Zamek Melsztyn 🏰| Polskie zamki i dwory obronne

Otoczenie zamku

Zamek Melsztyn nie był osamotnioną warownią wybudowaną na odludziu. Obok istniała wieś oraz różnego rodzaju zabudowania takie jak np. gotycki drewniany kościółek parafialny p.w. św. Krzyża, znajdujący się niegdyś na przedpolu zamku. Wybudowano go na dobrze do dziś czytelnej trapezoidalnej platformie ziemnej, zajmującej szczyt wzniesienia. Jak głoszą podania, dokładnie w miejscu głównego ołtarza ustawiono istniejącą do dzisiaj figurę Chrystusa Frasobliwego. Źródła wspominają także o pobliskiej plebani oraz otaczających ją ogrodach. Na południowym stoku góry zamkowej mieścić się miała niewielka winnica założona przez ostatnich właścicieli tych dóbr - rodzinę Lanckorońskich. U jej podnóża wznosiła się karczma być może pamiętająca nawet czasy Leliwitów. Obecnie na jej miejscu znajduje się drewniany krzyż ustawiony tam w 1897 r. Na rzekach Wieleń i Dunajec istniały młyny wodne oraz domniemana przeprawa przez ostatnią z tych rzek. Wszystko to jednak podupadło w XVIII w. wraz z zamkiem zniszczonym w czasie walk konfederatów barskich z wojskami rosyjskimi.

Melsztyn jest niewielką miejscowością położoną nad Dunajcem w gminie Zakliczyn. Ruiny zamku wzniesionego w większości z miejscowego piaskowca oraz cegły usytuowane są poniżej szczytu wzgórza 319,2 m npm.
Najlepiej prezentującą się budowlą jest usytuowany w północno zachodniej części ruin donżon. Pozostały po nim dwie niemalże pierwotnej wysokości ściany (mierzące ok. 18m) północno – zachodnia i południowo – wschodnia, na której (na wysokości czwartej kondygnacji) zachowały się od zewnątrz gotycka futryna okienna oraz kroksztyn wspierający niegdyś wykusz sanitarny. Od wewnątrz natomiast pozostałości kominka.
W centralnej części zamku Melsztyn znajdują się fragmenty renesansowego muru z arkadami i pozostałościami po otworach strzelniczych oraz ciągle poszerzające się zapadlisko po cysternie zamkowej, w chwili obecnej ok. 10 metrowej szerokości (jeszcze w latach 90-tych XX wieku na dziedzińcu widniała tylko niewielka dziura). Ujawnia ono skomplikowany system pomieszczeń doprowadzających do niej wodę.
Warstwy ziemi odsłonięte w wyniku zapadnięcia ukazują położony około pół metra pod ziemią dawny poziom utwardzonego rzecznymi otoczakami dziedzińca. Poniżej widnieje gdzieniegdzie wyraźna, cienka warstwa czarnej gleby będąca być może dowodem na nie odnotowany pożar zaistniały w trakcie użytkowania zamku. W południowo wschodniej części obiektu znajdują się resztki pierwotnego założenia zamkowego, którego najczytelniejszym reliktem jest mur obwodowy zachowany od południowego zachodu do wysokości przekraczającej 5m, połączony z równie dobrze prezentującym się murem oporowym biegnącym tą samą krawędzią w kierunku płn.- zach.
Pierwotna warownia (stary zamek) w Melsztynie o kształcie nieregularnego trapezu jak już wspomniałem zajmowała południowo wschodnią część obecnego obiektu, miejsce o największych walorach obronnych, z trzech stron zamknięte stromo opadającym stokiem. Brak jakichkolwiek badań terenowych obiektu uniemożliwia dokładne rozpoznanie jego faz rozwojowych. Wiadomo jedynie, iż w skład pierwotnego gotyckiego zamku wchodził dom mieszkalny. W renesansowej formie był on trzykondygnacyjnym, podpiwniczonym obiektem położonym na osi płn.-zach. – płd.-wsch. i ciągnącym się wzdłuż południowego krańca zamku starego. Jego najlepiej czytelnymi reliktami są dwie kolebkowo sklepione komory piwniczne, znajdujące się w przyziemiu budowli.

Rysunek ołówkiem ruin Melsztyna z 1794 r. Fantazyjny widok bramy (?)

Pustelnicy

U podnóża południowo zachodniego stoku góry zamkowej mieszkają dwaj pustelnicy. Ich malutkie drewniane chatki stojące na skraju lasu można z łatwością dostrzec z głównej drogi wojewódzkiej.

Całość otaczał dobrze do dziś zachowany mur obwodowy, zbudowany z łamanego kamienia i cegły. Od strony południowej i południowo wschodniej (gdzie stok jest najbardziej stromy i przechodzi w urwistą skałę) był dodatkowo starannie oblicowany bloczkami piaskowca, oraz wsparty potężnymi przyporami. Większość opisów wymienia okrągłą basztę, budowlę najbardziej wysuniętą na południe zamku. Znaczna część dotyczących jej wzmianek pochodzi jednak dopiero z XIX w. a brak jakichkolwiek czytelnych pozostałości w terenie nasuwa tezę, iż mogła ona w rzeczywistości w ogóle nie istnieć.

