Zakon Krzyżacki (pełna nazwa Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie) został założony w 1190 roku w Akce (obecnie Izrael) podczas III krucjaty i oblężenia miasta zajętego przez muzułmanów. Organizacja zrzeszała mieszczan z terenu Niemiec i postawiła sobie za cel opiekę nad rannymi i chorymi Niemcami. Osiem lat później przekształcono ją w trzeci największy chrześcijański zakon rycerski (po joannitach i templariuszach).
Krzyżacy od początku dążyli do utworzenia własnego państwa. Początkowo w Ziemi Świętej, potem na Węgrzech.
Udana okazała się dopiero trzecia próba, po zaproszeniu wystosowanym przez księcia Konrada I mazowieckiego w 1226 roku.
Do oddanej im w dzierżawę ziemi chełmińskiej i michałowskiej, dołączali podbijane tereny nadbałtyckie zamieszkałe przez plemiona pruskie (Pomezanów, Pogezanów, Warmów, Natangów, Galindów, Jaćwnigów, Sambów). Tworzenie nowego państwa rozpoczął wielki mistrz Herman von Salza. Jego plany realizował na miejscu Hermann von Balk, mianowany mistrzem krajowym Prus. Początkowo Krzyżaków w walce z plemionami pruskimi wspierało polskie rycerstwo. Z czasem ich knowania i wrogie zamiary wobec gospodarzy stały się dla wszystkich jasne, ale zakon zbyt mocno zakorzenił się już nad Wisłą i Bałtykiem, aby można go było usunąć, tak jak to zrobiono na Węgrzech.
Tereny zajęte przez Krzyżaków były podzielone na prowincje, zwane
baliwatami. Istniało ponad 20 baliwatów, najwięcej niemieckich, ale również włoski, hiszpański, armeński czy syryjski. Każdym zarządzał
mistrz krajowy i jego zastępca
komtur krajowy. Baliwaty podzielone były na
komturie (komendy, komandorie) zarządzane przez
komtura. Zastępcą komtura był
komtur domowy. Komtur wraz z 12 rycerzami zakonnymi (i 6 duchownymi) z danego komturstwa tworzył
konwent. Grono to decydowało o dochodach i wydatkach komturii. W niektórych komturiach byli powoływani
prokuratorzy sprawujący władzę administracyjną i wojskową nad wydzielonym okręgiem. Prokurator rezydował na własnym zamku i podlegał bezpośrednio komturowi.
Podobną funkcję, choć niższa w hierarchii, sprawował krzyżacki
wójt. Do jego obowiązków należał pobór podatków, sprawowanie sądów
nad mieszkańcami wsi, potwierdzanie sprzedaży i kupna majątków ziemskich oraz dowodzenie pospolitym ruszeniem z danego okręgu.
Na terenie Prus istniał jeszcze urząd
komornika, który sprawował funkcje administracyjno-militarne na mniejszym obszarze, często miejskim. Jego głównym zadaniem było utrzymywanie mieszkańców i lokalnych władz w posłuszeństwie wobec zakonu.
Władzę w Państwie Krzyżackim sprawował
wielki mistrz wybierany dożywotnio spośród rycerzy - zakonników.
Wielki mistrz rządził we współpracy z 5 najwyższymi urzędnikami zakonnymi. Przy czym nie wybierał ich sam, lecz
kapituła generalna złożona z mistrzów krajowych i wysokich dostojników zakonnych. Z czasem najwyższe urzędy zostały powiązane z konkretnym komturstwem. Obejmując je, zakonnik zostawał automatycznie komturem danego terytorium:
- Wielki komtur – komtur malborski, zastępca wielkiego mistrza. Nadzorował politykę wewnętrzną i gospodarczą zakonu;
- Wielki marszałek - komtur królewiecki. Zarządzał wojskiem i obroną zakonu. Dowódca sił zbrojnych pod nieobecność wielkiego mistrza;
- Wielki szpitalnik – komtur elbląski. Zajmował się działalnością charytatywną zakonu oraz sprawami medycznymi i sanitarnymi;
- Wielki szatny – komtur dzierzgoński. Odpowiedzialny za odzież i zbroje;
- Wielki podskarbi / skarbnik. Odpowiadał za finanse, podatki i skarbiec zakonny.
