Lidzbark Warmiński

Średniowieczny zamek biskupi

1241 r. - zakon krzyżacki zdobył gród Lacberg - była to pierwsza wzmianka historyczna o Lidzbarku
1243 r. - utworzono biskupstwo warmińskie. Następnie plemiona pruskie dwukrotnie odbijały gród z drewniano-ziemną warownią
1273 r. - warownia lidzbarska została ostatecznie zdobyta i przejęta przez biskupów warmińskich.
lata 1315–1321 - pełniła funkcję tymczasowej siedziby biskupa warmińskiego Eberharda z Nysy.
lata 1350-1355 - początek budowy murowanego zamku lidzbarskiego przez bp Jana I z Miśni. Za jego życia powstały mury obwodowe i fundamenty 3 skrzydeł warowni. Nie ma pewności czy stanęła ona dokładnie w miejscu grodu pruskiego i pierwszej siedziby biskupiej
lata 1335–1342 - znany jest tutejszy wójt - Henryk von Luter
lata 1355-1373 - prace kontynuował następca bp Jana I - Jan II Stryprock, który prawdopodobnie był pierwszym biskupem zamieszkałym na zamku

Zmagania z Krzyżakami Mimo że na mocy drugiego pokoju toruńskiego Warmia na stałe przypadła Polsce, nie był to koniec zmagań z zakonem krzyżackim. 18 sierpnia 1520 roku pod Lidzbark podeszły wojska wielkiego mistrza Albrechta Hohenzollerna. Przez 5 godzin ostrzeliwały miasto i zamek, lecz nie poczyniły większych strat. Celne odpowiedzi artylerii zamkowej, którą dowodził starosta Albrecht Luzjański zniechęciły Krzyżaków do dalszych ataków. Kolejną próbę podjęli jednak dość szybko, bo dwa miesiące później oblężeniem osobiście dowodził wielki mistrz. Tym razem zebrał znacznie większe siły i prowadził silny ostrzał artyleryjski przez kilka dni. Na zamek i miasto padało ok. 100 pocisków dużego kalibru dziennie. Znów jednak nie przynosiło to zamierzonego efektu, więc zaczęto bombardować miasto pociskami zapalającymi. Obrońcy wsparci siłami królewskimi nie zasypywali gruszek w popiele i w końcu praktycznie bez strat odparli również i ten atak. Na przykład 19 października podczas jednego z wypadów za mury (tzw. wycieczki) w starciu na otwartym polu rozbili oddział krzyżacki zabijając 30 zbrojnych.