Królewskie powiązania

Z Melsztyna pochodziła Jadwiga z Melsztyńskich Pilecka, matka królowej Elżbiety, trzeciej żony króla Władysława Jagiełły. Była ona równocześnie matką chrzestną monarchy, dlatego związek Władysława i Elżbiety wywołał w kraju zgorszenie. W świetle prawa kanonicznego byli bowiem "duchowym rodzeństwem". Poza tym Elżbieta była już 3-krotnie zamężna (historycy mają co do tego faktu wątpliwości) i uważano, że nie jest godna króla. Tak więc dość powszechnie nie lubiano jej i szkalowano. Na przekór wszystkim Jagiełło był z nią jednak bardzo szczęśliwy, choć małżeństwo trwało tylko 3 lata. Jan Długosz napisał że wieść o śmierci Elżbiety ucieszyła dwór królewski i całe państwo, bo wszyscy radowali się, że hańba została wreszcie zmazana. W czasie pogrzebu urządzono większą owację, niż przy koronacji.

W północno-wschodniej części zamku starego znajdują się szczątki oszkarpowanej budowli, wysuniętej poza lico murów. Nie znamy dokładnie jej przeznaczenia. Być może była to brama, kurza stopa lub wieża. Przyjmując pierwszą tezę za prawdopodobną można domniemać, iż wjazd prowadził od północy biegnąć zachowaną do dzisiaj ścieżką następnie przechodził w drewniany most zwodzony który po załamaniu pod kątem 90 stopni trafiałby w prześwit bramny podobnie jak w przypadku pierwotnego rozwiązania Dobczyckiego (jest to oczywiście nie poparta badaniami teoria). Takiej bramy nie wymieniają jednak żadne źródła pisane. Można przypuszczać, iż spowodowane było to jej zamurowaniem po rozbudowie obiektu. W północno-zachodniej części zamku starego z pewnością powstała wtedy (o ile nie był to pierwotny wjazd) furta łącząca go z nowo powstałymi zabudowaniami. Tajemnicza budowla mogła także mieścić wymienianą w inwentarzach wolno stojącą kaplicę zamkową.
Pierwsza rozbudowa zamku Melsztyn polegała na wzmocnieniu najbardziej zagrożonego kierunku płn.-zach. Powstał wówczas melsztyński donżon, potężna prostokątna baszta mieszkalno obronna o kamiennym korpusie, nadbudowanym ceglanym szczytem. Dwie pierwsze oraz ostatnia kondygnacja pełniły funkcje obronne, trzecia i czwarta reprezentacyjne. Baszta otoczona była wielokątnym murowanym tarasem być może będącym wczesną formą architektoniczną bastei taraśniczej, służącej do ostrzału artyleryjskiego przedpola zamku.

Kres istnienia zamku

Pod okiem ostatnich właścicieli - Lanckorońskich, warownię w Melsztynie poddano rozbiorce na materiał budowlany, dzięki któremu wzniesiono świątynię w Domosławicach, miejscowości należącej do tej samej rodziny. W kościele tym znajduje się część wyposażenia kaplicy zamkowej, m. in. gotycka chrzcielnica. Według podań ludowych jedyny zachowany (barokowy) portal ponoć pochodzący z zamku trafił do pałacu w Janowicach, gdzie można go obecnie oglądać. W połowie XIX w władze austriackie zakazały rozbiórki murów, a pod koniec tegoż wieku na koszt Karola Lanckorońskiego próbowano ratować ruiny. Zabezpieczono mury zamkowe, wybudowano nawet niewielkie drewniane schronisko służące turystom. Miało ono postać drewnianego budynku na ciosowych fundamentach z wieżyczką i balkonem. Zniszczono je w czasie I wojny światowej.

W tej samej lub późniejszej fazie połączono donżon murem ze starą częścią zamku. Od południowego zachodu wybudowano dodatkowo starannie oblicowany mur oporowy, wsparty przyporami, zapobiegający osuwaniu się dziedzińca. U podnóża baszty znalazła się nowa brama do której wjazd prowadził od północnego – zachodu poprzez most zwodzony, przerzucony nad fosą.
W okresie odrodzenia zamek nowy (powstały w wyniku połączenia donżonu z zamkiem starym), podobnie jak stary uległ przebudowie zainicjowanej przez nowych właścicieli Jordanów, którzy ponoć zatrudnili do tego celu włoskiego architekta Bartłomieja Ridolfiego. Powstał wówczas mur biegnący północno – wschodnią krawędzią wzgórza, zabezpieczony dodatkowo dobrze obecnie czytelnym w terenie wałem ziemnym, usypanym poniżej. Jedyny zachowany fragment tego muru znajduje się w centralnej części zamku. W tym samym okresie zbudowano na zamku cysternę na wodę opadową. W skład zabudowań gospodarczych znajdujących się na zamku wchodziły stajnie, piekarnia, łaźnia oraz dom drewniany. Nie wiadomo kiedy powstały, ani gdzie się dokładnie znajdowały. Być może w centralnej części zamku, gdzie wyraźnie widoczne są relikty jakichś konstrukcji.