Z czasem, w Prusach utworzono 2 dodatkowe urzędy dorównujące rangą wymienionym wyżej:
- Wielki mincerz. Zajmował się produkcją i obiegiem pieniędzy krzyżackich;
- Wielki szafarz. Zarządzał handlem zakonnym. Zwykle funkcjonowało 2 wielkich szafarzy: w Malborku i Królewcu.
Stolicą zakonu była: Akka (do 1229), Montfort (do 1271), ponownie Akka (do 1291), Wenecja (do 1309) Malbork (do 1457), Królewiec (do 1525).
Do siedzib krzyżackich na obecnym terenie Polski należały zamki:
Barciany, Bartążek, Bartoszyce,
Bezławki, Biały Bór, Bierzgłowo (Zamek Bierzgłowski), Borzechowo, Bratian, Brodnica, Bytów, Charzykowy, Chełmno, Choszczno, Czarne,
Człuchów, Dąbrówno, Działdowo,
Dzierzgoń, Ełk, Garbno, Gdańsk, Giżycko,
Gniew,
Golub (Golub-Dobrzyń), Gorzów (Wielkopolski), Grabiny, Gródek (k. Świecia), Grudziądz, Guja, Iława, Jasiniec (Nowy Jasiniec), Jegławki, Kętrzyn, Kiszewa (Zamek Kiszewski), Kowalewo Pomorskie, Krutynia, Kurzętnik, Kwidzyn, Laski,
Lębork, Lędyczek, Lidzbark Welski, Lipienek, Lubawa, Łasin, Łukta,
Malbork, Miłakowo, Miłomłyn, Młynary, Morąg,
Nidzica, Nieszawa (Mała Nieszawka), Nowe, Nowe Miasto Lubawskie,
Okartowo, Olsztynek, Osiek (k. Starogardu Gdańskiego), Ostróda, Papowo Biskupie,
Pasłęk, Pasym, Pień, Pokrzywno, Pruszcz (Gdański),
Przezmark, Puck,
Radzyń Chełmiński, Rogóźno,
Ryn, Rynkówka, Sątoczno, Skarszewy, Słupsk, Sobowidz, Starogród,
Stary Dzierzgoń, Straduny, Sztum,
Świdwin,
Świecie, Szczytno,
Szestno, Tolkmicko, Toruń, Tuchola, Unisław, Węgorzewo, Wielbark, Woryny.
Również ufortyfikowane dwory i folwarki: Benowo, Chomętowo, Chojnice, Choszczno, Cieplewo, Debrzno, Drawsko, Górki, Iława, Kadyny, Kałdowo, Kościeleczki (Warnowo), Lasowice Wielkie, Leszkowy, Mątowy Małe, Międzyłęż, Mikołajki, Miłoradz, Mirachnowo, Murzynno, Nidzica, Nowy Dwór Elbląski, Orłowo, Piaski (Malbork-Piaski), Pomyje, Skowronki (k. Krynicy Morskiej), Stalewo, Starogard Gdański, Szkarpawa, Sztutowo.
Zestawienie poniżej wymienia wielkich mistrzów z XII-XVI stulecia, czyli z okresu, gdy Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie otrzymał status zakonu rycerskiego. Po 1525 roku Państwo Krzyżackie przestało istnieć, a sam zakon odgrywał marginalną rolę.
Działał tylko w Rzeszy Niemieckiej ze stolicą w zamku Mergentheim w Wirtembergii jako wspólnota trzech wyznań: katolickiego, luterańskiego, kalwińskiego.
XIII w.
Stolica: Akka
Heinrich Walpot von Bassenheim - lata 1198 - 1208.
Pochodził z niemieckiej Moguncji z rodziny mieszczańskiej. Podczas pielgrzymki do Ziemi Świętej wstąpił do miejscowego bractwa szpitalnego, z czasem przekształconego w zakon rycerski. Został wybrany jego pierwszym wielkim mistrzem. Przebywał głównie w Akce.
