"Spojrzałem za siebie i oczy moje spoczęły na zwaliskach zamku, na owe czarne świerki, te nieme świadki tylu wiosen, tylu zim...ten ogród leski był ulubiony memu Ojcu...brzeg Sanu był splotem obnażonych korzeni. Wisiały w powietrzu obnażone lipy; zdawało się, że lada wietrzyk, lada pchnięcie zwalić je potrafi..."
Aleksander Fredro w czasie odwiedzin zamku (za "Trzy po trzy")
Ocena zabytku
Możesz ocenić: Lesko (woj. podkarpackie) - Przebudowany bastejowy zamek szlachecki
Opis i stan obecny
Ośrodek kultury
Zamek Kmitów cieszył się wielką sławą. Bywali tu m.in. Stanisław Orzechowski – znany pisarz polityczny XVI w., Klemens Janicki – słynny pisarz i poeta, autor "Żywotów królów polskich". Natomiast po przejęciu zamku przez Krasickich, przeniesiona została z Dubiecka biblioteka tego rodu.
Zamieniony na hotel, zamek w Lesku, położony jest na wysokiej skarpie nad Sanem. Poniżej przebiegał stary szlak handlowy na Węgry.
Przebudowany i otynkowany zamek zatracił swój dawny wygląd oraz charakter i obecnie nie prezentuje się zbyt okazale. Kiedyś był bowiem znacznie większy.
Położona najdalej od wejścia część to najstarszy element założenia - pierwotna wieża mieszkalna rodu Kmitów z reprezentacyjną Salą Rycerską.
Jest to najsłynniejsza komnata w zamku ze sklepieniem krzyżowym, wsparta na jednym filarze po środku. Dziś działa tam stołówka. Po ok. 40 latach do wieży dobudowano budynek mieszkalny, tworząc jedną całość.
Zgodnie z renesansową modą oba piętrowe budynki zwieńczono attyką z wieżyczkami w narożach. Gdzieś w XVII stuleciu nastąpiła największa rozbudowa obiektu w nowoczesny zamek bastejowo-bastionowy.
W źródłach uparcie powtarzana jest data 1656 r. co jest niemożliwe - Polska zmagała się wtedy z wielkim najazdem szwedzkim, a od południa wkroczyły wojska siedmiogrodzkie, więc w Lesku nie
mogłaby trwać budowa zamku. Można założyć, że przebudowa zakończyła się ok. 1670 roku. To co z niej przetrwało to okrągła baszta oraz mur obwodowy. Mur widać tylko patrząc z zewnątrz, gdzie wzmocniony jest mocnymi przyporami. Od strony dziedzińca jest niewidoczny, bo został zabudowany, po raz pierwszy w XIX stuleciu - parterowe skrzydła odchodzące od baszty w obu kierunkach (w XX wieku podwyższono je jeszcze o piętro z balkonem). Od wschodu skrzydło kończy się budynkiem XIX-wiecznej oranżerii oraz ciekawym pawilonem. Jest w nim wmurowany oryginalny renesansowy portal z XVI wieku przeniesiony tu ze rujnowanego zamku Krasickich z Laszek Murowanych (obecnie na Ukrainie). Jeszcze w XX wieku przy murach obwodowych od zachodu stała kwadratowa wieża, ale pobyt w zamku Moskali w czasie I wojny światowej skutkował wypalonymi murami i wieżę postanowiono rozebrać. Dziś zostały tylko jej fundamenty. Czwarta wieża stała gdzieś na drodze wjazdowej, była to zapewne kwadratowa wieża bramna.
Niestety, dawny wygląd zamku w czasach świetności został zatarty i jest trudny do odtworzenia i zwizualizowania. Pokazana poniżej XVIII-wieczna mapa wprowadza jeszcze więcej zamieszania - pokazuje zupełnie inny kształt warowni - czworobok w otoczeniu bastionów...
Dookoła zamku leskiego rozpościera się park, który dawniej również był znacznie rozleglejszy. Dziś znajduje się w nim miejski amfiteatr. Warto po nim pochodzić, aby zobaczyć zachodnią część murów obwodowych od dołu (z ul. Turystycznej), bowiem dziedziniec zamku stoi wyżej niż podstawa murów obronnych i tylko z dołu prezentują się one efektownie.
