Możesz ocenić: Lidzbark Warmiński / warmińsko-mazurskie - Gotycki zamek biskupi
Opis
Centrum kultury i sztuki
Z rezydencją lidzbarską związanych było wielu wybitnych ludzi, którzy sprawili, iż zamek przez wieki stał się znanym również poza granicami kraju ośrodkiem nauki, kultury i sztuki.
Pierwszym z nich był bp Łukasz Watzenrode. Gruntownie wykształcony, szanowany na dworze królewskim, mimo niemieckiego pochodzenia dążył do ostatecznej likwidacji zakonu krzyżackiego w Prusach. Dzięki niemu w zamku lidzbarskim przebywał siostrzeniec biskupa - Mikołaj Kopernik. Najpierw krótko w 1495 r., a następnie po powrocie z Włoch aż 8 lat (1503-1510). To właśnie wtedy młody Kopernik wyrobił sobie antykrzyżackie poglądy. W Lidzbarku ukształtował rewolucyjną teorię heliocentryczną, napisał pierwsze epokowe dzieło "Comentariolus" i przetłumaczył z języka greckiego "Listy Teofilaktyka Symokatty". Kopernik odwiedzał zamek również po śmierci wuja, pełnił bowiem funkcję przybocznego lekarza biskupów warmińskich. W 1528 r. po naradzie z biskupem Ferberem ustalił tu ostateczną wersję znanego traktatu o reformie monety w Prusach pt. "Sposób bicia monety".
Następny to bp Adam Stanisław Grabowski. Znany z szerokiej działalności artystycznej i naukowej. Z jego inicjatywy ogłoszono drukiem po raz pierwszy kronikę Galla Anonima, a topograf Endersch opracował nowoczesną mapę Warmii. Dzięki Grabowskiemu ziemia warmińska przeżywała wielki rozkwit gospodarczy.
Ostatnim polskim biskupem warmińskim przed rozbiorami był słynny poeta, prozaik i komediopisarz Ignacy Krasicki. W zamku, gdzie otoczył się wybitnymi artystami i uczonymi, powstała większość jego utworów. Stworzył tu teatr, wieczory literackie, zbudował oranżerię, a jego ogrody były znane w całej Polsce. Zgromadził bogaty księgozbiór, ogromną kolekcję grafik, galerię obrazów oraz zbiory medali.
Z innych wybitnych biskupów należy wymienić: Jana Dantyszka - humanistę, poetę i pierwszego polskiego zawodowego dyplomatę, Marcina Kromera - wielkiego historyka i pisarza, Andrzeja Batorego - kardynała, wojewodę siedmiogrodzkiego i bratanka króla, Piotra Tylickiwgo - podkanclerzego koronnego, Szymona Rudnickiego - wielkiego sekretarza koronnego, Jana Olbrachta - syna króla Zygmunta III Wazy, Jana Stefana Wydżgę - znanego poetę i historyka, Andrzeja Załuskiego - czołowego polityka rządów saskich i wydawcę źródeł historycznych.
kazała warownia lidzbarska w największym niegdyś mieście na Warmii, stoi przy ujściu rzeki Symsarny do Łyny.
Otoczona wciąż nawodnioną fosą robi duże wrażenie. Założenie składa się zamku właściwego i oddzielonego od niego suchą fosą przedzamcza południowego. Nie zachowało się tylko przedzamcze północne, gdzie stał zamkowy młyn. Zamek zbudowano z cegły z kamienną podmurówką na planie kwadratu o boku 48,5 m. W narożniku płn.-wsch. znajduje się potężna wieża o 14 kondygnacjach. Wieża z licznymi otworami strzelniczymi w dolnej części jest czworoboczna, a w górnej ośmioboczna. Kiedyś zwieńczona była blankami. Na pozostałych narożnikach postawiono małe kwadratowe wieżyczki dekoracyjne, których wygląd zmieniał się na przestrzeni wieków. Bardzo przypadł mi do gustu wewnętrzny dziedziniec z dwukondygnacyjnymi krużgankami, tworzący specyficzną posępną atmosferę.