Otto von Kerpen - lata 1208 - 1209. Jak wielki mistrz starał się zapobiec wchłonięciu zakonu przez "starszych braci" - templariuszy lub joannitów. W Palestynie zakon wchodził w nieustanne konflikty zwłaszcza z templariuszami. Dochodziło do wielu bójek i sporów sądowych, chociażby o podobny stój.
Heinrich II von Tunna (Bart) - rok 1209. Turyngijczyk pochodzący ubogiej szlachty. Wstąpił do zakonu po śmierci żony i oddaniu całego majątku klasztorowi.
Rządził niecały rok. W tym okresie siły Krzyżaków wynosiły nie więcej niż 10 rycerzy.
Stolica: Montfort
Hermann von Salza - lata 1209 - 1239.
Kolejny Turyngijczyk, twórca potęgi krzyżackiej. Przyjaźnił się z cesarzem Fryderykiem II i zapewne dzięki jego protekcji król Węgier Andrzej II przekazał zakonowi 12 tys. km ziemi w swoim państwie. Intensywna kolonizacja osadnikami niemieckimi, budowa grodów, zamków i ekspansja na sąsiednie terytoria sprawiła iż Węgrzy prawidłowo odczytali zamiary zakonu całkowitego uniezależnienia się, a nawet wrogiego nastawienia do niedawnych donatorów. Krzyżacy zostali wypędzeni z Węgier, ale dalej rozszerzali swoje wpływy na zachodzie Europy, gdzie von Salza stał się najbardziej cenionym dyplomatą. Otrzymał też zaproszenie do Polski w celu nawrócenia pogańskich plemion, z czego skwapliwie skorzystał,
choć prawdopodobnie osobiście nigdy nie przybył na tereny Polski czy Prus.
Konrad I von Thüringen - lata 1239 - 1240.
Pierwszy wielki mistrz pochodzący z rodu książęcego - niemieckich Ludowingów.
Majętny, posiadający tytuł palatyna oraz landgrafa przyjął śluby zakonne z powodu wyrzutów sumienia.
A na sumieniu miał m.in. zniszczenie miasta Fritzlar jedynie z powodu zniesławienia przez jego mieszkańców oraz
zakucie w kajdany arcybiskupa Moguncji. Prze krótki okres rządów zajmował się głównie dyplomacją
Gerhard von Malberg - lata 1240 - 1244.
Komtur Toronu (Liban), wielki marszałek. Zwolennik skupienia się zakonu na Ziemi Świętej, a nie tworzeniu państwa w Prusach. Blisko współpracował z templariuszami i papieżem. Został obalony przez opozycję pro-cesarską. W zemście podszywał się pod wielkiego mistrza i zaciągał długi w imieniu zakonu.
Heinrich von Hohenlohe - lata 1244 - 1249.
Pochodził z bardzo zamożnego rodu z niemieckiej Wirtembergii. Szybko został mistrzem krajowym w Niemczech.
Rezydował w komturstwie Mergentheim, które powstało po tym jak przekazał dla zakonu spadek po swym ojcu.
Przybył do Prus, gdzie walczył z lokalnymi plemionami, m.in. zdobył Dzierzgoń.
Günter von Wüllersleben - lata 1250 - 1252. Skupił się na pogodzeniu frakcji pro-papieskiej i pro-cesarskiej, których spór rozsadzał zakon od środka. Jako wielki mistrz przebywał głównie w Akce, wcześniej jednak wykonywał różne misje dyplomatyczne i bywał w Prusach.
Dbał o dyscyplinę w zakonie, przeprowadzając regularne kontrole w komturiach.
Poppo von Osterna - lata 1252 - 1256.
Pochodził z rycerskiego rodu spod Norymbergi. Jako pruski mistrz krajowy prawdopodobnie osiadł na stałe w Prusach (jako jeden z pierwszych zakonnych rycerzy). Zwolennik silnego zaangażowania zakonu w Prusach. Uczestniczył w lokacji Chełmna i Torunia. Walczył z Pomorzanami i plemionami pruskimi. Zadał druzgocącą klęskę księciu pomorskiemu Świętopełkowi. Jako wielki mistrz podbił Sambię i rękami podpitych Prusów zbudował zamek w Królewcu.