Zdjęcie zamku Lesko po zniszczeniach w czasie I wojny światowej
Widok fasady zamku Lesko od strony dziedzińca - zdjęcie A. Pawlikowskiego z okresu 1905-1910. Skrajnie po lewej kwadratowa wieża zachodnia, zachowana obecnie w fundamentach [kliknij, aby powiększyć zdjęcie]
Plany i rekonstrukcje
Plan zamku w Lesku. 1 - gotycka wieża mieszkalna, 2 - najstarsze skrzydło mieszkalne, 3 - baszta cylindryczna z XVII w., 4 - fundamenty wieży kwadratowej (rozebrana w latach 20-tych XX w.), 5 - fundamenty baszty, 6 - miejsce po wieży bramnej, 7 - pawilon boczny z renesansowym portalem, 8 - portyk klasycystyczny, 9 - oranżeria, 10 - mury niezachowane
Plan piwnic zamkowych wg Barbary Bosak + własne poprawki graficzne.
Lesko na austriackiej mapie z ok. 1770 roku. Zamek z bastionami
Historia, wydarzenia
Zamek w Lesku pochodzi z XVI w. Budowę rozpoczęto w roku 1538 z inicjatywy marszałka wielkiego koronnego Piotra Kmityherbu Szreniawa w miejscu dawnego zameczku / dworu drewnianego kasztelana przemyskiego Jana Kmity. Ród Kmitów z pobliskiego Sobienia musiał zmienić siedzibę, bowiem dotychczasowa, położona na wysokiej górze nie miała możliwości rozwoju. Poza tym, została poważnie zniszczona przez Węgrów
Ruiny zamku Lesko w 1835 r. (rysunek K.W. Kielisiński)
Piotr Kmita
Budowniczy zamku - Piotr Kmita - był jedną z wybitniejszych postaci swojej epoki w Polsce. Funkcjami jakie pełnił można by obdzielić kilka osób, m.in.: marszałek nadworny, marszałek wielki koronny, wojewoda krakowski, wojewoda sandomierski, kasztelan wojnicki, kasztelan sandomierski, starosta krakowski, starosta przemyski, starosta spiski i kolski. Nigdy nie wysługiwał się żadnemu obcemu władcy i nie brał od nikogo pieniędzy. Choć wychowywany był na dworze cesarza Maksymiliana I, to do końca pielęgnował staropolski obyczaj i tradycje. Był zaufanym królowej Bony oraz znanym mecenasem sztuki, otaczał się pisarzami i uczonymi. Dla kraju zasłużył się walcząc z Tatarami, Moskwą i Krzyżakami. Z drugiej strony słynął też z hucznych biesiad i sporej grupy zdolnych do wszystkiego awanturników, będących na jego usługach.
1538 r. - Lesko stało się własnością Piotra V Kmity, który odziedziczył je po śmierci brata Stanisława. Wkrótce rozpoczął budowę zamku, czy raczej dworu obronnego, bo stanowiła go dwupiętrowa wieża mieszkalno-obronna otoczona murem
1553 r. - bezpotomnie zmarł Piotr Kmita. Lesko przejęli Stadniccy, obniżyli wieżę i dobudowali korpus w stylu renesansowym z attyką. Całość otoczona byłą częściowo murem, a częściowo parkanem. Funkcje murów obronnych pełniły także wysokie budynki zamkowe. Obok znajdowały się zabudowania gospodarcze, ogród oraz zwierzyniec
II poł. XVII w. - Stadniccy ponownie przebudowali zamek leski. Na bazie poprzedniej budowli powstał czteroskrzydłowy obiekt z czterema basztami i bastejami
1702 r. - w czasie wielkiej wojny północnej miasto wraz z zamkiem zostało złupione i spalone przez Szwedów, którzy wysłali tu podjazd pod wodzą pułkownika Szperlinga. Celem było schwytanie Jana Stadnickiego, wojewodę wołyńskiego. Nie tylko go zaskoczyli w zamku, ale ponoć odnaleźli wielki skarb. Zniszczeniu uległy wtedy bardzo cenne dokumenty i wyposażenie zamku, a zaraza zdziesiątkowała mieszkańców miasta
1713 r. - sporymi nakładami zamek w Lesku odbudowano
1745 r. - zamek stał się własnością wojewody wołyńskiego Józefa Kantego Ossolińskiego, który jednak rezydował w zamku rymanowskim. Po jego śmierci Lesko odziedziczyła córka Marianna Ossolińska. Wyszła ona za Józefa Mniszcha i ten ród był kolejnym właścicielem budowli