Aktualizacja: Od 2017 r. w Melsztynie trwają prace archeologiczne, a następnie rewitalizacyjne, które stopniowo prowadziły do odbudowy wieży końcem 2023 roku. Można już wejść na taras widokowy na jej szczycie. Wieża ma 4 piętra i 38 metrów wysokości (z dachem). Przylega do niej trzykondygnacyjna dobudówka (zwana "przyporą") z klatką schodową, która będzie wkrótce zwieńczona attyką i również stanie się punktem widokowym.

Ród Melsztyńskich - rozkwit

Rekonstrukcja lub stary widok zamku melsztyn

Spytek II Melsztyński - największy z rodu, fragment ryciny z XVII-wiecznego miedziorytu

Protoplastą świetnych rodów Melsztyńskich i Tarnowskich był Spycimir herbu Leliwa. Jest on pierwszym ze znanych nam członków tej gałęzi Leliwitów. Spycimir przyszedł na świat w II poł. XIII w. w bliżej nieokreślonym miejscu. Wsiami wchodzącym w skład jego ojcowizny były Piasek Wielki, Piasek Mały, Zagajów i Godawa, wszystkie położone w powiecie wiślickim. Po raz pierwszy figuruje on w dokumencie pod rokiem 1312 r. jako łowczy krakowski. Potem Spycimir otrzymuje stanowiska: kasztelana sądeckiego oraz kasztelana wiślickiego. Być może za postawę sprzyjającą objęciu władzy przez Władysława Łokietka w roku koronacji, zostaje nagrodzony stanowiskiem wojewody krakowskiego. Ok. 1330 r. Spycimir osiąga najwyższe stanowisko państwowe jakim był urząd kasztelana krakowskiego. Tego samego roku uczestniczył w wyprawię zbrojnej przeciwko Krzyżakom, znanej z osławionej bitwy pod Płowcami.
Po śmierci Łokietka, Spycimir został zaufanym doradcą Kazimierza Wielkiego, u którego boku dokonał najwięcej w polityce, dążąc do zacieśnienia stosunków z Węgrami oraz we własnych interesach, poszerzając zasięg swoich dóbr ziemskich. W ich skład wchodziły między innymi Brzesko, Żabno, Melsztyn, miasto Tarnów. Spycimir zmarły przed 1356 r. pozostawił czterech synów. Dwóch z nich zostało kanonikami, najstarszy Jan odziedziczył Melsztyn, najmłodszy Rafał - Tarnów.
Jan I nie był osobowością tak wybitną jak Spycimir, pomimo iż podobnie jak ojciec piastował wysokie stanowiska państwowe, m.in. kasztelana krakowskiego. Do historii wpisały się za to jego dzieci (Jadwiga, Spytek II), których matką była jego żona Zofia z Książa. Spytek II urodzony jako pierwsze dziecko Jana, stał się największym ze wszystkich członków rodziny Melsztyńskich. Już jako młodzieniec objął w 1381 r. urząd wojewody krakowskiego. Jego polityka była odmienna od prowadzonej przez Spycimira. Spytek II po śmierci Ludwika Węgierskiego dążył do zerwania unii Polski z Węgrami i wprowadzenia na tron Władysława Jagiełły. Odegrał kluczową rolę przedsięwzięciu połączenia Polski z Litwą, był rycerzem uczestniczącym u boku króla w wielu wyprawach zbrojnych. Za udaną kampanię zmierzającą do zajęcia Rusi Halickiej nadano mu na dziedziczne władanie obwód Samborski. Ok. 1389 r. został dodatkowo mianowany starostą krakowskim. Kolejnymi nadaniami były liczne dobra ziemskie na Śląsku, którymi został obdarowany w podzięce za walki stoczone z Władysławem Opolczykiem. Rok 1395 przyniósł Spytkowi II wielki zaszczyt, został bowiem władcą części Podola na prawach przysługujących książętom litewskim. Ostatnim chlubnym dokonaniem w jego życiu było uczestnictwo w wyprawie wojennej księcia Witolda przeciwko Złotej Ordzie. Bezpośrednio przed decydującą bitwą stoczoną w 1399 r. nad rzeką Worsklą tatarski dowódca miał oferować mu czepiec gwarantujący nietykalność ze strony jego żołnierzy. Odważny Spytek odmówił i poniósł śmierć. Poległy Melsztyński był największym polskim możnowładcą końca XIV w. W samym województwie małopolskim posiadał trzy miasta: Żabno, Brzesko, Książ oraz 34 wsie w 7 kluczach ziemskich. Jego córki wyszły za władców księstw: mazowieckiego Janusza Młodszego i niemodlińskiego Bernarda. Mariaże z książętami świadczą o wysokiej randze rodu Melsztyńskich.
Synowie Spytka II - Jan II i Spytek III, decyzją Władysława Jagiełły nie mogli już samodzielnie sprawować władzy nad Podolem i Samborszczyzną. To sprawiło, że nie należeli do zwolenników króla, a po jego śmierci, gdy cała władza skupiła się wokół biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego, przeszli do otwartej opozycji, zwłaszcza Spytek III. Być może nie przekonania religijne, lecz nienawiść do wszechwładnego biskupa sprawiła, iż zaczął interesować się husytyzmem, ruchem religijnym tępionym przez Oleśnickiego. Mimo że ród Melsztyńskich był już osłabiony to jego potęga musiała sprawiać nadal ogromne wrażenie skoro biskup starał się przeciągnąć Spytka na swoją stronę. W 1438 r. Spytek III z Melsztyna najechał włości biskupie, a rok później zawiązał konfederację wymierzoną przeciwko Oleśnickiemu (patrz ciekawostka Bitwa pod Grotnikami). Awantura określana jako bunt i wojna domowa skończyła się tragicznie dla niego i jego rodu, który zaczął powoli podupadać.