Zrezygnował z urzędu i krótko pełnił funkcję komtura Ratyzbony. Dał się też poznać jako dyplomata - był rozjemcą w sporze między
Świętopełkiem a Przemysłem I (książętami pomorskim i wielkopolskim).
Wilhelm von Urenbach - lata 1253 – 1256.
Uznawany za uzurpatora. Wybrany przez odłam pro-papieski zakonu, który nie pogodził się z wyborem na wielkiego mistrza Poppo von Osterna.
Rezydował w Wenecji, a zrezygnował z urzędu wraz z wyborem kolejnego wielkiego mistrza.
Anno von Sangershausen - lata 1256 - 1273.
Mistrz krajowy Infant. Usiłował podpić Litwę i Żmudź. Za jego rządów lody zakonu stały się niepewne po wybuchu powstania w Prusach i Inflantach. Przeciw zakonowi sprzymierzyli się Prusowie, Litwini, Żmudzini i książę kijowski Aleksander Newski.
Von Sangershausen uzyskał jednak zgodę na zaciągi wśród przestępców i morderców. Jego misje dyplomatyczne i apele papieża doprowadziły do potężnego wsparcia zakonu przez rycerstwo niemieckie. Powstanie zostało stłumione, a wielki mistrz zmarł podczas jednej z misji.
Stolica: Akka
Hartmann von Heldrungen - lata 1273 - 1282. Komtur krajowy Saksonii. Miał duży udział we wchłonięciu przez Krzyżaków Zakonu Kawalerów Mieczowych (Zakon Inflancki). Nie prowadził wojen. Rozwijał akcję osadniczą w Prusach i Inflantach.
Burkhard von Schwanden - lata 1283 - 1290.
Pochodzący ze Szwajcarii komtur krajowy Turyngii i Saksonii. Jako wielki mistrz musiał zmierzyć się z zagrożeniem najazdami litewskimi w Prusach oraz oblężeniem Akki przez muzułmanów. Skupił się na działaniach na terenie Niemiec i Prus, ale został zmuszony przybyć do Palestyny, gdzie niespodziewanie zrzekł się urzędu. Wstąpił do zakonu joannitów i został jego komandorem.
Stolica: Wenecja
Konrad von Feuchtwangen - lata 1291 - 1296.
Komtur krajowy Austrii, mistrz krajowy Prus, Niemiec i Inflant. Przeniósł stolicę zakonu do Wenecji, po tym jak muzułmanie zdobyli Akkę, a Krzyżakom udało się opuścić twierdzę.
Był zwolennikiem zaprzestania dalszych wypraw krzyżowych na Ziemi Świętej i przeniesienia siedziby zakonu do Prus, które zdołał odwiedzić tylko raz.
XIV w.
Gottfried von Hohenlohe - lata 1297 - 1303.
Mistrz krajowy Niemiec. Skonfliktowany z biskupem Rygi (spór nie zdążył rozstrzygnąć papież z powodu śmierci biskupa).
Obwiniany za utratę posiadłości pod Wenecją i Neapolem został zmuszony do rezygnacji. Został komturem krajowym Frankonii, ale nie pogodził się z utratą przywództwa w zakonie i wciąż podawał się za wielkiego mistrza,
Stolica: Malbork
Siegfried von Feuchtwangen - lata 1303 - 1310.
Komtur Wiednia, niemiecki mistrz krajowy. Rządził w okresie likwidacji zakonu templariuszy. Nastawienie wobec zakonów rycerskich stało się w Europie zachodniej bardzo negatywne, przeniósł się więc do Prus i ustanowił nową stolicę w Malborku (za co obłożono go ekskomuniką). Zajął Pomorze Gdańskie i miasto Gdańsk. Zreorganizował strukturę administracyjną i skodyfikował prawo w Prusach.
Karl Bessart von Trier - lata 1311 - 1324.
