Możesz ocenić: Nidzica (woj. warmińsko-mazurskie) - Średniowieczny zamek krzyżacki
Opis i stan obecny
Krzyżacka warownia stoi na wzgórzu na wschód od centrum Nidzicy na lewym brzegu Nidy. Obiekt nie był powiązany z ufortyfikowanym miastem,
otaczały go moczary i bagna.
Budowla przetrwała w bardzo dobrem stanie do XX wieku, dlatego była przed wojną przedmiotem wnikliwych badań niemieckich naukowców jak Steinbrecht czy Kloeppel. Po zniszczeniach sowieckich w 1945 r. wygląd zabytku nie było więc trudno odtworzyć.
Ferdynand Gregorovius
Zamek Nidzica został odbudowany w XIX staraniem nidzickiego prawnika Ferdynanda Tymoteusza Gregoroviusa. Jego syn również Ferdynand był sławnym niemieckim historykiem i pisarzem, autorem dziejów Rzymu i Aten. Jak sam twierdził, warownia nidzicka miała ogromny wpływ na jego życie: "Szacowny zamek był wielkim czynnikiem w mojej małej historii życia - stąd brał się związek z Zamkiem św. Anioła w Rzymie. Bez tamtych nidzickich wież rycerskich zapewne nie napisałbym historii miasta Rzymu w średniowieczu".
Całość zbudowano z cegieł na kamiennej podmurówce, na planie prostokąta o wymiarach 50x34 m. Mury częściowo zdobione są cegłą zendrówką.
Wjazd prowadzi przez przedzamcze z bramą, dwoma budynkami i basteją. Dziś znajduje się tu kasa oraz sklepik z obrazami i rzeźbami, a kiedyś stały stajnie i mieszkania służby. Nie zachowało się drugie mniejsze przedzamcze, które było pierwszym członem warowni (widać je na rekonstrukcji).
Obecnie na jego miejscu rośnie okazały dąb. Brama do zamku właściwego wysunięta jest poza lico muru obwodowego i posiada ozdobny szczyt. Broniła jej niegdyś brona i most zwodzony ponad suchą fosą. Nad bramą znajdowała się kaplica, a w pobliskich komnatach mieszkał wójt i kapelan. Po obu stronach bramy stoją dwie potężne kwadratowe wieże o pięciu kondygnacjach naziemnych. W ich piwnicach działało więzienne.
Stykające się z wieżami piętrowe skrzydła północne i południowe służyły na cele gospodarcze oraz na kwatery dla rycerstwa i giermków. Skrzydło zachodnie (czyli naprzeciwko wejścia) również zwieńczone jest ozdobnymi szczytami, był to główny budynek zakonny. Posiada on dwa piętra (z pierwszym reprezentacyjnym) i piwnice.
Znajduje się tu m.in. główna kaplica i refektarz z zachowanymi freskami z XIV i XV wieku. Wszystkie skrzydła zamkowe poza wschodnim na koronie murów posiadają ganki obronne. Prostokątny dziedziniec zamkowy otoczony jest łączącym wszystkie budynki na poziomie pierwszego piętra, drewnianym gankiem, na który można swobodnie wchodzić. Nie zachowała się tutaj studnia i wieżyczka z klatka schodową w narożniku płd.-wsch.
Zamek warto obejść dookoła, aby zobaczyć wystające z murów wykusze, czyli dawne ubikacje, typowo gotyckie okna ostrołukowe, strzelnice oraz pozostałości drugiej linii murów z niskimi bastejami. We wnętrzach zajmowanych przez muzeum regionalne prezentowane są wystawy archeologiczne, historyczne i etnograficzne, z oryginalnego wyposażenia niestety nic się nie zachowało. Jest tu także kawiarnia.
Zamek Nidzica zyskał ostatnio iluminację, warto byłoby więc zobaczyć go nocą, choć w lecie i tak prawie całkowicie zasłaniają go drzewa.
Nidzica posiadała jeszcze drugą warowną siedzibę krzyżacką - dwór zwany Zameczkiem ("Schlösschen"). Lokalizowany on jest w północno-wschodnim narożniku miasta, by była to najbardziej bezpieczna lokalizacja. Od wschodu miasto otaczała druga linia murów i fosa, a od północy płynęła rzeka Nida. Takie umiejscowienie nie jest jednak pewne, niemieckie rekonstrukcje miasta nie pokazują w tym miejscu zabudowy, podobnie jak widok miasta z 1602 r. Wiadomo, że jeden z budynków dworu przetrwał w przebudowanej formie (jako synagoga) do początku XIX stulecia, kiedy to został całkowicie rozebrany. Niestety lokalizacja starej synagogi również nie jest znana.
Założenie zakonne składało się prawdopodobnie z kilku budynków i posiadało własną, stałą załogę. Od miasta było oddzielone murem.
Zamek od północy w 1602 roku na podstawie rysunku Nicolausa de Kempa
Panorama miasta i zamku z 1602 r. Nicolausa de Kempa
Najstarsza panorama Nidzicy z 1595 roku Caspara Hennenbergera
Plany i rekonstrukcje
Ufortyfikowane miasto i zamek w średniowieczu wg niemieckiego architekta prof. O. Kloeppela (początek XX wieku).