1783 (lub 1785) r. - w wielkim pożarze Leska ucierpiała też warownia
Zdjęcie murów obronnych zamku Lesko w okresie międzywojennym
Wincenty Pol w Lesku
Związki Wincentego Pola, znanego poety, etnografa i geografa z Leskiem, datują się na okres po upadku powstania listopadowego. Wraz z hr. Xawerym Krasickim należał do konspiracyjnej organizacji Związek Dwudziestu Jeden. Był łącznikiem przebywającego na emigracji gen. Józefa Bema z patriotami we Lwowie i uciekając przed policja carską zwykle ukrywał się w majątkach hrabiego. Od 1834 r. przeprowadził się na jego zaproszenie do Leska. 2 lata później otrzymał w dzierżawę majątek Krasickich w Kalnicy. Sam Xawery Krasicki mieszkał najczęściej w Posadzie Leskiej, bo zamek w Lesku był w ruinie po pożarze. Do odbudowy siedziby i powierzenia prac Polowi zachęciła hrabiego jego synowa Aniela z Brzostowskich Krasicka. Projekt nie nawiązywał do wcześniejszego wyglądu budowli, lecz rustykalnych willi włoskich i architektury klasycystycznej. Nieregularna, lekka bryła budowli była przeciwieństwem symetrycznych, monumentalnych rezydencji. Główny etap prac zakończono po 2 latach i Pol zamieszkiwał przez krótki czas w zamku. Potem się wyprowadził, utrzymując z rodzina Krasickich ciepłe relacje. Dalsze etapy odbudowy siedziby trwały jeszcze kilkadziesiąt lat. Odbudowana ponowie po zniszczeniach II wojnie światowej budowla nie jest identyczna z projektem Pola. Niektóre elementy i detale zostały zmienione lub usunięte.
1793 r. - zamek w Lesku został opuszczony. Oto jak opisywano jego stan: "dach zamku zgniły i upadły, mury częściowo porozwalane. Na drugim piętrze jedna sala rozwalona, w pozostałych pięciu pokojach sufity i podłogi zgniłe. Większość pomieszczeń bez okien, pieców i kominków"
1799 r. - ruina jako wiano przeszła w ręce Xawerego Krasickiego
Lata 1836-38 – najważniejszy okres odbudowy zamku przez Krasickiego wg projektu Wincentego Pola. W sumie prace trwały przez 38 lat. Obiekt całkowicie zatracił wtedy swój pierwotny wygląd. XIX-wieczny romantyk - Pol nadał mu kształt rezydencji klasycystyczno - neorenesansowej w stylu włoskim. Powstała oranżeria, do murów obwodowych od strony dziedzińca dobudowano parterowe dobudówki, a do głównego budynku klasycystyczny portyk
lata 1914-1915 - zamek zajęli Moskale i prawie całkowicie go spalili, na szczęście wcześniej wywieziono wyposażenie.
po 1918 r. - właścicielem rezydencji był legionista August Krasicki, znany przyrodnik. Zniszczony podczas I wojny św. zamek został wyremontowany, a park odnowiony
po 1922 r. - Krasiccy powrócili do Leska i zamieszkali w zamku, w jego wschodniej części za basztą. Powoli odbudowywali rezydencję. Przy oranżerii postawiono kamienny portal renesansowy przeniesiony z dworu w Laszkach Murowanych, w parku założono arboretum. Nadbudowali parterowe skrzydła postawione przez Wincentego Pola 100 lat wcześniej przy murach obwodowych. Wieża zachodnia groziła zawaleniem, więc postanowiono rozebrać ją całkowicie
1939-45 r. - zamek leski został zdewastowany i okradziony podczas wojny przez Sowietów. Uciekając przed nimi Krasiccy pozostawili bowiem całe wyposażenie
po 1945 r. - po wojnie działała tu szkoła, internat i przedszkole
1955 r. - zakończono odbudowę zdewastowanej budowli. Powstał w niej ośrodek kolonijny górników kopalni KWK "Makoszowy" z Zabrza
koniec XX wieku - zamek kupiła Gliwicka Agencja Turystyczna i prowadzi w nim hotel, jednak potomkowie rodu Krasickich domagają się zwrotu zabytku. Wojewoda przyznał im rację. W 2000 r. minister Balazs nakazał ponowne rozpatrzenie sprawy.
