Możesz ocenić: Łodygowice (woj. śląskie) - Przebudowany bastionowy dwór obronny
Opis i stan obecny
Zabytkowy dwór w Łodygowicach stoi w otoczeniu parku nad rzeką Żylica.
Obecny wygląd zawdzięcza gruntownej przebudowie w XIX wieku, jednak w parku wciąż widoczne są dawne fortyfikacje: pozostałości ziemnych bastionów, wałów oraz fosy, świadczące o obronnym charakterze. Niestety, nie zachowały się żadne rysunki budowli i opisy sprzed przebudowy, poza austriacką mapą z 2. połowy XVIII w (patrz poniżej). Z mapy tej i badań powierzchniowych wynika, iż w XVII wieku była to nowoczesna i solidna twierdza bastionowa. Nie jest jasne czy wjazd znajdował się jak dziś od strony południowo-zachodniej. Możliwe, że brama umiejscowiona była od południowego-wschodu.
Założenie na planie kwadratu o boku 150 m posiadało cztery bastiony i zbudowane było wg założeń szkoły holenderskiej. Wały oblicowane były kamieniami. Fosy były suche, ale w razie zagrożenia można było je napełnić wodą z Żylicy.
W XIX wieku, po przebudowie starego zameczku, dwór w Łodygowicach słynął z pięknych ogrodów i prężnie działającego gospodarstwa rolnego.
Był wtedy własnością znanej i zamożnej rodziny Klobusów. Prowadzono uprawy kwiatów i egotycznych owoców jak ananasy i pomarańcze. Służyła do tego obszerna oranżeria. Hodowano też ptactwo i świnie. Uprawy dworskie cieszyły się renomą i po kwiaty czy owoce przybywano tu nawet z odległych miejscowości.
Podziemia
Twierdza łodygowicka posiadała podziemne tunele. Ponoć ostatni dziedzic wsi Otto Klobus wspominał w rozmowach, że chodził po lochach i bawił się w nich. Jednak rodzice uznali to za niebezpieczne i kazali zamurować wejście. Dziś nie wiadomo gdzie się ono znajdowało. Podczas niedawnych prac renowacyjnych podziemi nie znaleziono.
Obecnie dwór Łodygowice posiada dwie kondygnacje i nieregularny kształt z wejściem prowadzącym przez arkady, nad którymi znajduje się balkon i ozdobny szczyt. Ciekawie prezentuje się dach pokryty glazurowana dachówką, która błyszczy w słońcu. Straszące niegdyś za dworem 2 oficyny, przerobione na szkołę z salą gimnastyczną, zostały całkowicie odmienione. Przy jednej postawiono żelazną makietę z wyglądem całego założenia z fortyfikacjami w połowie XIX stulecia.
Z tyłu dworu dostawiona jest niewielka oranżeria, ale sięga tylko jednej kondygnacji, a w starych opisach wzmiankowano, iż był to obszerny obiekt i wysoki jak dwór. Nie wiem więc czy pierwotnie oranżeria nie była osobnym budynkiem w parku. Obok na murze uwypuklone są pozostałości dawnych dekoracji dworu - sgraffito, fryz ozdobny.
Wewnątrz dworu wiele nie zobaczymy. Teoretycznie działa tam jak głosi tablica: "Izba Regionalna i Oranżeria". Sęk w tym, że nie są one zazwyczaj otwarte dla turystów, lecz tylko dla wycieczek szkolnych. Aby zwiedzić sale indywidualnie, wymagane jest umówienie wizyty z Gminnym Ośrodkiem Kultury, który nie ma swojego pracownika w budynku dworu. Tak więc sam nie mogłem zwiedzić zabytku, bo nie dostałem zgody dyrekcji GOK, której akurat nie było w biurze.
Bardzo dziwna sytuacja, zabytek się rewitalizuje, a potem blokuje do niego dostęp.
Z tego co się dowiedziałem wystawa nie ma nic wspólnego z dworem, ma charakter etnograficzny, skansenowy, ale miło byłoby ją zobaczyć, tym bardziej że są tu ponoć jeszcze XIX-wieczne kominki. Bez niczyjej zgody da się jednak zobaczyć we dworze ciekawe relikty przeszłości - na parterze przy toaletach widać pozostałości malowideł ściennych i kamienny portal.
