Lęczyca

Średniowieczny zamek królewski

Obecny zamek łęczycki wzniesiono w II poł. XIV w. z inicjatywy Kazimierza Wielkiego. Tworzył on wraz z miejskimi fortyfikacjami wspólny system obronny, choć oddzielony był od miasta fosą z mostem zwodzonym. Tradycje budownictwa obronnego w Łęczycy sięgają znacznie wcześniejszego okresu. Pierwszy gród znajdował się być może już w VI w. na wzniesieniu zwanym Szwedzką Górą. W XII w. na terenie dzisiejszej wsi Tum, na wschód od miasta położony był mocno warowny gród książęcy, najechany w 1241 r. przez Tatarów i w 1294 przez Litwinów. U podnóża grodu rozwinęła się z czasem osada, która wraz z nim została spalona przez Krzyżaków w 1331 r.


1352 - Kazimierz Wielki doprowadził do włączenia księstwa łęczyckiego do Polski. Wkrótce potem rozpoczął budowę zamku oraz fortyfikowanie miasta. Warownię postawiono na sztucznie usypanym kopcu o wysokości 5 m. Jako budulec użyto kamieni i cegły gotyckiej. Obiekt składał się z wieży narożnej zwanej Szlachecką, wieży bramnej, budynku mieszkalnego w skrzydle wschodnim zwanego Domem Starym o 2 kondygnacjach, bliżej nie określonych budynków drewnianych oraz otaczającego całość muru obwodowego. Od miasta zamek oddzielony był murem i fosą zasilaną wodą z Bzury

Potop szwedzki Podczas szwedzkiego najazdu Łęczyca została zdobyta we wrześniu 1655 r. przez gen. Douglasa, jednak załoga pod dowództwem starosty Jakuba Olbrychta Szczawińskiego nie poddała się tak łatwo jak inne miasta. Utrzymanie go przez kilka dni pozwoliło królowi Janowi Kazimierzowi na koncentrację wojsk pod Piątkiem. Niedługo później miasto zostało odbite przez pospolite ruszenie pod wodzą braci Zaleskich, nie zdobyto jednak zamku. Szwedzi wysłali więc posiłki z Łowicza, które z powrotem zajęły i ograbiły miasto. Na wiosnę 1656 r. pod Łęczycą stanął z oddziałami partyzanckimi Stefan Czarniecki. Bez artylerii nie był jednak w stanie dokonać oblężenia. Dopiero 2 października, gdy Czarniecki leczył rany odniesione w jednej z bitew, armia koronna pod dowództwem samego króla podeszła pod miasto i 2 dni później zdobyła go szturmem. Zamek w Łęczycy skapitulował 7 października. Te wydarzenia poważnie nadwątliły stan warowni (ucierpiał zwłaszcza Dom Stary), którą przez długie lata nikt nie kwapił się odbudować. Również miasto zostało doszczętnie zniszczone - przetrwały tylko 3 domy...

1406 r. - Krzyżacy spalili zamek, jednak został on szybko odbudowany
1410 r. - po bitwie pod Grunwaldem część jeńców krzyżackich została osadzona w zamku łęczyckim
II poł. XV w. - I poł. XVI - warownię w Łęczycy nawiedzały wyniszczające pożary