2013 r. - wojewoda podkarpacki potwierdził, że obiekt nie podlegał reformie rolnej. Nie oznacza to jeszcze zwrotu majątku Krasickim, ponieważ zarządcy z GAT i gmina Lesko odwołali się od decyzji. Sprawa jest cały czas w toku i nie widać końca sporu
2019 r. - podczas prac remontowych murów obronnych zamku odkryto wielki kawał żelaza, który okazał się długą na 1,8 metra lufą armatnią o średnicy pocisku 55 mm.
Leżała ona przy baszcie na głębokości ok. 3,5 metra. Do wydobycia przedmiotu konieczna była koparka.
Działo posiada herb Szreniawa rodu Kmitów i miasta Leska, ale czytelne 2 pierwsze cyfry daty - 1 i 7 sugerują, że nie miało ono nic wspólnego z Kmitami, lecz pochodzi z XVIII wieku, zapewne z okresu Konfederacji Barskiej.
Zdjęcie zamku w Lesku A. Pawlikowskiego z okresu 1900-1910 - widok ogólny bryły od strony zewnętrznej. Widać nieistniejącą wieżę zachodnią
Legendy i podania
Legenda mówi, że wraz z przeprowadzką Kmitów do Leska podążyła za nimi Czarna Dama z Sobienia. Był to ponoć duch Anny Kmity, żony Jana. Pewnego razu pod nieobecność Kmity, zamek Sobień został najechany przez węgierskiego króla Macieja Korwina. Długie oblężenie nie przynosiło jednak rezultatów, postanowiono więc zrobić podkop i wysadzić część murów w powietrze. To spowodowało pożar na zamku, ponieważ niektóre elementy były jeszcze drewniane. Anna wraz z kilkoma służącymi zostało odcięta w swojej komnacie od wyjścia. W oczekiwaniu na śmierć przywdziała czarny, żałobny strój. Gdy Jan Kmita powrócił do zamku zobaczył zgliszcza a wśród nich resztki nadpalonej biżuterii żony, którą zawsze na sobie nosiła. Zrozpaczony ślubował, że pozostanie wierny swojej żonie aż do śmierci i nigdy nie będzie miał innej kobiety. Tak prawdopodobnie się też stało, bo wiadomo że nie miał potomków. Również duch Anny pozostał wierny Kmitom, ponieważ po przeniesieniu się tego rodu do Leska zaczęto ją tu widywać. Podobno po raz pierwszy w 1553 r. przed śmiercią Piotra Kmity, następnie widywano ją zawsze przed zgonami kolejnych Kmitów. W 1702 r. zobaczyła ją, przybyła do Leska na bal, pisarka Anna Ponimirska, która opisała w swojej powieści życie pogrążonej w żałobie kobiety.
Skarb zamkowy
W XIX w. gdy właścicielem zrujnowanego zamku był Xawery Krasicki, zamieszkiwał w nim ubogi szlachcic o nazwisku Łysakowski. Pewnego dnia natrafił on w ruinach na wejście do lochu. W obecności Krasickiego i urzędników austriackich odkopano gruzy i otworzono ciężkie drzwi, za którymi znajdowało się pomieszczenie z różnymi rupieciami, armatami i dwiema zagadkowymi beczkami. Krasicki chciał je zbadać osobiście, liczył bowiem iż zawierają pieniądze, zabronił więc otwierania ich. Niestety, sam był zbyt gruby, żeby zmieścić się w wąskim przejściu. Tymczasem na wieść o skarbach w lochach zamkowych zbiegło się mnóstwo ludzi. Krasicki sam odganiał ich kijem. Dopiero na drugi dzień Austriacy powiększyli otwór i razem z Krasickim weszli do lochu, w myślach dzieląc się już pieniędzmi. Jakież był ich zdziwienie, gdy z rozkutych beczek wysypały się pieniądze... ale skórzane z herbem Kmitów! Jedni mówią, że to diabeł zamienił pieniądze złote na skórzane, a inni podejrzewają, że na zamku praktykowano czarną magię i próbowano przemienić bezwartościowe skórzane krążki na złote dukaty. Całe to zdarzenie opisał Łysakowski w swoim pamiętniku.
Wnętrza zamku Lesko na zdjęciach sprzed 1945 roku
Informacje praktyczne
ADRES I KONTAKT Zamek Leski - ul. Piłsudskiego 7, Lesko
CZAS Dojście z centrum Leska trwa 5 minut. Oglądnięcie z zewnątrz zajmuje ok. 20 minut, z parkiem drugie tyle. Wstęp do środka, czyli do hotelu, jest utrudniony.
WSTĘP Wolny na zewnątrz.