Ruin zamku Melsztyn w 2. połowie XIX wieku na litografii N. Ordy

Ruiny zamku Melsztyn na rysunku M.B. Stęczyńskiego z 1848 r.

Plany i rekonstrukcje

Plan zamku Melsztyn wg Krzysztofa Moskala
A - donżon, B - pozostałość wieży wielobocznej, C - renesansowy mur z arkadami i strzelnicami, D - zapadlisko po cysternie, E - piwnice, F - fragmenty nieokreślonych budowli, G - prawdopodobna lokalizacja schroniska, H - wał ziemny, I - nierozpoznany element zamku, być może wieża lub dawna brama

Przekrój donżonu w Melsztynie wg W. Łuszczkiewicza (XIX w.). Widok od płd.-wsch. i płd.-zach.

Rekonstrukcja donżonu w Melsztynie wg Krzysztofa Moskala

Zamek melsztyński w XVI w.

Wizja artystyczna zamku melsztyńskiego w XVI w. wg Stanisława Kusiaka

Zamek melsztyński w XVII w.

Rekonstrukcja zamku w XVII wieku wg Krzysztofa Moskala za "Zamki w dziejach Polski i Słowacji tom II", Krzysztof Moskal

Historia, wydarzenia

Zamek wzniesiono w połowie XIV wieku z inicjatywy kasztelana krakowskiego Spycimira Leliwity. Wszedł on w posiadanie okolicznych terenów drogą wymiany za wsie Poręba Elbrandowa i Przesławice oraz dopłacając 160 grzywien rycerzom Charzowi (Zachariaszowi) wraz z synami Piotrem i Jakubem. Zamek, a następnie wieś otrzymały pochodzącą z języka niemieckiego nazwę Muhl Stein, oznaczającą dokładnie kamień młyński. Wzięła się ona ponoć od młynów wodnych ustawionych na rzekach Wielenia i Dunajec.

Ruiny zamku Melsztyn na rysunku Władysława Łuszczkiewicza z 1866 roku

Bitwa pod Grotnikami

W 1439 r. Spytek z Melsztyna zawiązał w Nowym Mieście Korczynie konfederację wymierzoną przeciwko władzy biskupa Oleśnickiego. Dzień później najechał Korczyn aby wymordować przebywających tam jego stronników. Czyn ten nie spodobał się nawet samym konfederatom, którzy go porzucili. Zdradzony Spytek, pozbawiony sił by stawić czoła królewskim wojskom w otwartym polu, cofnął się pod wieś Grotniki, gdzie założył obóz chroniony przez rzekę Nidę. Począł okopywać swoją pozycję i ustawiać tabory na sposób husycki. Niewiele to dało, gdyż jego wojska zostały rozgromione, a nad konającym jeszcze Spytkiem odbył się sąd skazujący na śmierć i konfiskatę dóbr jako wroga ojczyzny i buntownika. Jednocześnie wykluczono go ze stanu szlacheckiego wraz ze wszystkimi potomkami. Nagie ciało poległego leżało na polu bitwy jeszcze przez trzy dni. Następnie wojsko królewskie otoczyło zamki Spytka w Melsztynie oraz Rabsztynie w celu konfiskaty majątku. O ile ten drugi poddał się od razu, to w Melsztynie przystąpiono do oblężenia pod wodzą samego Władysława Jagiełły. Wdowa po Spytku - Beatrycze i jego dzieci ubłagali jednak monarchę o przebaczenie i zezwolenie na pogrzeb, który odbył się w pobliskim Piasku Wielkim. Pozwolono im zachować Melsztyn, a po pewnym czasie przywrócono rodowi szlachectwo.