Są to jedyne w Polsce tak zabytkowe krużganki, które zachowały się bez zmian architektonicznych.
Jak się jednak niedawno okazało, przed wiekami wyglądały one zupełnie inaczej. Wiele warstw farby kryje wspaniałe kolorowe malowidła, które zostały już podobno wyeksponowane zwiedzającym, a wkrótce być może będą częściowo rekonstruowane.
Obiekt przypomina warownię krzyżacką i to nie tylko z zewnątrz.
Na reprezentacyjnym piętrze do dzisiaj można tu oglądać: kaplicę, wielki i mały refektarz, kapitularz, salę audiencyjną i komnaty biskupie. Umieszczono w nich ciekawe ekspozycje poświęcone biskupom warmińskim, w szczególności Ignacemu Krasickiemu i sztuce od XIV do XX wieku. Sale posiadają przepiękne sklepienia gwiaździste oraz gotyckie i renesansowe portale. Niestety niewiele zostało z polichromii zdobiących ściany, a także krużganki na dziedzińcu. Na parterze funkcjonowała niegdyś kuchnia, piekarnia, spiżarnia, browar oraz szkoła. Dwie najwyższe kondygnacje pełniły funkcje spichlerzy oraz obronne - były tam ganki dla straży. Obecnie jest tu galeria malarstwa współczesnego oraz bardzo ciekawa wystawa ikon rosyjskich (warto zwrócić uwagę na ikonę Matki Boskiej z 3 rękami). Zamek posiadał również dwie kondygnacje podziemne. Dzisiaj w ich fragmencie znajduje się udostępniona dla turystów zbrojownia.
Przed bramą do zamku właściwego zauważyć można fundamenty jakiejś budowli, są to relikty pałacu jaki dobudowano w XVII wieku.
Na przedzamczu uwagę zwraca odnowiony budynek pałacowy postawiony przez biskupa Grabowskiego z herbem tegoż oraz orderem Orła Białego nad wejściem. Obecnie mieści w nim biblioteka. Poza tym przedzamcze okupuje jeszcze kilka instytucji, w tym Straż Miejska, stoi tam też figura św. Katarzyny. Od zewnętrznej strony zachowała się potężna baszta przystosowana do broni artyleryjskiej.
Obecny wjazd do założenia znajduje się obok narożnika południowo - zachodniego, kiedyś jednak prowadził od północnego zachodu. Przybysz musiał przejść wzdłuż skrzydła zachodniego na przedzamcze i dopiero po minięciu 5 warownych bram mógł wejść do zamku właściwego tak jak dziś od strony południowej.
Niestety potencjał tego zamku nie jest wg mnie wykorzystywany, komuś wyraźnie brakuje pomysłów i wyobraźni. Przedzamcze i dziedziniec są całkowicie puste, a powinny tam stać armaty (kiszą się w piwnicach), może zbroje albo inne rzeczy czyniące odpowiedni klimat, nie mówiąc o zwykłej ławie do siedzenia. Brakuje też kwiatów i ozdobnej roślinności. W zamku przydała by się galeria z obrazami i innymi porządnymi pamiątkami, stylowa knajpka etc.
Przeznaczenie całego piętra na paskudne malarstwo współczesne jest bardzo problematyczne, bo wg mnie
kicz nie pasuje do tak szacownego zabytku.
Na przedzamczu pozwala się parkować samochodom, a czasem jacyś kretyni stają nawet za mostem przed samą bramą wejściową! (ochrona zamku nie reaguje, widać dobrze zna tych pseudoinwalidów nie mogących przejść kilka kroków pieszo). Powinno to być zakazane ze względów estetycznych jak i bezpieczeństwa dla samego mostu. To, że uniemożliwia zrobienie dobrych zdjęć zwiedzającym oczywiście nikogo nie interesuje, bo muzea w Polsce są głównie dla muzealników...