Położenie i dojazd
Południowa część woj. podkarpackiego. 12 km na południowy wschód od Sanoka. Zobacz na mapie.
Zamek leży nieopodal rynku, należy iść na południowy zachód, w stronę Sanu. Od strony wjazdu z Sanoka należy się kierować wraz z główną drogą do góry, zamek leży po prawej stronie koło zakrętu w lewo. Jadąc samochodem można zaparkować tuż przy zamku.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N49.46929167° E22.32555278°
format DM (stopnie, minuty): 49°28.1575002'N 22°19.5331668'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 49°28'09.45''N 22°19'31.99''E
Bibliografia
Frazik Józef - Zamki i budownictwo obronne ziemi rzeszowskiej
Gosztyła Marek, Proksa Michał - Zamki Polski południowo-wschodniej
Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
Jurasz Tomasz - Zamki i ich tajemnice
Kaczyńscy Izabela i Tomasz - Polska - najciekawsze zamki
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Marszałek Juliusz - Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach
Potocki Andrzej - Księga legend i opowieści bieszczadzkich
Proksa Michał - Budownictwo obronno-rezydencjonalne ziemi przemyskiej i sanockiej
Rogiński Ryszard - Zamki i twierdze w Polsce - historia i legendy
Wnętrze zamku na zdjęciu z okresu międzywojennego
Galeria zdjęć
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zdjęcia wykonane: latem 2006
Filmy wideo
Zamek w Lesku z drona 4K
Odkrycie na Zamku w Lesku 2019
Noclegi
Lesko - OW "Zamek", ul. Piłsudskiego 7, (013) 469 62 68, 469 68 78. Lesko - Motel "Fux", ul. Bieszczadzka 4, tel. ( 0...13 ) 46-98-081 Lesko - Hotelik Ratuszowa, ul. Rynek 12, tel. (013) 469 86 32
Lesko - Pensjonat Gawra, Łączki 80, tel. (013) 469 66 55, gsm 888 959 959
Lesko - Noclegi Romantica, ul. Piłsudskiego 11, tel. (013) 469 85 73
Lesko - Schronisko PTSM Bieszczadnik, ul. Jana Pawła II, tel. (013) 469 62 69
Lesko - Bursa Szkolna, ul. Piłsudskiego 31, tel (013) 469 62 73
Lesko - Agroturystyka "Ranczo Średnia Góra", ul. Osiedlowa 20, tel. (013) 469 68 69
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Ostatnie wpisy
wielkie rozczarowanie zamkiem w Lesku Autor: dorota Data: 2018-07-19 20:17:39
Pałakać się chce. Piękne miejsce z historią brudne i zaniedbane. Chcieliśmy przenocować, ale po wejściu do pokoju SUPERIOR!" szybko uciekliśmy, stare tapczaniki z brudną tapicerką, łazienka pamięta lata 70-te. Przygnębiające. Zamiast oddać prawowitym włąscicielom, którzy może przywróciliby dawną świetność lepiej się jako miasto odwoływać i czekać, aż wszystko się rozpadnie. Brawo władze miasta. Turysto pospiesz się, bo za chilę zupełnie NIC nie będzie tu do obejrzenia.
Zamek w Lesku Autor: Witek Data: 2012-07-16 15:08:08
Nie zrażając się poniższą opinią odwiedziłem Zamek i skorzystałem z noclegu. Polecam ciekawa budowla pod względem architektonicznym. Pani na recepcji poinformowała mnie, że prowadzone są prace konserwatorskie i remontowe obiektu oraz badania archeologiczne na terenie parku zamkowego. To widać bowiem taras jest pięknie odnowiony, miło na nim posiedzieć i napić się kawy. Pokoje przyzwoite. Wokół obiektu dużo zieleni.
Zamek w Lesku Autor: Witek Data: 2012-07-16 15:05:03
Nie zrażając się poniższą opinią odwiedziłem Zamek i skorzystałem z noclegu. Polecam ciekawa budowla pod względem architektonicznym. Pani na recepcji poinformowała mnie, że prowadzone są prace konserwatorskie i remontowe obiektu oraz badania archeologiczne na terenie parku zamkowego. To widać bowiem taras jest pięknie odnowiony, miło na nim posiedzieć i napić się kawy. Pokoje przyzwoite. Wokół obiektu dużo zieleni.
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis historyczno-krajoznawczy. Nie finansuje nas żadna firma ani instytucja. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz nasze dalsze funkcjonowanie i aktualizację informacji.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).