Możesz ocenić: Krupe (woj. lubelskie) - Bastejowy zamek szlachecki
Opis i stan obecny
Znacznych rozmiarów ruiny zamku w Krupem stoją przy rozlewiskach dopływu rzeki Wieprz. Ich częścią jest jeziorko znajdujące się tuż przy zamku od strony północnej. Niestety, duże walory turystyczne tego miejsca nie są wykorzystywane - ruiny porośnięte są roślinnością i raczej trudno wyobrazić sobie jak niegdyś wyglądało całe założenie. A składało się ono z zamku właściwego, postawionego najwcześniej i przedzamcza z budynkami gospodarczymi otoczonych wspólnym murem z 4 bastejami oraz fosą i mokradłami. Była to więc duża i bardzo dobrze ufortyfikowana warownia.
Jako budulec posłużyły kamienie i cegły.
Zamek właściwy miał kształt czworoboku z dwoma skrzydłami mieszkalnymi ustawionymi prostopadle, będącymi jednocześnie częścią murów obronnych, pomiędzy którymi znajdował się dziedziniec.
Pozostałe dwa boki czworoboku stanowiły wewnętrzne mury obwodowe.
Do zamku właściwego przylegała w narożu pięcioboczna, trzykondygnacyjna basteja, która oprócz funkcji obronnych pełniła też rolę mieszkalną.
Przedzamcze oddzielone było suchą fosą i mostem. Znajdowały się tu ogrody, budynki gospodarcze i wolno-stojąca kaplica.
Wjazd do całego założenia prowadził od strony płd.-wsch. przez most zwodzony.
Do dzisiaj można oglądać wysokie mury części mieszkalnej zamku właściwego z otworami okiennymi, ozdobione sgraffitem i zwieńczone attyką. Świadczą one o dawnej świetności obiektu, który był podobno urządzony z wielkim przepychem.
Potwierdzają to znaleziska archeologiczne m.in. piękne kafle i fragmenty kominków.
Trzeba jednak wiedzieć, że wiele elementów nie jest oryginalnych (jak np. attyki), lecz jest efektem rekonstrukcji z lat 90-tych XX wieku. Wtedy to postawiono przypory od strony dziedzińca (tylko tak można było ustabilizować wysokie ściany, nie szpecąc ruin z zewnątrz).
Niestety, teren zamku jest mocno zaśmiecony, a mury osprejowane, co jest efektem zabaw organizowanych tam przez miejscowy "element". Poza zamkiem właściwym przetrwały odcinki murów obwodowych, w tym samotny fragment od płn.-wsch z basteją. Można wśród nich pochodzić, da się też wejść na wyższa kondygnację skrzydła mieszkalnego. Warto zobaczyć zabytek zza stawu.
Obok zamku w Krupem stoi jeszcze dwór Reyów z XVIII wieku. Jest co prawda ogrodzony, ale można się do niego dostać od strony stawu
Aktualizacja: Zamek został oczyszczony z roślinności i częściowo zagospodarowany. Odbywają się w nim cykliczne imprezy.
Istnieją zaawansowane projekty rewitalizacji ruin, ale na razie nic z nich nie wyszło...
Widok ruin w Krupe w połowie XIX wieku - Albumy Kazimierza Stronczyńskiego
Bohater - awanturnik
Zamek w Krupem stał się miejscem akcji powieści znanego pisarza i emigracyjnego działacza politycznego w XIX wieku Michała Czajkowskiego. Bohaterem jej był Samuel Zborowski skazany na banicję magnat - awanturnik, największy wróg hetmana i kanclerza wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego. Dlatego właśnie miał on tu, niedaleko zamków Zamoyskiego postawić potężny kasztel z 7 wieżami, aby go drażnić. Jest to tylko częściowo prawda, bo zamek został zbudowany przez Krupskiego, a Zborowski tylko go rozbudował, nie miał również tak dużych rozmiarów ani wspomnianych 7 baszt. Szybko też stał się siedzibą Pawła Orzechowskiego, najbliższego współpracownika Zamoyskiego. Sam Zborowski, mimo że bandyta, okrutnik i zdrajca paktujący z obcymi monarchami posiadał specyficzna charyzmę, która spowodowała, iż powstało wiele utworów literackich rehabilitujących go przynajmniej częściowo. Był wielbiony szczególnie pośród Kozaków, którym przewodził podczas wyprawy na ziemie tureckie. Wspominano jego zasługi wojenne i walkę z despotyzmem reprezentowanym rzekomo przez polskich królów Walezego i Batorego.