W budynku dworu mieszczą się dziś takie instytucje jak: urząd stanu cywilnego, Stowarzyszenie "Żywiecki Raj", Stowarzyszenie Eurobeskidy. W oficynach zaś Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Klub Gospodyń Wiejskich itp.
Od frontu utworzono ogród z wielkimi kulami. Dosyć ładny, ale nie wiem w jakim stopniu nawiązuje do dawnego założenia, bo stare zdjęcia pokazują zupełnie inne rozplanowanie. Wały w parku świadczą że obronność siedziby łodygowickiej była priorytetem dla fundatora. To nie były skromne nasypy z bastionikami w narożach czy zwykłe obwałowania mające odstraszyć sąsiadów i lokalnych rzezimieszków. Przypominają fortyfikacje znacznie większych założeń typu palazzo in fortezza. Są też dowodem na głupotę i bezmyślność XIX-wiecznych właścicieli, którzy je zniszczyli.
Dwa bastiony od południa i zachodu przetrwały w lepszym stanie, pozostałe 2 są bardziej splantowane. Postawione przy nich tabliczki o zakazie wchodzenia i niszczenia wałów wyglądają dość kuriozalnie, gdy tuż obok na północnym bastionie utworzono plac zbaw. Wiadomo, że dzieci biegają i bawią się na nich...
Dwór pozbawiony ogrodów w latach 40-tych XX wieku - źródło J. Kachel - Łodygowice na starej fotografii
Plany i rekonstrukcje
Obecny plan dworu Łodygowice z narysem pierwotnych fortyfikacji wg A. Gruszeckiego
Źródło: Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Juliusz Marszałek, Warszawa 1993
Fortyfikacje zameczku w Łodygowicach - rekonstrukcja wg J. Bogdanowskiego. Jak widać była to dobrze umocniona siedziba szlachecka
Dwór Łodygowice na mapie z połowy XVIII wieku
Makieta przy dworze z wyglądem założenia łodygowickiego w połowie XIX wieku
Historia, wydarzenia
Zameczek łodygowicki powstał w I połowie XVII wieku z inicjatywy kasztelana krakowskiego Jerzego Zbaraskiego herbu własnego. Zamienił się on włościami z Krzysztofem Rarowskim, który z kolei otrzymał te tereny od Komorowskich na początku XVII stulecia w ramach spłaty długów.
Komorowscy władali Łodygowicami od XV wieku. Wieś była ważnym składnikiem ich majątku. Musieli więc posiadać tu jakąś siedzibę, prawdopodobnie drewniany dwór.
ok. 1618 r. - długoletni właściciele wsi - Komorowscy opuszczają Łodygowice. Powstaje
klucz ziemski zwany "Państwem Łodygowickim" wraz z 10 innymi wsiami, który wkrótce przejął Jerzy Zbaraski
1629 r. - początek budowy nowego obiektu obronnego. Trudno powiedzieć jakie były zamiary fundatora, być może miał tu stanąć zamek, a nie skromniejszy dwór obronny
1631 r. - budowę przerwano z powodu śmierci Jerzego Zbaraskiego. Łodygowice przeszły na własność jego krewnych Wiśniowieckich herbu Korybut. Helena Wiśniowiecka wniosła je w wianie wojewodzie mazowieckiemu Stanisławowi Warszyckiemu herbu Abdank. Ten wkrótce postanowił kontynuować budowę rezydencji obronnej
1673 r. - Warszycki zakończył prace budowlane. Otoczył dwór nowymi fortyfikacjami na planie kwadratu o boku ok. 150 m. Był to wał kamienno-ziemny, fosa oraz bastiony w narożach. W XVII wieku Łodygowice były bowiem niszczone przez Kozaków, Szwedów i polskie wojsko, które nie opłacane zakładało konfederacje i łupiło terytoria, na których stacjonowało
1682 r. - po jego śmierci łodygowicki dwór często zmieniał właścicieli, ale wszyscy pochodzili z rodziny Warszyckich
przełom XVII/XVIII - po Żywiecczyźnie grasowały bandy rozbójników. Kilku z nich zostało uwięzionych na zamku w Łodygowicach
1709 r. - rodzinny konflikt doprowadził do zbrojnego zajęcia Łodygowic przez Jerzego Warszyckiego
1714 r. - na mocy wyroku sądowego Ludwik Pociej herbu Waga, bratanek hetmana wielkiego litewskiego, najechał Łodygowice i odebrał je Warszyckiemu. Rok później oddał mu fragment wsi
lata 1768-1772 - twierdzę łodygowicką wykorzystali konfederaci barscy w czasie walk z Moskalami
1773 r. - Łodygowice kupił starosta lelowski, pułkownik królewski Ignacy Kalinowski i jako pierwszy właściciel na stałe zamieszkał w zamku
1840 r. - wieś przejął książę pszczyński Ludwig Anhalt von Cothen. Zachował się opis wielkich uroczystości z tej okazji, ale arystokrata wkrótce zmarł i ziemie "Państwa Łodygowickiego" odziedziczyła jego siostrzenica hr. Charlotta Hochberg Furstenstein
1849 r. - dobra łodygowickie nabył austriacki polityk, publicysta i działacz religijny Rudolf Teodor Seelinger. Następnie szybko przechodzą przez ręce różnych osób: kupca Józefa Karola Humborga, barona Artura Luttwitza, Maksymiliana Luttwitza. Ten ostatni w dobie wojny prusko - austriackiej okazał się być szpiegiem pruskim. Po wojnie jako zdrajca musiał ewakuować się z Łodygowic
1866 r. - majątek od Luttwitza nabyła Klementyna Primavesi de Weber.
