Lębork

Przebudowany średniowieczny
zamek krzyżacki

Leżący na Łebą Lębork, pod względem zabytków znany jest bardziej z dobrze zachowanych odcinków fortyfikacji miejskich niż z zamku krzyżackiego. Spowodowane to jest faktem zachowania się jedynie domu zakonnego w postaci mocno przebudowanej oraz młyna. W dodatku dom jest niedostępny, gdyż mieści się w nim sąd. Tylko ozdobione szczyty po bokach, a na elewacjach ślady po dawnych oknach pozwalają domyślać się jego kilkuwiekowych dziejów. Również w piwnicach przetrwały podobno jeszcze zabytkowe sklepienia, ale nie ma do nich wstępu.
Zamek powstał na planie prostokąta o wymiarach 65x55 m. z jednoskrzydłowym domem zakonnym (11x47 m). Stał w południowo-wschodniej części miasta, sprzężony z fortyfikacjami miejskimi. Ciekawostką jest wydzielony z fosy strumyk dzielący całe założenie na pół. Jest to kanał doprowadzający wodę do młyna, który po przekształceniach nadal funkcjonuje. Średniowieczny młyn na parterze mieścił również browar, a na piętrze dom młynarza. Był to jeden z największych młynów na Pomorzu Gdańskim. Obecnie jest brzydkim, niczym się nie wyróżniającym budynkiem. Obok znajduje się nowy dom młynarza z XIX wieku. Do zamku Lębork należał także spichlerz leżący na przeciw domu zakonnego, od strony miasta. Dziś na jego miejscu stoi nieco późniejszy spichlerz, częściowo szachulcowy, zamieniony na siedzibę zielonoświątkowców.
Rozwój warowni doprowadził do powstania nowych budynków zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz. Najpierw przy kanale postawiono tzw. Kancelarię, a następnie od wschodu do boku domu zakonnego dobudowano tzw. Nowy Dom. Były to budynki wykorzystywane na cele administracyjne i mieszkalne. Do spichlerza z kolei dobudowano stajnię i wozownię. Niestety, żadna z wymienionych budowli nie zachowała się.
Powstały dwie hipotezy odnośnie pierwotnego wyglądu zamku lęborskiego. Starsza zakłada istnienie 3 wysuniętych wież w murach obwodowych, druga tylko dwóch. Bezsporna jest trójkondygnacyjna podpiwniczona wieża północno-wschodnia, obok wlotu kanału młyńskiego. Prawdopodobnie działało w niej więzienie. Druga wieża stała na przeciwległym narożniku założenia (płd.-zach.). Zamieniono ją później na silos zbożowy i podobnie jak dom zakonny ozdobiono sterczynami (element dekoracyjny w postaci kamiennej wieżyczki). W tej postaci funkcjonuje do dziś. Problematyczna jest trzecia wieża od strony płn.-zach. Starsza teoria mówi, iż na jej miejscu stoi XIX-wieczny dom młynarza, druga (Andrzeja Barańskiego) umiejscawia tu mur obwodowy i bramę. Jej obronę zapewniać miał wysoki budynek młyna.

Zobacz także: Poczet wielkich mistrzów krzyżackich

Sporne jest także skrzydło północne zamku w Lęborku. Najpierw sądzono, że obie wieże połączone były murem obwodowym, a spichlerz ze stajniami stał poza murami. A. Barański dowodzi jednak, iż to właśnie ten 43-metrowy budynek stanowił kurtynę północną. Przekonującym dowodem jest wysunięty odcinek muru łączący stajnię z wieżą płn.-wsch. Jego zachowany fragment jest grubszy niż mury miejskie, więc musiał być częścią założenia zamkowego, które obejmowało w takim przypadku również budynek spichlerza i stajni. Poza tym, przechowywana tam sól była zbyt cenna, aby zostawić ją całkowicie poza murami warowni. Te, a także inne drobne różnice w obu hipotezach na temat wyglądu średniowiecznego zamku, można zobaczyć na rekonstrukcjach poniżej.