1347 r. - Spycimir wchodzi w posiadanie okolicy i wkrótce potem rozpoczyna budowę swojej drugiej siedziby (po Tarnowie)
punktor

1362 r. - biskup krakowski Bodzęta / Bodzenta eryguje kaplicę zamkową p.w. św. Ducha
punktor

1363 r. - kaplica zamkowa prawdopodobnie otrzymuje dodatkowego patrona św. Jana
punktor

26.07.1364 r. - Jan z Melsztyna doprowadza do erygowania kościoła parafialnego w Melsztynie
punktor

koniec XIV lub I poł. XV w. -rozbudowa zamku przeprowadzona przez Spytka II z Melsztyna wojewodę krakowskiego poległego nad rzeką Worsklą w 1399 r., lub jego syna Spytka III, wspierającego husytów kasztelana bieckiego, zagorzałego przeciwnika bp Zbigniewa Oleśnickiego. Powstaje wtedy melsztyński donżon
punktor

1439 r. - - śmierć Spytka III w bitwie pod Grotnikami i oblężenie zamku przez wojsko królewskie
punktor

1511 r. - Jan IV Melsztyński sprzedaje zamek wraz z otaczającymi go dobrami, kasztelanowi wiślickiemu Mikołajowi Jordanowi z Myślenic. Ponieważ nadzorował on renesansową przebudowę Wawelu, mógł również podobne prace zlecić w Melsztynie
punktor

ok. 1546 r. - Wawrzyniec Spytek Jordan, kasztelan krakowski, przeprowadza lub kontynuuje renesansową przebudowę zamku melsztyńskiego, zatrudniając do tego celu włoskiego architekta Bartłomieja Ridolfiego W pobliżu zamku lokował miasto Zakliczyn
punktor

1588 r. - odnowienie kaplicy zamkowej przez Anny z Sieniawskich Jordanową, wdowę po Wawrzyńcu Spytku
punktor

1597 r. - zamek przechodzi w ręce dwóch sióstr, córek Wawrzyńca Spytka Jordana W drodze małżeństwa Barbary z Andrzejem Zborowskim kasztelanem bieckim, oraz Magdaleny, ze Stanisławem Sobkiem z Sulejowa, kasztelanem sandomierskim, dobra te dostają się w ręce tych dwóch rodzin. W skład zamku wchodziła wtedy wieża - donżon, dwupiętrowy dom główny, kaplica, wieża wysoka, wieża bramna, cysterna, piekarnia, drewniany budynek gospodarczy i łaźnia. Poza warownią stały: kościół, stajnia, browar.
punktor

1601 r. - połowa zamku w Melsztynie, drogą małżeństwa Barbary córki Stanisława Sobka, przechodzi w ręce Zygmunta Scypiona Tarły

Widok ruin zamku melsztyńskiego od strony południowo – wschodniej na rysunku Władysława Łuszczkiewicza z 1866 r. Widać tu dom stojący na wale zamkowym

Wciąż w opozycji

W 2. poł. XV w.Melsztyńscy ponownie mieli na pieńku z monarchą i wdawali się w różne awantury, ale tym razem działali w zgodzie ze stronnictwem bp Oleśnickiego W 1461 r. Jan III Melsztyński udzielił w swym zamku schronienia skazanemu na wygnanie, krakowskiemu biskupowi nominatowi - Jakubowi z Sienna, o którego Kazimierz Jagiellończyk toczył poważny spór z papieżem. W tym samym czasie goszczono tam także rajcę krakowskiego Jana Kreidlara, obawiającego się oskarżeń w sprawie morderstwa dokonanego przez mieszczan na Andrzeju Tęczyńskim. Ten szlachcic z możnego rodu zginął podczas zamieszek, po tym jak pobił płatnerza Klemensa, którego uznał za naciągacza. Ledwo z życiem uszedł wtedy brat Jana - Spytek IV, który również ścigany był przez rozwścieczony tłum. Sprawa zakończyła się niezwykle surowym wyrokiem królewskim i mieszanie się w nią nie świadczyło o rozwadze Melsztyńskich. Wcześniej jeszcze przyjęli oni na służbę Jana Botenwaldera - kupca przemytnika, który po nieudanym przemycie na Węgry zaczął napadać na kupców węgierskich, a bazą uczynił zamek melsztyński. Nie wiadomo czy Melsztyńscy byli świadomi tego procederu i czy czerpali z niego korzyści. Sprawa miała jednak poważne konsekwencje dla stosunków handlowych między Polską a Węgrami.

1628 r. - po Zygmuncie Scypionie dziedziczy go Zygmunt Aleksander Tarło, kasztelan przemyski. Ten zaprawiony w bojach z Tatarami, Turkami, Szwedami, Moskalami i Kozakami magnat czuł się związany z melsztyńską okolicą, ufundował bowiem nowy murowany kościół i klasztor franciszkanów w Zakliczynie. Zmarł jednak przed końcem prac, a jego małżonka Elżbieta ufundowała mu w nowym kościele pomnik nagrobny wykonany z czarnego marmuru i alabastru, który można zobaczyć do dziś. Postać zmarłego szlachcica leży na sarkofagu w niszy zwieńczonej kartuszem z herbem Topór.
punktor

1639 r. - Krystyna Zborowska wychodzi za mąż za Jana Aleksandra Tarłę. Tym samym zamek przechodzi w ręce dwóch odrębnych linii tego samego rodu
punktor

lata 1655-60 - gdzieniegdzie podawane są informacje, iż zamek został obroniony podczas potopu szwedzkiego, jednakże nie ma na to żadnych przekonujących dowodów
punktor