Potyczki słowne
Gdy bp Krasicki po raz pierwszy znalazł się na zamku tak scharakteryzował jego dawnych założycieli: "Sterowni o dostatki, zbiór jadła, napojów,
Więcej piwnic, spichrzów mieli niż pokojów".
Mimo, że biskup przebywał tu przez długi czas, to jednak zamek nie zawsze dobrze mu służył. Jednej zimy skarżył się w liście: "Jest tu tak zimno, tak zimno, że ledwo utrzymać mogę pióro, w pokoju, którego mimo ustawicznego podtrzymywania ognia nie mogę ogrzać". Dlatego zimą starał się opuszczać Lidzbark.
Pewnego razu, gdy Krasicki podejmował na zamku Jana Ursyna Niemcewicza, ten zauważył, iż usługuje im bardzo brzydka służąca i zażartował: "Kto z brzydką grzeszy, dwa razy grzeszy, bo i Boga obraża i ludzi śmieszy". Biskup oczywiście nie pozostał dłużny i odrzekł: " Kto z brzydką grzeszy, duszę swą zbawia, bo grzesząc jednocześnie pokutę odprawia".
Plan
Plan pierwszego piętra 1 - kaplica, 2 - wielki refektarz, 3 - kaplica biskupa Watzenrodego (wieża), 4 - sala audiencyjna, 5 - komnata biskupa, 6 - przejście do niezachowanego gdaniska, 7 - kredens (pomieszczenie dla służby i zastawy stołowej), 8 - mały refektarz, 9 - kapitularz
Źródło: Polska - najciekawsze zamki, Izabela i Tomasz Kaczyńscy, 2001 Muza SA
Rekonstrukcja
Rekonstrukcja zamku z ok. 1400 roku wg A. Kąsinowskiego
Źródło: Leksykon Zamków w Polsce, L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm, Arkady 2002
Rekonstrukcja całego założenia zamkowego z XVI w. wg K. Haukego i w Thimma. 1 - zamek właściwy, 2 - przedzamcze południowe, 3 - przedzamcze północne, 4 - miasto
Źródło: Zamki krzyżackie w Polsce, M. Haftka, Malbork - Płock 1999
Historia
becny zamek powstał w poł. XIV wieku, po przeniesieniu tu głównej siedziby biskupów warmińskich z Ornety. Wcześniej bo w I poł. XIII wieku Krzyżacy zbudowali w tym miejscu drewniano-ziemną warownię, która z kolei stanęła na zgliszczach grodu Lecbarg pruskiego plemienia Pogezanów.
Panorama miasta z zamkiem z 1708 r. wg miedziorytu S. Febera
Źródło: Zamki krzyżackie w Polsce, M. Haftka, Malbork - Płock 1999
lata 1350-1355 - początek budowy zamku przez bp Jana I z Miśni. Za jego życia powstały mury obwodowe i fundamenty 3 skrzydeł warowni
lata 1355-1373 - prace kontynuował jego następca Jan II z Stryprock
Zmagania z Krzyżakami
Mimo, że na mocy drugiego pokoju toruńskiego Warmia na stałe przypadła Polsce, nie był to koniec zmagań z Zakonem Krzyżackim. 18 sierpnia 1520 roku pod Lidzbark podeszły wojska wielkiego mistrza Albrecht. Przez 5 godzin ostrzeliwały miasto i zamek lecz nie poczyniły większych strat. Celne odpowiedzi artylerii zamkowej, którą dowodził starosta Albrecht Luzjański zniechęciły Krzyżaków do dalszych ataków. Kolejną próbę podjęli jednak dość szybko, bo dwa miesiące później oblężeniem osobiście dowodził wielki mistrz. Tym razem zebrał znacznie większe siły i prowadził silny ostrzał artyleryjski przez kilka dni. Na zamek i miasto padało ok. 100 pocisków dużego kalibru dziennie. Znów jednak nie przynosiło to zamierzonego efektu więc zaczęto bombardować miasto pociskami zapalającymi. Obrońcy wsparci siłami królewskimi nie zasypywali gruszek w popiele i w końcu praktycznie bez strat odparli także i ten atak. Na przykład 19 października podczas jednego z wypadów za mury (tzw. wycieczki) w starciu na otwartym polu rozbili oddział krzyżacki zabijając 30 zbrojnych.