Drugi widok ruin w Krupe od wewnątrz w połowie XIX wieku - Albumy Kazimierza Stronczyńskiego
Plany i rekonstrukcje
Plan ruin zamku Krupe wg Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce. 1 - zamek właściwy, 2 - przedzamcze, 3 - skrzydła mieszkalne, 4 - basteje, 5 - sucha fosa
Kolejne trzy rekonstrukcje zamku Krupe zamieszczone dzięki ich autorowi Krzysztofowi Czyżowi
Widok od strony zachodniej
Arkady krużganków dziedzińca zamku górnego
Rekonstrukcja całości
Dwie wizualizacje rewitalizacji zamku w Krupem autorstwa Pracowni Architektonicznej Łukasza Szlepera z Wrocławia
Historia, wydarzenia
Pierwotny, niewielki zamek wzniósł tu Jerzy Krupski (Krupa) herbu Korczak w końcu XV wieku. Znacznej rozbudowy i przebudowy obiektu do obecnego wyglądu dokonał wiek później
podkomorzy chełmski i starosta surażski Paweł Orzechowski herbu Rogala.
"Ruiny zamku w Krupem". Drzeworyt M. Różańskiego z 1882 r.
Jerzy Krupski (Krupa)
Budowniczy pierwszego zamku w Krupem zasłynął ratując przyszłego króla Polski Jana Olbrachta w bitwie pod Koszycami w 1491 r. Podał mu konia w czasie odwrotu. Za to właśnie król podarował mu starostwo bełskie i urząd wojewody bełskiego. Krupski był też uznawany za najbardziej przedsiębiorczego szlachcica na ziemi chełmskiej, dlatego powierzano mu prowadzenie prac budowlanych na królewskich zamkach w tym rejonie. O innym Krupskim podania mówią, iż należał do przeciwników Władysława Jagiełły i do końca nie chciał uznać go królem. Jan Kochanowski napisał nawet o tym w swojej fraszce:
"Król Jagiełło bił Krzyżaki, I pan Krupa chciał być taki, Na co porwał się nieboże, Krupa Jagłą być nie może"
ok.1492 r. - Jerzy Krupski rozpoczął budowę niewielkiego zamku. Nie zachował się opis tej warowni
1523 r. - pierwsza wzmianka o budowli obronnej w dokumentach. W Metryce Koronnej określana jest "fortalitium"
Następnym właścicielem był Samuel Zborowski herbu Jastrzębiec oraz jego potomkowie - Gnoińscy. Zborowski otoczył zamek murem kurtynowym z drewnianymi gankami strzelniczymi. Wiadomo, że warownia miała wtedy 4 baszty ozdobione herbem Jastrzębiec oraz wieżę bramną. Dodatkowo budowlę broniła fosa, rozlewiska i most zwodzony
1577 r. - od Heleny Krupskiej zamek kupił Paweł Orzechowski herbu Rogala.
Był to bogaty i wpływowy szlachcic, późniejszy podczaszy, podkomorzy chełmski, starosta suraski i marszałek sejmu zwyczajnego.
Wzniósł on skrzydło płn-zach. z krużgankami i wielkimi salami reprezentacyjnymi oraz płd.-zach. z basztą. Mieściły się tam kuchnie, spiżarnie oraz izba stołowa. Całość wieńczyła attyka i gzymsy
1608 r. - kolejna znaczna rozbudowa i przebudowa zamku.
Odpowiadał za nią prawdopodobnie syn Pawła - Stanisław Orzechowski.
Powstało trzypiętrowe skrzydło płd-zach. z wielką salą reprezentacyjną, przedzamcze z zabudowaniami gospodarczymi, dodano attykę, zmodernizowano baszty narożne na basteje. Zamek otaczały dwa ogrody
1644 r. - Orzechowskich oddali zamek w Krupem w dzierżawę. Pierwszym dzierżawcą był starosta owrucki Władysław S. Niemirycz
1648 r. - Kozacy z Chmielnickim na czele zdobyli zamek Krupe, 3 lata później prawdopodobnie zdewastowały go jeszcze wojska kozacko-moskiewskie
1663 r. - właścicielką warowni została Teofila Buczacka
1665 r. - po wybuchu pożaru mury zamkowe były w bardzo złym stanie, dachy pokryto słomą. Spłonęła cała zabudowa gospodarcza założenia, w jej miejsce pobudowano prowizoryczne budy, które w razie zagrożenia były schronieniem dla mieszkańców okolicznych wsi
Widok zamku Krupe na litografii Adama Lerue, Album lubelskie 1858-1859
1670 r. - częściowo z ruin warownię podnieśli dopiero następni właściciele - Reyowie
po 1780 r. - starosta nowokorczyński Jan Michał Rej wzniósł obok zamku zachowany do dziś dwór. Wkrótce potem
majątek krupski przeszedł w ręce Adama Mrozowickiego, starosty stężyckiego
1794 r. - na zrujnowanym zamku wybuchł pożar. Nikt nie miał już ochoty go odbudowywać
1795 r. - ruiny kupił Ignacy Kuczewski
1817 r. - potem Wincenty Poletyłło, a następnie kolejno Michał Chmieleński, Konstanty Smoleński, Waleria ze Smoleńskich Piotrowska.