lata 1563-65 - starosta łęczycki i podskarbi królewski Jan Lutomirski gruntownie wyremontował i przebudował zamek na wygodniejszą siedzibę starościńską, za 3000 florenów pożyczonych ze skarbca królewskiego. Przy bramie postawił tzw. Dom Nowy z 3 kondygnacjami, odnowił wieżę bramną i dostawił do niej klatkę schodową oraz jedno piętro, wzmocnił mury obwodowe, dobudował do nich ganki strażnicze. Powiększona została Wieża Szlachecka, którą zwieńczono renesansową attyką, a Dom Stary został odnowiony. Przekształceniu uległy stare gotyckie okna i wystrój wnętrz
II poł. XVI - z rozkazu króla Stefana Batorego w zamku łęczyckim uwięziono posłów ze zbuntowanego Gdańska
1606 r. - Łęczyca została spalona przez rokoszan Zebrzydowskiego. O zamku nie wspomina się, ale zapewne również ucierpiał, bo kolejne lustracje mówią o potrzebie wielu pilnych napraw
poł. XVII w. - miasto dotknęły kolejne okrutne klęski - pożar i zaraza, dlatego Szwedzi mieli ułatwione zadanie podczas "potopu" w 1655 r. Łęczyca została zdobyta, choć dzielnie się broniła.
1705 r. - Szwedzi dokończyli dzieła zniszczenia podczas kolejnej wojny północnej. Z zamku pozostała ruina. Ówczesna lustracja stwierdza, że "starożytności i ozdoby - in rudera obrócone, żadnego prawie okna nie ma"
1789 r. - kolejna lustracja określa zamek jako ruinę, z której trzeba było ewakuować archiwum grodzkie do klasztoru oo. Dominikanów. W zdewastowanym Domu Starym pozostawiono jeszcze archiwum ziemskie, ale bardzo obawiano się o jego los
lata 70-te XVIII w. - częściowo zabezpieczono mury zamkowe, w tym wieżę przed całkowitym zawaleniem, choć jak pokazały następne wypadki - niezbyt skutecznie
1788 r. - zawaliła się wieża bramna
1793 r. - w czasach zaborów Łęczyca weszła w skład Prus. Prusacy rozpoczęli przekształcać ówcześnie graniczne w miasto w twierdzę. W tym celu wykuli w murze obwodowym nową bramę prowadzącą do nowo wybudowanego bastionu miejskiego przy narożniku południowo-wschodnim zamku (widać ją od wschodu do dzisiaj) i wykopali drogę działową biegnącą przez jego teren. Dom Stary częściowo zburzyli i przekształcili jego północny fragment w nowy piętrowy budynek.
1806 r. - Łęczyca pozbyła się Prusaków i została zajęta przez gen. Dąbrowskiego. Weszła w skład Księstwa Warszawskiego utworzonego przez Napoleona
1814 r. - runęła część wieży szlacheckiej
1815 r. - po Kongresie wiedeńskim ziemie Księstwa Warszawskiego przejęła Rosja. Łęczyca stała się częścią autonomicznego Królestwa Polskiego. W zamku kwaterowało polskie wojsko, a w budynku na miejscu Domu Starego postawiono skład amunicji i laboratorium prochowe, stąd jego nazwa "Prochownia ". Przy murze północnym postawiono drewniany budynek gospodarczy
1831 r. - burmistrz łęczycki zezwolił na rozbiórkę murów zamkowych. W ten sposób w 1834 roku mur obwodowy został drastycznie obniżony, miejscami do fundamentów, a wieża Szlachecka pozbawiona części ośmiobocznej. 10 lat później interwencja z zewnątrz przerwała ten proceder i ruiny stały się własnością Urzędu Miejskiego. Ten przeznaczył dziedziniec zamkowy na skład lodu. Budowa lodowni doprowadziła do wykopów, które na zawsze zatarły warstwy kulturowe zabytku i ich zawartość pozostanie już dla archeologów nieznana. Dotyczy to zwłaszcza części południowej z Domem Starym
1848 r. - w Domu Nowym urządzono areszt miejski i sąd
XIX w. - mieszczanie stopniowo rozbierali mury zamkowe dopóki oficjalnie tego nie zabroniono
po 1918 r. - w latach międzywojennych podejmowano próby ratowania zamku remontując mury. Na ternie zamkowym stanęła strażacka wieża ćwiczeń
po 1933 r. - na zamku miało siedzibę Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, które rozpoczęło starania o powołanie Muzeum Łęczyckiego.


1947 r. - ruiny łęczyckie były siedzibą hufca harcerskiego. Zajmował on wieżę i Prochownię
1947 r. - podjęto działania remontowe przy Domu Nowym, aby otworzyć w nim Muzeum Ziemi Łęczyckiej, co stało się w 1949 roku.
1951 r. - muzeum przejęło Prochownię od harcerzy i przeprowadziło jej remont
1976 r. - zakończono wieloletnią rekonstrukcję zamku wg planów H. Jaworowskiego. Odbudowano wieżę narożną, wieże bramną, Dom Nowy i mury obronne. Obiekt nadal pełni funkcję muzeum

Dostojni goście na zamku W XV w. zamek łęczycki był bardzo istotnym dla kraju miejscem, ze względu na odbywające się tu częste spotkania władców z polskimi możnowładcami oraz wysłannikami obcych państw. I tak np. w 1409 r. podjęto decyzję, że jeśli Krzyżacy zaatakują Litwę to Królestwo Polskie włączy się do wojny. Była to odpowiedź na wcześniejsze zapytanie delegacji zakonnej w tej sprawie i de facto oznaczała, iż starcie zbrojne jest nieuniknione. Na zjeździe w 1420 r. w Łęczycy pojawił się niecodzienny gość - poseł czeski Hynek z Holsteinu. Przywiózł on propozycję objęcia tronu czeskiego przez Władysława Jagiełłę. Niestety nie mogła ona być oficjalnie przyjęta. W owym czasie Czechy zostały opanowane przez religijno-narodowy ruch husycki. Ich tezy zostały mocno potępione przez papieża Marcina V i całą katolicką Europę. Już same kontakty z Czechami były dla Polski niebezpieczne. Próbowano więc osadzić na tronie czeskim brata stryjecznego polskiego króla, Witolda - wielkiego księcia litewskiego, co mimo początkowych sukcesów zakończyło się niepowodzeniem. Natomiast w 1426 r., gdy w centrum uwagi króla stała sprawa jego sukcesji, w zamku łęczyckim doszło do gorszącego zdarzenia. Możni panowie z całego kraju uzależnili swoje poparcie dla syna Jagiełły w zamian za potwierdzenie starych wolności i podpisanie nowych przywilejów. Złożyli oni u biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego wspólnie podpisany dokument z poparciem dla króla, ale ten miał go przekazać dopiero, gdy król spełni ich żądania. Na zjeździe król niespodziewanie odmówił zgody na postulaty możnowładztwa, co rozwścieczyło obecnych, którzy wyładowali swą złość na zwróconym im przez biskupa dokumencie. Jak opisuje Długosz: "panowie pochwycili go [dokument] natychmiast i wyciągnąwszy miecze z pochew, nie bez szczęku i łoskotu błyskającej broni, wywołującej wielki strach, na oczach króla pocięli go na drobne kawałki". Król nie ugiął się i nie zgodził na warunki poddanych. Ich żądania spełnił jednak kilka lat później.

Rysunek zamku w Atlasie Geograficznym Królestwa Polskiego z 1907 r.

Legendy i podania