1731 r. - odnowienie kaplicy zamkowej przez Jana Tarłę
punktor

1744 r. - właściciel połowy zamku - wojewoda lubelski Adam Tarło - ginie w pojedynku z Kazimierzem Poniatowskim. Jedynym właścicielem został dzierżący dotąd drugą połowę Antoni Tarło, kasztelan lubaczowski.
punktor

1748 r. - Melsztyn drogą testamentu Antoniego Tarły przeszedł w ręce jego siostrzeńców Stanisława i Macieja Lanckorońskich
punktor

07.04.1770 r. - zamek zajęły i wkrótce obrabowały oddziały konfederacji barskiej.
punktor

22.04.1770 r. - wojska rosyjskie dopełniły dzieła zniszczenia zajmując i rabując zamek opuszczony przez konfederatów
punktor

lata 1789-1796 - budowa murowanego kościoła w Domosławicach zainicjowana przez Antoniego Lanckorońskiego, syna ostatniego właściciela Melsztyna Macieja. Kamień na to przedsięwzięcie pochodził ze zniszczonego zamku
punktor

1846 r. - po obfitych ulewach zawaliła się jedna ze ścian melsztyńskiego donżonu
punktor

1848 r. - dewastacji resztek zamku przez ludność zapobiegły władze austriackie, które zakazały rozbiórki murów
punktor

lata 1879-1885 - w czasie prac zainicjowanych przez hr Karola Lanckorońskiego wzmocniono mury donżonu cementem, oraz spięto je klamrami. Na zamkowym dziedzińcu uroczyście otwarto i poświęcono schronisko służące turystom

Obraz olejny Jacka Malczeskiego z 1920 r. "Melsztyn. Zamek". Widok na ruiny i dolinę Dunajca z Lusławic pod Zakliczynem

1886 r. - Melsztyn przestaje być własnością rodziny Lanckorońskich. Sprzedając włości hr. Lanckoroński miał zobowiązać nowego właściciela, aby "zamczysko chronił od ostatniej ruiny".
punktor

I woj. św. - budynki schroniska zamkowego zostały zniszczone i całkowicie rozebrane
punktor

po II woj. św. - zamek pozostawał bez opieki, a oficjalnym właścicielem zostało Nadleśnictwo w Brzesku
punktor

2004 r. - władze gminne dokonały wycinki krzaków i wykoszenia trawy, która gęsto zarastają ruiny zamkowe
punktor

2005 r. - ruiny przejęła gmina Zakliczyn z planami konserwacji i badań archeologicznych, na które jednak na razie nie ma środków
punktor

2017 r. - na zamku w Melsztynie rozpoczęły się prace archeologiczne, które doprowadziły do odkrycia kamiennych schodów na wieżę i murów ją okalających. Burmistrz Zakliczyna czyni bowiem starania o odbudowę wieży i utworzenie na niej punktu widokowego, a jak się uda pozyskać odpowiednie środki to również galerię sztuki i muzeum.
punktor

2019 r. - zakończono pierwszy etap prac. Pochłonęły 220 tys. zł. Odtworzono wykusz, odbudowano część wieży. Odkryte, zagruzowane pomieszczenie oczyszczono i przygotowano do umieszczenia ekspozycji.
punktor

2023 r. - dzięki dodatkowym środkom z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego udało się w pełni odbudować wieżę i częściowo dobudówkę z klatką schodową. W dalszych planach jest odtworzenie obwodu murów. Dotychczasowe prace pochłonęły 5 mln zł, z czego 70% stanowiły dotacje rządowe.

Podziękowania za informacje uzupełniające dla p. Krzysztofa Moskala

Ruiny zamku Melsztyn wg Jana Matejki

Ród Melsztyńskich - zmierzch i upadek

Jan IV Melsztyński - ostatni właściciel zamku z tego rodu na tryptyku ze Szczepanowa (po 1512 r.)

