyckiego
1794 r. - na zrujnowanym zamku wybuchł pożar. Nikt nie miał już ochoty go odbudowywać
1795 r. - ruiny kupił Ignacy Kuczewski
1817 r. - potem Wincenty Poletyłło, a następnie kolejno Michał Chmieleński, Konstanty Smoleński, Waleria ze Smoleńskich Piotrowska. Właściciele starali się chronić ruiny. Zostały one ogrodzone, ponieważ złodzieje podbierali budulec.
1915 r. - podczas I wojny św. ruiny zostały ostrzelane. Ucierpiało skrzydło południowo-zachodni
I poł XX w. - ostatnią prywatną właścicielką była Julia z Kulickich Kozarynowa, której komuniści skonfiskowali majątek w 1944 r
lata 1939-1944 - niemieccy specjaliści od demokracji i praworządności potrzebowali budulca w swoich magazynach amunicji, rozebrali więc resztki kurtyny południowo-zachodniej i południowo-wschodniej zabytku oraz mury bastei południowej
1952 r. - zawaliła się attyka w skrzydle północno-zachodnim
lata 60-te XX w. - podjęto prace konserwacyjne i remontowe. Wzmocniono ściany przyporami od wewnątrz, odnowiono elewacje. Podczas prac archeologicznych odkryto pozostałości po drewnianych budowlach wcześniejszych niż zamek. Część znalezisk można oglądać w Muzeum Regionalnym w Krasnymstawie
1993 r. - po zawaleniu kamiennej ściany od północy podjęto decyzję o kolejnych pracach zabezpieczających. Wzmocnione zostały wiązania ścian, odtworzono attyki oraz piwnice w części północno-zachodniej, odbudowano basztę zachodnią do wysokości piętra
2016 r. - za sprawą gminy Krasnystaw powstał plan zagospodarowania ruin. Nieistniejące mury wraz z bastejami mają zostać odtworzone jako zarys, basteja będzie posiadać taras widokowy, powstać ma sala muzealna, trasa po zamkowych piwnicach, iluminacja nocna. Koszt inwestycji 9,4 mln zł. Trwają starania o pozyskania dofinansowania.
maj 2019 - plan rewitalizacji i odbudowy zamku upadły. 8,5 mln zł miały zostać dofinansowane w ramach projektu unijnego, ale wójt i radni nie zgodzili się na wyłożenie 1,5 mln zł jako wkładu własnego




Z zamkiem związana jest legenda o postaci w kontuszu wyłaniającej się w mgliste wieczory koło jeziora. Krąży ona wokół murów, aż w końcu rozpływa się w nich. Podobno jest to strażnik pilnujący wielkich skarbów ukrytych do dziś w zamku.