Komtur krajowy Burgundii i Lotaryngii, wielki komtur w Wenecji. Pierwszy wielki mistrz wybrany w Malborku.
Pod jego przywództwem Pruska część zakonu krzyżackiego stała się autonomicznym krajem.
Za liczne spory z arcybiskupem Rygi również i on został ekskomunikowany przez papieża.
Mimo to walczył, ze zeświecczeniem rycerzy zakonnych.
W wyniku buntu stracił na pewien czas władzę. Przywrócił mu ją papież, którego przekonał do swoich racji w sporze z arcybiskupem ryskim.
Werner von Orseln - lata 1324 - 1330.
Komtur Ragnety, wielki komtur Malborka. Toczył wojny graniczne z Koroną o Kujawy i ziemi dobrzyńską, doprowadził do
spalenia wielu miast jak Włocławek i Bydgoszcz. Ostatecznie jednak miał stać się zwolennikiem pokoju z Polską. Został jednak zasztyletowany brata zakonnego przy Złotej Bramie na zamku w Malborku. Istnieje wiele teorii na temat tego
wydarzenia. Główna to obłąkanie zamachowca i zemsta za nakaz pokuty połączony z odebraniem koni wydany przez wielkiego mistrza. Inna mówi o spisku zakonników, którym nie podobała się polityka von Orselna (zbliżenia z Polską).
Był bardzo pobożny, w celu podniesienia duchowości u rycerzy zakonnych ustalił zbiór zasady i instrukcji których powinni przestrzegać (tzw. Statuty Orselna).
Rozbudował fortyfikacje Malborka, zlecił stworzenie kroniki Prus Piotrowi z Dusburga.
Luther von Braunschweig - lata 1331 - 1335.
Komtur Golubia, komturem domowy Malborka, wielki szatny i komtur Dzierzgonia. Walczył z Polską - zorganizował wyprawę na Wielkopolskę, która spustoszyła tereny aż do Kalisza. Na podbitych Kujawach lokował wiele wsi i tworzył komturie.
Przebudował Malbork, w podziemiach kaplicy utworzył mauzoleum wielkich mistrzów. Był miłośnikiem poezji i muzyki, sam pisał wiersze i książki,
przełożył wierszem biblijne Księgi Machabejskie na j. niemiecki. Propagował uroczyste celebracje nabożeństw ze śpiewem.
Dietrich von Altenburg - lata 1335 - 1341.
Komtur Ragnety i Bałgi, wielki marszałek. Prowadził wojnę z Koroną, został ranny pod Płowcami i wzięty do niewoli. Po wypuszczeniu kazał wymordować polskich jeńców, pozostawiając przy życiu jedynie najwyższych rangą.
Wzmocnił Państwo Krzyżackie i rozwinął gospodarczo. Założył miasto Bartoszyce, utworzył komturię w Ostródzie, wzniósł zamki w Sątocznie, Węgorzewie, Piszu, Giżycku, prawdopodobnie w Okartowie, rozbudował Malbork.
Dbał o kondycję moralną i duchową rycerzy zakonnych. Nakazywał skromność, stosowanie pokuty i ćwiczeń duchowych.
Po wyroku sądu papieskiego został zmuszony do zwrotu Polsce Kujaw, ziemi dobrzyńskiej i Pomorza Gdańskiego. Zmarł w trakcie ustalania warunków zwrotu z Kazimierzem Wielkim.
Ludolf König von Wattzau - lata 1342- 1345.
Wielki podskarbi i wielki komtur. Nadał prawa miejskie dla Działdowa. Za jego rządów zawarto polsko-krzyżacki pokój kaliski.
Walczył jednak z Litwą, która odpowiedziała krwawą wyprawą odwetową w 1345 r. Spustoszenia ziem krzyżackich były tak duże, że von Wattzau popadł w szaleństwo i zrzekł się urzędu. Do śmierci pełnił funkcję komtura Pokrzywna.
Heinrich Dusemer von Arfberg - lata 1345 - 1351.
Komtur Ragnety, Pokarmina, Królewca, wielki marszałek.