lata 1373-1401 - zasadniczą fazę budowy zakończył kolejny biskup warmiński Henryk III Sorbom. Zamek z Lidzbarku miał cztery skrzydła mieszkalne z wewnętrznym dziedzińcem i dwa warowne przedzamcza. Bp Henrykowi zamek zawdzięcza m.in. wykończenie dziedzińca z arkadowymi krużgankami i doprowadzenie wody. Na podzamczu południowym powstało najpierw skrzydło południowe z wieżą po środku, potem skrzydło zachodnie (siedziba wójta) i wschodnie (gospodarcze)
1442 r. - wielki pożar uszkodził zamek
1454 r. - po przystąpieniu Lidzbarka do propolskiego Związku Pruskiego, miejscowa ludność opanowała zamek i usunęła z niego stronnika Krzyżaków biskupa Franciszka Kuhschmulza. Warownię zajęło zaciężne wojsko czeskie w służbie polskiej
1461 r. - biskup Paweł Legendorf przejął władzę nad zamkiem
1466 r. - po podpisaniu pokoju toruńskiego Lidzbark został przyłączony do Polski i kolejni biskupi byli już Polakami, i to wybitnymi
1497 r. - następny pożar zniszczył budowlę. Przy odbudowie bp Watzenrode zmienił nieco sylwetkę zamku. M.in. dodał i pięknie udekorował 3 narożne gotyckie wieżyczki, zlikwidował ozdobne szczyty, podwyższył mury obwodowe. Na podzamczu wzniesiono cylindryczną basztę w narożniku płd.-wsch.
1520 r. - Krzyżacy pod wodzą Albrechta Hohenzollerna kilkakrotnie nieudanie szturmowali zamek i miasto (patrz ciekawostka)
1559 r. - ponownie ogień strawił budynki zamkowe
lata 1589-1599 - bp Andrzej Batory dobudował do skrzydła północnego gotycki budynek zwany "pokojami kardynalskimi" lub pałacem Batorego. Rozebrano go w roku 1767. Na podzamczu powstał nowy silnie obwarowany wjazd z basztami i szyją wjazdową od strony południowo - zachodniej
1627 r. - zamek lidzbarski otoczono nowymi umocnieniami ziemnymi, mającymi wzmocnić obronę przed Szwedami, którzy zdewastowali go rok wcześniej
lata 1666-1673 - na ten okres cała niemalże literatura przypisuje rozbudowę zamku. Dokonać jej miał bp Jan Stefani Wydżga, a najbardziej spektakularnym jej elementem był barokowy pałac przy południowym skrzydle zamku. W rzeczywistości, jak dowiódł badacz W. Wółkowski, pałac nie istniał jeszcze w czasach tegoż biskupa, a on sam przeprowadził tylko niewielki remont podupadającej rezydencji. Jedyną pamiątką po nim jest fryz z herbami biskupów warmińskich na ścianie Wielkiego Refektarza. Wg inwentarzy w miejscu późniejszego pałacu stała parterowa oficyna z użytkowym poddaszem.
lata 1679-1689 - początek barokowej przebudowy z inicjatywy kardynała Michała S. Radziejowskiego. Dotknęła ona przede wszystkim kaplicy zamkowej, zakrystii oraz wnętrza Małego Refektarza. Kardynał odnowił też krużganki
lata 1689-1697 - szerzej zakrojone plany odnowienia siedziby biskupiej miał Stanisław Zbąski, który zastanawiał się nawet czy nie zburzyć starego zamku i wznieść go od nowa. Ostatecznie z braku funduszy rozbudował oficynę przy skrzydle południowym do dwukondygnacyjnego budynku pałacowego z ryzalitami, który przejął funkcje mieszkalne. Powstała więc wtedy połowa (wschodnia) barokowego pałacu, niesłusznie przypisywanego bp Wydżdze. Mieszkało w nim ostatnich ośmiu biskupów warmińskich (rozebrano go w roku 1840). Gotycki zamek zaś przeznaczono na cele reprezentacyjne. Biskup Zbąski wykonał w nim jeszcze szereg prac o charakterze dekoracyjnym i renowacyjnym, w tym odnowienie fontanny na środku dziedzińca zamkowego. Na południe od rezydencji, w ogrodach biskupich, w miejscu skromnej letniej willi biskupiej postawił nową okazałą budowlę, być może wg projektu Tylmana z Gameren
lata 1703-1705 r. - podczas wojny północnej warownię zajął król szwedzki Karol XII. Ograbił ją ze zbiorów bibliotecznych i dzieł sztuki. Część z nich, jak portrety biskupów warmińskich, przechowywana jest do dziś w pod-sztokholmskim zamku Skokloster. Szwedzi spalili również willę letnią bp Zbąskiego

1712 r. - biskupem warmińskim został Teodor Potocki, który przystąpił do odbudowy zdewastowanej siedziby. Postawił również nową letnią willę
1724 r.- biskup Krzysztof Andrzej Jan Szembek kontynuował dzieło poprzednika i miał największy wkład w przywrócenie zamkowi dawnej świetności. Do 1727 r. rozbudował on pałac bp Zbąskiego od południa o skrzydło zachodnie, tworząc znany ze starych grafik tzw. pałac Wydżgi. Podzamcze południowe zyskało paradny dziedziniec, a gotycka wieża w środku skrzydła południowego została przekształcona w stylu barokowym i zyskała sztukaterię. Nazwano ją Wieżą Zegarową. Przebudowie uległ również most między podzamczem a pałacem oraz utworzony poniżej w suchej fosie ogród
1741 r. - kolejny biskup Adam Stanisław Grabowski zajął się głównie podzamczem. Całkowicie przebudował skrzydło wschodnie, dodając jedną kondygnację i ryzalit z tympanonem po środku. Odtąd budynek ten zwano pałacem bp Grabowskiego. Działał tu sąd i urząd wójta. Skrzydło zachodnie podzamcza zaś przeznaczono na cele gospodarcze. Na paradnym dziedzińcu postawiono figurę św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Kaplica zamkowa otrzymała nowe barokowe organy i dekorację rokokową, a dziedziniec z krużgankami nowe kolory. Do barokowego pałacu dostawiono od wschodu podobną stylistycznie, trójkondygnacyjną przybudówkę z sypialnią biskupią i gabinetem lustrzanym

Napoleon w zamku 10 czerwca 1807 r. w pobliskim Ignalinie rozegrała się bitwa pomiędzy wojskami francuskimi a koalicją rosyjsko-pruską. Brał w niej udział sam cesarz Napoleon Bonaparte. Sławny wódz kierował swoimi oddziałami z Góry Wiatracznej, leżącej około dwóch kilometrów na północny zachód od Ignalina. Po bitwie, którą uważa się za nierozstrzygniętą, Bonaparte przez 4 godziny odpoczywał na zamku w Lidzbarku, a dokładnie w Pałacu bp Grabowskiego.