Potomkowie Spytka III - Jan III i Spytek IV prezentowali poglądy zgoła inne niż ich ojciec, zacieśniając stosunki z duchowieństwem. Byli nawet przychylni Zbigniewowi Oleśnickiemu, który objął ich swoją opieką oraz cofnął wyroki ciążące na ich zmarłym rodzicu. Właśnie przez te poglądy, podobnie jak Spytek III, ale odwrócone o 180 stopni, przeszli do opozycji.
Jeszcze w 1454 r. Jan III uczestniczył wraz z królem Kazimierzem Jagiellończykiem w bitwie pod Chojnicami, po której dostał się do niewoli krzyżackiej. Na zamku w Tucholi spędził ok. 10 miesięcy, a wymieniony został za komtura Torunia. Potem w wielu kwestiach jawnie opowiadał się przeciw królowi, w Melsztynie dawał schronienie osobom, wobec których Kazimierz Jagiellończyk wysuwał różne zarzuty, narażając się tym samym na gniew monarchy. Podobno był on bliski uznania kolejnego Melsztyńskiego za wroga królestwa, ale ważniejsze sprawy, jak wojna w Prusach, zajęły jego uwagę. Przez pewien czas Melsztyn był nawet gniazdem rozbójniczym. Pod koniec życia Jan wstąpił do zakonu bernardynów i jako diakon Wiktoryn zmarł w Tarnowie opiekując się chorymi braćmi, od których zaraził się śmiertelną chorobą. Wiktoryn Melsztyński został wymieniony na zaszczytnym pierwszym miejscu w nekrologu klasztornym. Ponoć cieszył się opinią wielkiej świętości.
Jego brat Spytek IV miał bardzo łagodny charakter, nazywany był nawet "pacificus". Był też niezwykle pobożny, dlatego kardynał Oleśnicki starał się uzyskać u papieża jakieś godne beneficjum dla niego. Jednak gdy zmarł, Melsztyński porzucił stan duchowny. Wyruszył na wyprawę na Węgry z królewiczem Kazimierzem, gdzie Jagiellonowie walczyli z Maciejem Korwinem o tron czeski i węgierski. Gdy w pewnym momencie większość żołnierzy uciekła przed nadciągającymi przeważającymi siłami Korwina, Spytek IV wykazał się odwagą i pozostał z małą załogą w zamku Nitra. W kolejnych zmaganiach przeciw katolickim Węgrom był przeciwnikiem króla i nie zgadzał się na mobilizację armii koronnej w sojuszu z husyckimi Czechami. Po pojednaniu z monarchą otrzymał kasztelanię zawichojską. Usilnie starał się odzyskać Samborszczyznę, ale niewiele wskórał. Z pozytywnym skutkiem rozwijał miasta w swoich dobrach, m.in. uratował przed zapaścią Brzesko. W 1464 r. bracia, po namowach zaprzyjaźnionego z nimi Jana Długosza, oddali Uniwersytetowi Krakowskiemu rodzinną kamienicę w Krakowie. Odtąd budynek ten nosił nazwę Collegium Novum.
Synowie Spytka IV: Jan IV i Wincenty nie odegrali już żadnej roli w kraju. Jan, z którym ojciec wiązał duże nadzieje został jedynie dworzaninem królewskim. Lekkomyślny hulaka Wincenty nie osiągnął niczego. Spytek cały majątek zapisał na Jana IV, pomijając zupełnie Wincentego, choć ten ostatecznie otrzymał 10 wsi, które potem sprzedał potrzebując gotówki i stał się gołotą szlachecką (szlachcic bez ziemi). Jan IV również pozbył się całego majątku, ale w inny, w pełni zaplanowany i kontrolowany sposób. Był opętany ideą pielgrzymki do grobu Chrystusowego, dlatego wyprzedawał dobra ziemskie (wraz z Melsztynem) by zebrać wielką sumę potrzebną na taką wyprawę. Odbył ją w 1512 r., a po powrocie zaoszczędzoną gotówkę przeznaczył na odkupienie dzierżawy dóbr brzeskich, gdzie zmarł bezpotomnie w 1517 r. Jego brat Wincenty miał syna Jana - sługę Tarnowskich o którym wiemy tyle, iż ukradł srebrny kubek i zakończył linię rodową Melsztyńskich. W taki oto smutny sposób zakończyła się wspaniała historia rodu, który równie szybko pojawił się na kartach historii, jak i z nich zniknął.

Zakliczyn i ruiny zamku Melsztyn - powiększony fragment litografii Z.B. Stęczyńskiego z 1847 r.

Legendy i podania

Zamek jest tematem wielu podań ludowych. Podobno średniowieczna siedziba istniała tu jeszcze przed zamkiem Leliwitów i gościła w nim księżna sandomierska i krakowska Kinga, kanonizowana w 1999 r. Lochy zamkowe ciągną się ponoć pod Dunajcem do oddalonego w linii prostej o 3 km klasztoru reformatorów w Zakliczynie. W jednej z odnóg podziemi miały zostać ukryte wielkie skarby Melsztyńskich. Jednak ich poszukiwacze odnaleźli tylko rozpadającą się ze starości beczkę wypełnioną jeszcze winem.

Zdjęcia wykonane w ruinach zamku ze schroniskiem turystycznym ok. 1900 roku, autor: Albin Friedrich

Informacje praktyczne

ADRES I KONTAKT
punktor

brak

CZAS
punktor

Dojście do ruin z dedykowanego parkingu zajmuje niecałe 5 minut. Zwiedzanie trwa ok. 30 minut.

WSTĘP
punktor

Wolny.

Zamek Melsztyn na grafice z 1. połowy XIX wieku

Położenie i dojazd

Centralno wschodnia część woj. małopolskiego. 23 km na południowy zachód od Tarnowa, 5 km na zachód od Zakliczyna. Zobacz na mapie.
Zamek leży przy głównej drodze, a wieża jest widoczna z daleka. U podnóża wzgórza zamkowego znajduje się restauracja Podzamcze, gdzie można zostawić samochód.