Pozyskał dla zakonu Estonię od Danii, rozgromił armię litewską w 1348 r. nad rzeką Strawą. Dalszy podbój przerwała epidemia dżumy, która zmusiła Krzyżaków do wycofania się zajętych już terenów.
Ustąpił ze stanowiska z powodu złego stanu zdrowia.
Winrich von Kniprode - lata 1351 - 1382.
Komtur Bałgi, wielki marszałek i wielki komtur. Jako komtur wsławił się w bitwie nad rzeką Strawą, gdzie zakon doszczętnie rozbił Litwinów.
Jako wielki mistrz już na początku doznał jednak klęski podczas wyprawy na Żmudź. Zawarł chwilowy sojusz z Litwą przeciw Koronie. Potem prowadził wojny głównie z Litwą, ale i z Danią. W 1365 roku gościł w Malborku Kazimierza Wielkiego, była to jedyna w historii wizyta polskiego monarchy w stolicy zakonu.
Kniprode jest uważany za jednego z najwybitniejszych wielkich mistrzów. Za jego rządów Państwo Krzyżackie stało się potęgą militarną i gospodarczą. Lokował i ufortyfikował wiele miast i zamków.
Konrad Zöllner von Rotenstein - lata 1382 - 1390. Komtur gdański i dzierzgoński, wielki szatny.
Przeprowadził reformę administracyjną Prus i akcję kolonizacyjną słabo zaludnionych terenów. Nie ingerował w organizację i rozwój stanów miejskich.
Za jego panowania Litwa przyjęła chrzest, stracił więc pretekst do najazdów na te ziemie. Dążył więc do rozbicia sojuszu króla Władysława Jagiełły z księciem Witoldem.
Konrad von Wallenrode - lata 1391 - 1393.
Komtur Człuchowa i Królewca, wielki marszałek, wielki komtur.
Jako komtur specjalizował się w wyprawach łupieżczych na Litwę.
Wraz z księciem Władysławem Opolczykiem planował rozbiór Polski. Za wszelką cenę pragnął rozbicia unii polsko-litewskiej.
Stąd kolejne wyprawy zbrojne na Litwę, z największą w 1392 roku.
Liczne i zazwyczaj nieudane najazdy na Litwinów w jego życiorysie zwróciły uwagę Adama Mickiewicza, który w powieści "Konrad Wallenrod"
uczynił go litewskim agentem we władzach zakonu, co nie miało nic wspólnego z rzeczywistością.
Wg XVI-wiecznego pisarza był dobrym żołnierzem, ale i okrutnikiem.
Nienawidził Polaków i kleru. Kontynuował akcję kolonizacyjną w Prusach po swoim poprzedniku, założył komturię w Rynie.
Mimo tylko 2 lat panowania, pozostawił po sobie ogromny zbiór korespondencji dyplomatycznej.
XV w.
Konrad von Jungingen - lata 1393 - 1407.
Komtur domowy Ostródy, podskarbi malborski. Zwolennik polityki dyplomatycznej. Dążył do skłócenia książąt litewskich i osłabienia unii polsko-litewskiej, ale środkami pokojowymi. Za jego panowania Państwo Krzyżackie osiągnęło największy obszar w historii. Przejął Nową Marchię, Gotlandię i Żmudź. Gdy zakonowi zagroziła wojna z kilku stron, próbował zjednać sobie Władysława Jagiełłę. Odsprzedał Koronie ziemię dobrzyńską, za co król zgodził się podpisać polsko-krzyżackie porozumienie pokojowe w Raciążku.
Ulrich von Jungingen - lata 1407 - 1410. Komtur Bałgi, wielki marszałek. Prowadził politykę skłócania Polski i Litwy. Regularnie pacyfikował tereny Żmudzi, której sporą część lekkomyślnie przekazał zakonowi książę litewski Witold. Rozpoczął wielką wojnę z Koroną w 1409, zakończoną bitwą pod Grunwaldem. Polegał w niej, ale wykazał się odwagą, walcząc w polu i zagrzewając do boju krzyżackie oddziały (zabicie go przypisuje się Mszczujowi ze Skrzyńska). Podobno jego brat Konrad, wcześniejszy wielki mistrz, przed śmiercią przestrzegał rycerzy zakonnych przed wyborem Ulricha na swojego następcę. Uważał go porywczego głupca, którego nieprzemyślane działania doprowadzą do katastrofy.