Właściciele starali się chronić ruiny. Zostały one ogrodzone, ponieważ złodzieje podbierali budulec.
1915 r. - podczas I wojny św. ruiny zostały ostrzelane. Ucierpiało skrzydło południowo-zachodni
I poł XX w. - ostatnią prywatną właścicielką była Julia z Kulickich Kozarynowa, której komuniści skonfiskowali majątek w 1944 r
lata 1939-1944 - niemieccy specjaliści od "demokracji" i "praworządności" potrzebowali budulca w swoich magazynach amunicji, rozebrali więc resztki kurtyny południowo-zachodniej i południowo-wschodniej zabytku oraz mury bastei południowej
1952 r. - zawaliła się attyka w skrzydle północno-zachodnim
lata 60-te XX w. - podjęto prace konserwacyjne i remontowe. Wzmocniono ściany przyporami od wewnątrz, odnowiono elewacje.
Podczas prac archeologicznych odkryto pozostałości po drewnianych budowlach wcześniejszych niż zamek. Część znalezisk można oglądać w Muzeum Regionalnym w Krasnymstawie
1993 r. - po zawaleniu kamiennej ściany od północy podjęto decyzję o kolejnych pracach zabezpieczających.
Wzmocnione zostały wiązania ścian, odtworzono attyki oraz piwnice w części północno-zachodniej, odbudowano basztę zachodnią do wysokości piętra
2016 r. - za sprawą gminy Krasnystaw powstał plan zagospodarowania ruin. Nieistniejące mury wraz z bastejami mają zostać odtworzone jako zarys, basteja będzie posiadać taras widokowy, powstać ma sala muzealna, trasa po zamkowych piwnicach, iluminacja nocna. Koszt inwestycji 9,4 mln zł. Trwają starania o pozyskania dofinansowania.
maj 2019 - plan rewitalizacji i odbudowy zamku upadły. 8,5 mln zł miały zostać dofinansowane w ramach projektu unijnego, ale wójt i radni nie zgodzili się na wyłożenie 1,5 mln zł jako wkładu własnego
Drugi widok zamku Krupe na litografii Adama Lerue, Album lubelskie 1858-1859
Rysunek zamku Krupe w Atlasie Geograficznym Ilustrowanym Królestwa Polskiego J.M. Bazewicza z 1907 r.
Legendy i podania
Z zamkiem związana jest legenda o postaci w kontuszu wyłaniającej się w mgliste wieczory koło jeziora. Krąży ona wokół murów, aż w końcu rozpływa się w nich. Podobno jest to strażnik pilnujący wielkich skarbów ukrytych do dziś w zamku.
Zamek Krupe na początku XVIII w. Drzeworyt Jana Styfi. Tygodnik Ilustrowany z 1863 r.
Informacje praktyczne
ADRES I KONTAKT brak
CZAS Oglądnięcie ruin trwa ok. 40 min.
WSTĘP Wolny.
Grafika z zamkiem Krupe z 1843 r. E. W. Kainko
Położenie i dojazd
Centralna cześć woj. lubelskiego. 10 km na północ od Krasnegostawu, 20 km na południowy zachód od Chełma. Zobacz na mapie. Zamek stoi pośród drzew przy głównej drodze. Obok wejścia stoi tabliczka informacyjna. Tam też można zatrzymać się samochodem.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N51.02855278° E23.22089722°
format DM (stopnie, minuty): 51°1.7131668'N 23°13.2538332'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 51°01'42.79''N 23°13'15.23''E
Zamek Krupe na drzeworycie wg rysunku A. Kozarskiego, Tygodnik Ilustrowany 1867 r.
Bibliografia
Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
Jurasz Tomasz - Zamki i ich tajemnice
Kaczyńscy Izabela i Tomasz - Polska - najciekawsze zamki
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Rogiński Ryszard - Zamki i twierdze w Polsce - historia i legendy
Rolska-Boruch Irena - Domy pańskie na Lubelszczyźnie od późnego gotyku do wczesnego baroku
Pocztówka PTK z widokiem zamku Krupe z początku XX wieku.
Galeria zdjęć
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zdjęcia wykonane: latem 2002, a poniższe autorstwa Wojciecha Cicirko wiosną 2003
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis historyczno-krajoznawczy. Nie finansuje nas żadna firma ani instytucja. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz nasze dalsze funkcjonowanie i aktualizację informacji.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).