lata 1373-1401 - zakończył je kolejny biskup warmiński Henryk III Sorbom. Zamek miał cztery skrzydła mieszkalne z wewnętrznym dziedzińcem i dwa warowne przedzamcza
1442 r. - wielki pożar uszkodził zamek
1454 r. - po przystąpieniu Lidzbarka do propolskiego Związku Pruskiego miejscowa ludność opanowała zamek i usunęła z niego stronnika Krzyżaków biskupa Franciszka Kuhschmulza. Zamek zajęło zaciężne wojsko czeskie w służbie polskiej
1461 r. - biskup Paweł Legendorf przejął władzę nad zamkiem
1466 r. - po podpisaniu pokoju toruńskiego Lidzbark został przyłączony do Polski i kolejni biskupi byli już Polakami i to wybitnymi
1497 r. - następny pożar zniszczył zamek. Przy odbudowie bp Watzenrode zmienił nieco sylwetkę zamku. M.in. dodał i pięknie udekorował 3 narożne gotyckie wieżyczki
1520 r. - Krzyżacy kilkakrotnie nie udanie szturmowali zamek i miasto
1559 r. - i znów ogień strawił budynki zamkowe
lata1589-1599 - bp Andrzej Batory dobudował do skrzydła północnego budynek zwany "pokojami kardynalskimi". Rozebrano go w roku 1767
1627 r. - zamek otoczono nowymi umocnieniami ziemnymi, mającymi wzmocnić jego obronę przed Szwedami, którzy zdewastowali go rok wcześniej
lata 1666-1673 - kolejną rozbudowę przeprowadził bp Jan Stefan Wydżga. Zbudował on budynek przy południowym skrzydle zamku. Pałac ten przejął funkcje mieszkalne, a stary zamek przeznaczono na cele reprezentacyjne. W pałacu mieszkało ostatnich ośmiu biskupów (rozebrano go w roku 1840). Wnętrza zamkowe zapełniły się dziełami sztuki i wytwornymi meblami.
1703 r. - podczas wojny północnej warownię zajął król szwedzki Karol XII. Ograbił go ze zbiorów bibliotecznych i dzieł sztuki
Przekrój podłużny przez wschodnie skrzydło zamku wg planu ze zbioru IS PAN Źródło: Zamki Warmii i Mazur, Lucjan Czubiel, Olsztyn 1986
XVIII w. - biskupi Krzysztof Andrzej Szembek i Adam Stanisław Grabowski sukcesywnie odbudowywali zamek przywracając mu przynajmniej częściowo dawną świetność. Bp Grabowski postawił stojący do dziś pałac na przedzamczu z przeznaczeniem na sąd i siedzibę wójta. Kaplica zamkowa zyskała nowe barokowe organy i dekorację rokokowy
Napoleon w zamku
10 czerwca 1807 r. w pobliskim Ignalinie rozegrała się bitwa pomiędzy wojskami francuskimi a koalicją rosyjsko-pruską. Brał w niej udział sam cesarz Napoleon Bonaparte. Sławny wódz kierował swoimi oddziałami z Góry Wiatracznej, leżącej około dwóch kilometrów na północny zachód od Ignalina. Po bitwie, którą uważa się za nierozstrzygniętą, Bonaparte przez 4 godziny odpoczywał na zamku w Lidzbarku a dokładnie w Pałacu bp Grabowskiego.