Heinrich von Plauen - lata 1410 - 1413.
Komtur Nieszawy i Świecia. Nie wziął udziału w bitwie Pod Grunwaldem i dzięki jego działaniom zakon zachował Malbork. Przybył do stolicy i skutecznie zorganizował obronę przed wojskiem Władysława Jagiełły. W nagrodę został wybrany wielkim mistrzem. W 1411 roku odniósł sukces dyplomatyczny, tzw. I pokój toruński . Był jednak powszechnie znienawidzony jako człowiek okrutny i gwałtowny. Krwawo zwalczał wszelkie przejawy samodzielnej polityki miast pruskich i współpracy z Koroną. Stracił władzę w wyniku buntu rycerzy zakonnych i otrzymał jedynie stanowisko komtura Pokrzywna, gdzie snuł plany powrotu do władzy. Szukał nawet pomocy u Polaków, ale nowy wielki mistrz wykrył spisek i uwięził go na wiele lat w Gdańsku.
Michael Küchmeister von Sternberg - lata 1414 - 1422. Wójt Żmudzi, Nowej Marchii, komtur Rynu, wielki szafarz w Królewcu, wielki marszałek.
Przed objęciem stanowiska był więźniem na zamku w Chęcinach (w wyniku przegranej bitwy z polskim wojskiem pod Koronowem).
Obalił nielubianego i wojowniczo nastawionego wielkiego mistrza Heinricha von Plauena. Starał się prowadzić pokojową politykę, dążył do porozumienia z Polską, stany pruskie odzyskały prawo powoływania rad miejskich, a szlachcie zrzeszonej w Towarzystwie Jaszczurczym zniesiono restrykcje. Przeprowadził reformę monetarną, rozbudował zamek w Malborku.
Nie uniknął jednak konfliktu z Koroną, zwanego wojną głodową (1414 r.). Znając słabość państwa zakonnego próbował dyplomatycznie powstrzymać Władysława Jagiełłę. W dużej mierze udało mu się to, bo wojna nie przyniosła rozstrzygnięcia, a sąd rozjemczy stanął po stronie zakonu.
Paul Bellitzer von Russdorff - lata 1422 - 1441. Komtur Tucholi, wielki komtur Malborka.
Prowadził wojny z Polską, w 1922 r. tzw. wojnę golubską i w latach 1431–1435.
Wspomagał króla Niemiec i Czech, a następnie cesarza Zygmunta Luksemburskiego w wojnie z Turkami na Bałkanach.
Jego polityka faworyzowania Niemców doprowadziła do buntu w zakonie. Mimo poparcia miast pruskich, najpierw musiał zwolnić stanowiska zajmowane przez swoich stronników, a potem sam zrezygnował z urzędu.
Konrad von Erlichshausen - lata 1441 - 1449. Wielki komtur Malborka i wielki marszałek zakonny.
Wystąpił przeciw wielkiemu mistrzowi von Russdorffowi i doprowadził do jego ustąpienia.
Dążył do reformy zakonu i podporządkowania w pokojowy sposób miast pruskich zrzeszonych w Związku Pruskim, co mu się nie udało.
Zwolennik politycznego rozwiązywania sporów, unikał siłowych rozwiązań. Zbudował zamek w Gorzowie.
Ludwig von Erlichshausen - lata 1450 - 1467. Wójt w Grabinach, komtur w Kowalewie i Gniewie. Ograniczał samorząd miast pruskich, co doprowadziło do buntu mieszczan, a w dalszej konsekwencji do wojny trzynastoletniej. Zbyt duże zaciągi wojskowe pod jego przywództwem doprowadziły zakon do braku wypłacalności.