Jej córka, również Klementyna, poślubiła Adolfa Klobusa, majora armii austriackiej i razem zamieszkali w Łodygowicach.
Przebudowali gruntownie zameczek do własnych potrzeb, pozbywając się cech obronnych i historycznych obiektu. Powstał wtedy glazurowany dach o nowym układzie (w jego centrum znajdowała się kiedyś latarnia z dwoma oknami), neogotycki ganek-balkon i attyki, arkady wejściowe i nowe wnętrza.
Otoczenie budowli również się zmieniło - ogrody włoskie zamieniono na park krajobrazowy ze stawami (utworzonymi z dawnej fosy), w których pływały łabędzie.
Rodzina Klobusów posiadała Łodygowice wraz z przyległościami aż do śmierci ostatniego potomka Otto Klobusa w 1942 r.
po 1940 r. - Otto Klobus nie podpisał volkslisty, za co został przez Niemców ukarany konfiskatą majątku. Pozostawiono mu jednak łodygowicki dwór, gdzie mógł mieszkać z rodziną. Potem mieścił się tu sztab okupacyjnych wojsk niemieckich.
1945 r. - wyposażenie dworu zostało rozkradzione. Budynki oficyn całkowicie przebudowano w topornym PRL-owskim stylu. Mieściły tu urzędy gminne, a następnie szkoła rolnicza, która dbała o park i ogrody dworskie. Od lat 80-tych zabytek zaczął popadać w ruinę
1991 r. - dwór przejął lokalny samorząd
pocz. XXI wieku - we dworze działały nadal placówki gminne i różne organizacje lokalne
2014 r. - kosztem 3 mln zł rozpoczął się remont budowli, która odzyskała wygląd z końca XIX wieku. Rozebrano też szpetne XX-wieczne nadbudowy oficyn i obecnie wyglądają zupełnie inaczej
XIX-wieczne zapiski księdza
Zachowały się wspomienia księdza Kazimierza Sypowskiego ze Szczyrku, który odwiedzał dwór łodygowicki
w okresie zasadniczych zmian w jego wyglądzie. W 1867 roku zastał w pełni ufortyfikowaną siedzibę, jakich w ówczesnej Polsce niewiele pozostało:
"Puściwszy się od oberży łodygowickiej w strony północną, wpadł mi w oczy dwór.
Czy taki jaki napotykany czasem u nas w Polsce w otwartym polu, okolony lipami, topolami itp. drzewami?
- Nie - znalazłem nie tyle dwór polsko-szlachecki, jako raczej małą forteczkę z dawnych feudalnych czasów obwarowaną naokoło fosami i wałami, a z zachodniej strony małą rzeczkę Żylicę, z której w razie niebezpieczeństwa zagrażającego wodę wpuścić do fos i zabezpieczyć się przeciwko napadom.
- Co? Jak to? — myślę sobie — skąd się tu wzięła taka forteczka? Przecież po różnych ziemiach Polski podróżowałem, a czegoś podobnego nigdzie nie widziałem".