lata 1767-1795 - na zamku rezydował bp Ignacy Krasicki (patrz Smolajny). Pomimo rozbiorów zamek w dalszym ciągu błyszczał przepychem i był znany z pięknych ogrodów
po 1795 r. - następni biskupi Karol i Józef Hohenzollernowie zaniedbali zamek tak, że całkowicie wyprowadzili się z niego do Oliwy
XIX w. - w zamku urządzono szpital wojskowy, piekarnię oraz koszary. Całe założenie zostało totalnie zdewastowane. Władze pruskie nakazały nawet jego rozbiórkę lecz po proteście mieszkańców miasta ograniczono się tylko do usunięcia pałacu Wydżgi
1857 r. - za sprawą bp Ambrożego Geritza na zamku powstał szpital i sierociniec Fundacji św. Józefa. Prace remontowe i adaptacyjne w zamku przeprowadził architekt lidzbarski Jester
1927 r. - rozpoczęto prace konserwatorskie i utworzono muzeum regionalne.
po 1939 r. - Niemcy urządzili w piwnicach zamkowych więzienie dla rosyjskich jeńców. Sam zamek nie ucierpiał bezpośrednio od działań wojennych, lecz zbiory muzeum zostały rozgrabione i zniszczone
1963 r. - zamek został uznany za zabytek klasy 0
1985 r. - obiekt przekazano Muzeum Warmińskiemu
1994 r. - pożar zniszczył pałac na przedzamczu oraz część wielkiej baszty narożnej
2005 r. - odkryto nieznane dotychczas podziemia zamku. Wielka sala powstała z połączenia dwóch kondygnacji piwnic, pełniąca niegdyś
funkcje gospodarcze przeznaczona zostanie na cele konferencyjne. Turyści także będą mogli ją zwiedzać
2011 r. - zakończyły się prace konserwatorskie na zamku. Remont objął dachy, dziedziniec, krużganki, portale, zegar słoneczny, a w kaplicy zajęto się ołtarzem, któremu po odnowieniu przywrócono historyczny wygląd. W murach wymieniona została też cała instalacja.
Wielką niespodzianką było odkrycie na krużgankach, pod wieloma warstwami farby, malowideł z końca XIV wieku.
Historycy sztuki określają je jako rewelację na skalę światową. Znakomite pod względem artystycznym polichromie przedstawiają m.in. patronkę zamku - św. Katarzynę, postacie świętych oraz sceny z życia Chrystusa. Ich stan jest różny, często zupełnie nieczytelny dla laika, więc zadaniem na przyszłość dla dyrekcji zamku jest ich lepsze wyeksponowanie i być może częściowa rekonstrukcja.
Odkrycie konserwatorów zmienia wizerunek warowni lidzbarskiej. Przed wiekami posiadała ona wyjątkowy dziedziniec, mieniący się kolorami jak żaden inny zamek na ziemiach polskich!
Poza tym prace pozwoliły ustalić, że kamienie użyte do budowy krużganków pochodzą z bałtyckich wysp Gotlandii i Olandii, skąd czerpano też budulec dla zamku w Malborku.
Panorama miasta z zespołem zamkowym po prawej stronie wg ryciny z pocz. XIX w. Źródło: Zamki Warmii i Mazur, Lucjan Czubiel, Olsztyn 1986
Wstęp
Płatny do muzeum - 6 zł. Niestety za fotografowanie zdziera się dodatkowo 6 zł. Na przedzamczu można spotkać panią, która oferuje zwiedzanie z przewodnikiem za 30 zł/grupa. Czynne codziennie poza poniedziałkami do godz. 17.00, ale wejść trzeba nie całą godzinę wcześniej.
Ponieważ informacje o godzinach otwarcia, a przede wszystkim cenach biletów szybko się dezaktualizują, sprawdź je na stronie oficjalnej opisywanego zamku/dworu: otwórz stronę obiektu
Położenie i dojazd
Północna część woj. warmińsko-mazurskiego. 25 km na południowy-zachód od Bartoszyc, 50 km na północ od Olsztyna. Zobacz na mapie.
Pociągiem można dojechać do Olsztyna, dalej PKS-em, które jeżdżą często.
Zamek znajduje się na wschód od centrum miasteczka. Samochód najlepiej zaparkować na centralnym placu Wolności.
Czas
Z rynku idzie się 3 min. Pobieżne oglądnięcie z zewnątrz i zwiedzenie wnętrz zajmuje ok. 70 minut.