Sam jako wielki mistrz był dwukrotnie brany na zakładnika przez własne wojsko. W 1457 r. z powodu buntu nieopłacanych zaciężnych zakon stracił na rzecz Korony swą stolicę - Malbork. Po ewakuacji do Gniewa, a potem Królewca zorganizował wyprawę na Żuławy, ale ostatecznie został pokonany przez siły Związku Pruskiego w bitwie morskiej na Zalewie Wiślanym w 1463 r.
Stolica: Królewiec
Henryk VI Reuss von Plauen - lata 1467 - 1470. Wójt Tczewa, Natangii, komtur Bałgi, Pasłęka. Pierwszy wielki mistrz, który złożył hołd lenny królowi Polski.
Bardzo zdolny dowódca znany ze zwycięskiej bitwy pod Chojnicami i odbicia Prus Dolnych z Królewcem podczas wojny trzynastoletniej.
Henryk Reffle von Richtenberg - lata 1470 - 1477. Przez długi czas był szeregowym członkiem zakonu krzyżackiego, po wojny trzynastoletniej mianowany wielkim komturem.
Złożył hołd Kazimierzowi Jagiellończykowi, ale był wrogo nastawiony do Korony. Był również w konflikcie z biskupami warmińskim i pogezańskim.
Próbował oddać zwierzchność nad państwem krzyżackim Węgrom.
Wprowadził wojska zakonne na Warmię w 1472 r. w celu wsparcia prokrzyżackiego biskupa Mikołaja Tungena.
Martin Truchsess von Wetzhausen - lata 1477 - 1489. Urodzony w niemieckiej Frankonii w rodzinie baronowskiej. Wójt Sztumu, komtur Ostródy.
Nastawiony antypolsko, formował koalicję przeciw Koronie z królem węgierskim Maciejem Korwinem. Jego działania doprowadziły do konfliktu polsko-krzyżackiego tzw. wojny popiej. Po klęsce został zmuszony do złożenia hołdu lennego królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi.
Johann von Tieffen - lata 1489 - 1497. Pochodzący ze Szwajcarii komtur Kłajpedy, Pokarmina, potem wielki szpitalnik i wielki komtur.
Zwolennik pokojowych relacji z Polską, bez oporów składał hołd lenny. Udało mu się zablokować plany króla Jana Olbrachta przeniesienia zakonu na Podole.
W 1497 r. uczestniczył w wyprawie polskiego monarchy przeciw Turcji z oddziałem 400 rycerzy zakonnych.
XVI w.
Friedrich von Wettin - lata 1498 - 1510. Karierę w zakonie zawdzięczał dobremu urodzeniu, posiadał tytuł książęcy (syn księcia Saksonii Albrechta Odważnego i Zdenki z Podiebradów, córki króla Czech). Od razu po przyjęciu do zakonu został mianowany wielkim mistrzem. Nie zamierzał złożyć hołdu lennego polskiemu królowi, co spowodowało długi konflikt z Koroną i niemal doprowadziło do wojny. Ostatecznie po ultimatum Zygmunta Starego w 1507 roku wyjechał do Saksonii i nie wrócił już do Prus.
Albrecht Hohenzollern-Ansbach - lata 1511 - 1525.
Syn Fryderyka Hohenzollerna i Zofii Jagiellonki, siostrzeniec króla Zygmunta Starego. Podobnie jak poprzednik, przed objęciem stanowiska nie pełnił w zakonie żadnej roli. Doprowadził do ostatniej wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519 – 1521 i był ostatnim wielkim mistrzem przed sekularyzacją państwa krzyżackiego. Wystąpił z zakonu i złożył hołd lenny Zygmuntowi Staremu w Krakowie ("hołd pruski"), po czym sprawował władzę w Prusach Książęcych (dawne państwo krzyżackie pod polskim zwierzchnictwem). Był to pierwszy kraj, którego panującym wyznaniem był luteranizm. Stał się lojalnym lennikiem Korony, mecenasem polskich uczonych i artystów. Założył uniwersytet w Królewcu i fundował na nim liczne stypendia dla młodzieży protestanckiej.
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka PrywatnościWszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