Zaledwie 3 lata później widok był już zupełnie inny, ksiądzu nie spodobał się brak poszanowania dla narodowego dziedzictwa. Po zniszczeniu fortyfikacji i przebudowie dworu stał się on jedną z wielu pospolitych siedzib szlacheckich:
"Zapewne jest to robota jej (de Weber) krewnych i oficjalistów, ale ci jako ludzie oświaty, ludzie wykształceni, powinni byli dobrze nad tym się zastanowić i rozważyć co czynią. Wszak wiedzieli, że zamek ten z wałami i fosami jest jakąś osobliwością, jakiej trudno gdzie napotkać, więc wypadało badać i dochodzić skąd to powstało. Badając przyszliby do przekonania, że jest to pamiątka narodowa, a zatem powinniby ją byli szanować i nadal pozostawić".
Widok na ogrody dworskie po przejęciu zabytku przez szkołę rolniczą - źródło J. Kachel - Łodygowice na starej fotografii
Informacje praktyczne
ADRES I KONTAKT Dwór - ul. Królowej Jadwigi 6, Łodygowice
CZAS Oglądnięcie indywidualne dworu z wejściem do środka i parku z fortyfikacjami zajmuje ok. 35 minut. Czas zwiedzania Izby Regionalnej i Oranżerii nieznany.
WSTĘP Wolny do parku, Izba Regionalna chyba również bezpłatna.
Do środka wstęp w dni powszednie, w godzinach pracy mieszczących się tam instytucji.
Zdjęcie z lotniczego skanowania terenu zamkowego w Łodygowicach. 1 - dwór
Położenie i dojazd
Południowa część woj. śląskiego. 6 km na północ Żywca, 17 km na południe od Bielska Białej. Zobacz na mapie. Dwór stoi ok. 100 m od głównej drogi. Jadąc z Żywca należy skręcić w pierwszą oznaczona drogę w prawo.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N49.722185433°, E19.151351687°
format DM (stopnie, minuty): 49° 43.33112598'N, 19° 9.08110122'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 49° 43' 19.87''N, 19° 09' 04.87''E
Bibliografia
Kornecki Marian - Zamki i dwory obronne ziemi krakowskiej
Marszałek Juliusz - Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach
Kachel Jacek - Łodygowice na starej fotografii
Fotogaleria
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zdjęcia wykonane: latem 2023
Zdjęcia wykonane: jesienią 2004
Materiały wideo
SzaryWilk - Dwór w Łodygowicach
RegionalnaTV - Jak zamek zamienił się w pałac
Noclegi
Zarzecze - Ośrodek ZHP Komendy Hufca Katowice, ul. Łęgowa 1, tel. (033) 863 35 95
Zarzecze - Ośrodek Wypoczynkowy Przedsiębiorstwa "Remonton", ul. Kościelna Zarzecze - Ośrodek Wypoczynku Sobotnio – Niedzielnego "BEFA", ul. Ks. Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Zarzecze - Ośrodek Wypoczynkowy Uniwersytetu Śląskiego, ul. Łączna 15, tel. (033) 863 35 63
Zarzecze - Pasierbek Agnieszka - Domki letniskowe, ul. Wyszyńskiego 38 tel. (033) 863 35 47
Zarzecze - Halina Ammon – Ośrodek Campingowy "Leonard",ul. Nadbrzeżna tel. (033) 81121 81
Zarzecze - Jarosław Ruzik "Private Club" – wynajem pokoi, ul. Łączna 2
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Szkoda,że nikt nie zadbał o to,by można zwiedzać podziemia zameczku.
Ciekawe,czy istnieją ich plany i któreś z wejść jest otwarte.
I dlaczego wejście które było,po lewej stronie,zostało zlikwidowane.
Konserwator przeoczył ten fakt,czy umyślnie zataja się ten fakt.
dworek Autor: ugozdek Data: 2015-07-01 14:15:25
Pamiętam dworek kiedy była szkoła rolnicza w czasie wakacji były organizowane kolonie - całe wejście było pięknie obsadzone rózami wspaniałe zakątki przed wejściem teraz jest bardzo pusto
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz jego dalsze funkcjonowanie.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).
ok. 1618 r. - długoletni właściciele wsi - Komorowscy opuszczają Łodygowice. Powstaje
klucz ziemski zwany "Państwem Łodygowickim" wraz z 10 innymi wsiami, który wkrótce przejął Jerzy Zbaraski
Dwór - ul. Królowej Jadwigi 6, Łodygowice