Współrzędne geograficzne:
format D (stopnie): N 54.12577222°, E 20.58305278°
format DM (stopnie, minuty): N 54° 7.5463332', E 20° 34.9831668' format DMS (stopnie, minuty, sekundy): N 54° 07' 32.78'', E 20° 34' 58.99''
Okoliczne atrakcje
Kościół pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła z II poł. XIV wieku z ogromną 70-metrową wieżą
W centrum miasta stoi dwubasztowa Wysoka Brama
Resztki całkiem wysokich murów miejskich
Przy zamku, po drugiej stronie ulicy rozciąga się malowniczy wąwóz rzeki Symsarny
Bibliografia
Czubiel Lucjan - Zamki Warmii i Mazur
Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
Haftka Mieczysław - Zamki krzyżackie w Polsce. Szkice z dziejów
Jurasz Tomasz - Zamki i ich tajemnice
Kaczyńscy Izabela i Tomasz - Polska - najciekawsze zamki
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Rogiński Ryszard - Zamki i twierdze w Polsce - historia i legendy
Zdjęcia
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zdjęcia wykonane: latem 2004
Z lotu ptaka
Widok opisywanego obiektu (lub miejsca na którym stał) z satelity
Noclegi
Lidzbark Warm. - "Zacisze Leśne", tel. (089) 767 24 21 (dobre tanie noclegi, należy jechać najpierw na Bartoszyce, przed stadionem skręcić w prawo na Jeziorany i dalej będzie reklama)
Lidzbark Warm. - Hotel PTTK, ul. Wysokiej Bramy 2, tel.: (089) 767 25 21 (chyba już nie działa)
Lidzbark Warm. - Hotel, ul. Spółdzielców, tel.: (089) 767 52 59 (90 zł 2os/doba)
Lidzbark Warm. - Hotel "Pod Kłobukiem", ul. Olsztyńska 4, tel. (089) 767 32 91 (ekskluzywny)
Lidzbark Warm. - Hotel "Przy Bramie", ul. Konst. 3-go Maja 18, tel. (089) 767 20 99 (ok. 50 zł/os)
Lidzbark Warm. - Hotel Blanki, Blanki 20, tel. (089) 766 24 52
Lidzbark Warm. - Agroturystyka Cytowicz Stanisława, ul. Dąbrowskiego 24, tel. (089) 767 29 13
Lidzbark Warm. - Agroturystyka Anna Kulpińska, Koniewo 16, tel: (089) 767 49 76
Lidzbark Warm. - Pokoje gościnne Tomaszewska Krystyna, ul. 30 - lecia 4, tel. (089) 767 33 78
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Ostatnie wpisy
Zamek malowany Autor: Katarzyna Sołoducha Data: 2015-12-11 09:48:22
Na zamku w Lidzbarku Warmińskim można podziwiać kolejne efekty prac konserwatorskich przeprowadzonych w ramach projektu „Konserwacja i restauracja XIV-wiecznego zamku w Lidzbarku Warmińskim – perły architektury gotyckiej w Polsce – II etap”.
Zakończono już restaurację ścian oraz sklepień 1.piętra krużganków.
Restauracji malowideł towarzyszyło także rozpoznanie i opracowanie historycznych graffiti – pozostawionych przez gości i mieszkańców lidzbarskiego zamku. Na polichromowanych
ścianach zamkowych krużganków zidentyfikowano około 140 różnych
inskrypcji i rysunków: 50 na ścianie północnej, 40 na południowej, 34 na zachodniej, 21 na wschodniej. Wszystkie zostały zbadane i poddane renowacji.
Zwiedzaliśmy w 2 osoby zamek. Była ok. godz. 15. Zamek czynny jest do 16.00. Udostępniono nam wszystkie pomieszczenia zamku, otworzono zbrojownię. Pan, który nas oprowadzał był niezwykle miły. Nikt nas nie poganiał, że już niedługo będą zamykać. Wszystkie zbiory bardzo mi się podobały i obsługa również.
(c) 2001-2021 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz jego dalsze funkcjonowanie.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).