lata 1767-1795 - na zamku rezydował bp Ignacy Krasicki (patrz dwór Smolajny). Pomimo rozbiorów budowla w dalszym ciągu błyszczała przepychem i była znana z pięknych ogrodów. "Książę poetów" bardzo lubił tu przebywać. Pod koniec jego "kadencji" widać było już pierwsze oznaki schyłku. Gdanisko i ganek łączący go z zamkiem były zrujnowane, rozebrano tzw. pałac Batorego. Krasicki dokonał przebudowy i upiększenia Wielkiego Refektarza, powiększenia biblioteki i remontów w komnatach tego wymagających
po 1795 r. - następni biskupi Karol i Józef Hohenzollernowie zaniedbali zamek tak, że całkowicie wyprowadzili się z niego do opactwa w Oliwie pod Gdańskiem
XIX w. - w zamku urządzono szpital wojskowy, piekarnię oraz koszary. Całe założenie zostało totalnie zdewastowane. Władze pruskie nakazały nawet jego rozbiórkę, lecz po proteście mieszkańców miasta ograniczono się tylko do usunięcia tzw. pałacu Wydżgi (1840 r.), obniżono też Wieżę Zegarową na podzamczu do wysokości skrzydła południowego.
1857 r. - za sprawą bp Ambrożego Geritza na zamku powstał szpital i sierociniec Fundacji św. Józefa. Prace remontowe i adaptacyjne w zamku przeprowadził architekt lidzbarski Jester. Sierociniec przetrwał aż do roku 1932
1926 r. - rozpoczęto prace konserwatorskie pod kierunkiem Karla Haukego, a rok później utworzono muzeum regionalne.

lata 1933–1939 - równolegle z muzeum w zamku działał katolicki ośrodek oświatowy
po 1939 r. - Niemcy urządzili w piwnicach zamkowych więzienie dla sowieckich jeńców. Sam zamek nie ucierpiał bezpośrednio od działań wojennych, lecz zbiory muzeum zostały rozgrabione i zniszczone
1953 r. - skrzydło południowe i część północno-wschodniego zaadaptowano na potrzeby męskiego internatu Liceum Pedagogicznego
1963 r. - zamek Lidzbarku Warmiński został uznany za zabytek klasy 0 i przeszedł pod zarząd Muzeum Mazurskiego w Olsztynie
1972 r. - rozpoczęto prace konserwatorskie, zarysowano mury rozebranego pałacu barokowego, choć niezbyt wiernie
1985 r. - w obiekcie utworzono Muzeum Warmińskie, nadal pod zarządem muzeum w Olsztynie
1994 r. - pożar zniszczył pałac na podzamczu oraz część wielkiej baszty narożnej
2005 r. - odkryto nieznane dotychczas podziemia zamku. Wielka sala powstała z połączenia dwóch kondygnacji piwnic, pełniąca niegdyś funkcje gospodarcze przeznaczona zostanie na cele konferencyjne. Turyści także będą mogli ją zwiedzać
2011 r. - po 4 latach zakończyły się prace konserwatorskie i archeologiczne na zamku. Odnalezione materiały źródłowe i XVIII-wieczna inwentaryzacja pozwoliły na odtworzenie Wieży Zegarowej na podzamczu. Remont objął dachy, dziedziniec, krużganki, portale, zegar słoneczny, a w kaplicy zajęto się ołtarzem, któremu po odnowieniu przywrócono historyczny wygląd. W murach wymieniona została też cała instalacja. Podzamcze zyskało Wieżę Zegarową Wielką niespodzianką było odkrycie na krużgankach, pod wieloma warstwami farby, malowideł z końca XIV wieku. Historycy sztuki określają je jako rewelację na skalę światową. Znakomite pod względem artystycznym polichromie przedstawiają m.in. patronkę zamku - św. Katarzynę, postacie świętych oraz sceny z życia Chrystusa. Ich stan jest różny, często zupełnie nieczytelny dla laika, więc zadaniem na przyszłość dla dyrekcji zamku jest ich lepsze wyeksponowanie i być może częściowa rekonstrukcja. Odkrycie konserwatorów zmienia wizerunek warowni lidzbarskiej. Przed wiekami posiadała ona wyjątkowy dziedziniec, mieniący się kolorami jak żaden inny zamek na ziemiach polskich! Poza tym prace pozwoliły ustalić, że kamienie użyte do budowy krużganków pochodzą z bałtyckich wysp Gotlandii i Olandii, skąd czerpano też budulec dla zamku w Malborku. Podzamcze zostało sprzedane (lub wydzierżawione) i działa w nim Hotel Krasicki.