GPS

Współrzędne geograficzne:

Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N49.86923889°, E20.77222222°
format DM (stopnie, minuty): 49° 52.1543334'N, 20° 46.3333332'E
format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 49° 52' 09.26''N, 20° 46' 20.00''E

Dziedziniec zamku melsztyńskiego na zdjęciu J. Zajączkowskiego z ok. 1905 roku

Bibliografia

Moskal Krzysztof – Leliwici z Melsztyna i ich zamki
punktor

Daniel Barbara – Melsztyn. z dziejów zamku rodu Leliwitów (praca opublikowana na stronie spstroze.republika.pl.)
punktor

Dworzaczek Włodzimierz – Leliwici Tarnowscy
punktor

Krupiński Andrzej – Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego
punktor

Łojek Józef – Matka Boża Domosławicka Królowa Doliny Dunajca
punktor

Marszałek Juliusz – Katalog Grodzisk i Zamczysk w Karpatach
punktor

Moskal Krzysztof – Zamki w dziejach Polski i Słowacji. Między Wisłą a Hornadem część I i II.
punktor

Sandozówna Marya – Melsztyn i jego okolice
punktor

Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych państw Słowiańskich

Pocztówka z Melsztyna na początku XX wieku

Fotogaleria

Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.

Zdjęcia wykonane po remoncie donżonu, wiosną 2022

Zdjęcia wykonane: latem 2005 i wiosną 2006 przez Jakuba Janigę

Zdjęcia wykonane latem 2002 przez bd

Materiały wideo

Rekonstrukcja 3D zamku w Melsztynie

Zamek Melsztyn zimą z drona 2022

Noclegi

Zakliczyn - Gospodarstwo agrot.Edward Ogonek, Wesołów 164, tel. (014) 665 36 40,gsm 502 294 966
punktor

Zakliczyn - Gospodarstwo agroturystyczne, Grażyna Trytek, ul. Spokojna 17, tel. (014) 665 31 42

Zakliczyn - baza Meteor

Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych. Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!

Miniforum

Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.

Ostatnie wpisy

Dofinansowanie Autor: Mieszkaniec gminy zakliczyn Data: 2013-04-23 22:48:08

Witam. Mieszkam w gminie Zakliczyn mam 14 lat i nawet ja wiem że są dofinansowania z unii europejskiej (Nie wiem czy na takie rzeczy ale są) i dlaczego Gmina nie może zgłosić zamku o dofinansowanie z unii na rekonstrukcję? Unia powinna dać pieniądze ponieważ jest to dobro, które pomoże nam nie zapomnieć o dawnych czasach. Jeśli się tego nie odbuduje albo choć nie zabezpieczy przed dalszym powiększaniem się dziury i niszczeniu ruin za kilka lat tego nie będzie wcale. Nawet koledzy, którzy tam byli mówili mi że kiedyś były schody w donżuanie a teraz już nie ma. Więc według mnie burmistrz powinien pisać o dotacje z unii lub o dofinansowanie ze skarbu państwa, można też zorganizować jakiś festyn z którego dochód zostanie przeznaczony na rekonstrukcję zamku w Melsztynie. NIE MOŻEMY ZAPOMNIEĆ O NASZEJ HISTORII trzeba ją pielęgnować. Kto wie może w ruinach znajdzie się coś co zmieni cały świat? Tego nikt nie wie więc warto spróbować i na ich miejscu zrekonstruował i odbudował cały zamek, ludzie z chęcią by przyjeżdżali.

zamek Autor: Jacek Data: 2011-08-07 07:05:37

ciekawe miejsce

Zabezpieczenie ruin Autor: pawel Data: 2011-07-30 21:47:44

"Złożony w grudniu 2010 roku wniosek na kolejny etap prac konserwatorskich na melsztyńskim wzgórzu zyskał akceptację Zarządu Województwa, dzięki czemu gmina otrzyma od Urzędu Marszałkowskiego dotację w wysokości 30.000 zł. środki te wraz z wkładem własnym gminy zostaną przeznaczone na zabezpieczenie muru arkadowego w północnej części wzgórza melsztyńskiego, zwłaszcza na odbudowę kamiennych filarów." z:
http://www.melsztyn.pl/artykuly/prace.htm Potwierdzam, zabezpieczenie w formie płotów z drewnianych żerdzi, podstemplowanie muru arkadowego, oraz tablicy zakazującej wstępu do ruin wieży zostały wykonane (28.VII 2011)

Powrót do strony startowej

(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności
Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.

Melsztyn
Średniowieczny zamek rycerski

Ocena zabytku

Opis i stan obecny

Plany i rekonstrukcje

Historia, wydarzenia

Legendy i podania

Informacje praktyczne

Położenie i dojazd

Bibliografia

Fotogaleria

Materiały wideo

Noclegi

Miniforum

Wykryto blokadę reklam :-(

MelsztynŚredniowieczny zamek rycerski

Ocena zabytku

Opis i stan obecny

Plany i rekonstrukcje

Historia, wydarzenia

Legendy i podania

Informacje praktyczne

Położenie i dojazd

Bibliografia

Fotogaleria

Materiały wideo

Noclegi

Miniforum

Wykryto blokadę reklam :-(

Melsztyn
Średniowieczny zamek rycerski