1 - zamek, 2 - ratusz, 3 - kościół parafialny św. Wojciecha, 4 - rzeka Nida. Czerwony obrys - hipotetyczne miejsce dworu miejskiego.
Plan zamku w Nidzicy w połowie XVI wieku . 1 - dom zakonny - najstarsze skrzydło od zachodu, 1a - kaplica, 1b - refektarz, 2 - wieże mieszkalne, 3 - przejazd bramny, 4 - skrzydło północne , 5 - skrzydło południowe, 6 - wykusze latrynowe, 7 - krużganki, 8 - schody na piętro krużganków, 9 - baszta-basteja z pocz. XVI wieku, 10 - brama, 11 - przedzamcze
Przedwojenna rekonstrukcja zamku właściwego w XVI wieku wg O. Kloeppela.
Rekonstrukcja zamku Nidzica z końca XVI wieku (po rozbudowie przedzamcza) autorstwa P. Moszczyńskiego
Źródło: Nidzica - Przewodnik historyczny, L. Ekiert
Rekonstrukcja zamku i miasta na początku XV wieku w wizualizacji 3D Pawła Moszczyńskiego (castles3d.pl)
Rekonstrukcja XVI-wiecznej Nidzicy z zamkiem O. Kloeppela (początek XX wieku).
Przedwojenne rysunki zamku Nidzica autorstwa C. Steinbrechta (kliknij aby powiększyć). 1 - elewacja wschodnia i zachodnia , 2 - elewacja południowa i północna, 3 - przekrój na osi zachód-wschód, widok od południa oraz przekrój przez wieże i bramę, widok z dziedzińca
Historia, wydarzenia
Pierwotną warownię drewnianą wznieśli Krzyżacy już połowie XIII wieku. Budowę murowanego zamku Neidenburg (Zamek nad Nidą) rozpoczęto w II połowie XIV wieku z inicjatywy wielkiego mistrza Winrycha von Kniprode. Początkowe plany wzniesienia niewielkiego zamku zostały zmienione, postanowiono postawić potężną warownię mającą strzec granicy krzyżacko - mazowieckiej.
Widok miasta i zamku od południa z roku 1684 wg K. Hartknocha
Zmagania z zakonem
12 lipca 1410 wojska polsko - litewskie zdobyły po raz pierwszy zamek nidzicki. Nie był on broniony, ponieważ cała załoga wraz z prokuratorem wyruszyła do zgrupowania wojsk zakonnych. Król Jagiełło oddał warownię księciu Januszowi Mazowieckiemu. Wkrótce jednak Nidzica powróciła do Krzyżaków na mocy pokoju toruńskiego. Podczas kolejnej wojny zwanej głodową, Krzyżacy stawili zacięty opór. Wojska Jagiełły pod jego osobistym dowództwem, oblegały zamek przez 8 dni. 6 sierpnia 1414 r. obrońcy skapitulowali.
Jednak, gdy oddziały polsko - litewskie wyruszyły ku Brodnicy, niespodziewanym atakiem odbił zamek komtur Ostródy Jan von Bichau. W 1454 roku antykrzyżacki Związek Pruski przejął zamek i oddał go w polskie ręce. Obsadzono go zaciężną załogą czeską pod wodzą Jana Koldy z Żampachu, który nie dość że utrzymał warownię do końca wojny trzynastoletniej, to jeszcze urządzał zwycięskie wyprawy na Działdowo. Niestety, kolejny pokój toruński (1466 r.) przywrócił Nidzicę zakonowi. Ostatnie zmagania polsko - krzyżackie w roku 1520, w Nidzicy nie przyniosły nam już wyraźnego sukcesu militarnego. Miasto zostało zdobyte, ale zamek nie. Krzyżacy sprowadzili spore posiłki, a w oblegających wojskach polskich brakowało piechoty i dział (dominowała nieprzydatna w tym przypadku jazda). Dlatego oblężenie zostało zwinięte, spalono tylko młyn zamkowy. Po ostatecznej klęsce i sekularyzacji zakonu, budowla od 1525 r. stała się siedzibą starosty w Księstwie Pruskim, lenniku Rzeczpospolitej.
I poł. XIV w. - drewniana warownia była siedzibą komornika zakonnego
1359 r. - pierwsza wzmianka w dokumentach o murowanym zamku Nidzica. Prawdopodobnie był to niewielki obiekt usytuowany na miejscu obecnego przedzamcza
lata 1370-1407 - budowa nowego znacznie większego zamku
1381 r. - Nidzica zyskała prawa miejskie. Miasto otoczono fortyfikacjami, wewnątrz nich postawiono drugą siedzibę zakonną
1404 r. - poświęcono kaplice zamkową
1409 r. - nidzicka warownia zyskała na znaczeniu i stała się siedzibą krzyżackiego prokuratora
12.07.1410 - przed bitwą pod Grunwaldem zamek na krótko zajęły wojska króla Władysława Jagiełły
1413 r. - komtur Henryk von Plauen rozbudował zamek
1414 r. - ponowne zajęcie zamku w Nidzicy przez wojska polsko-litewskie
1454 r. - dzięki anty-krzyżackiej postawie mieszczan, zamek został obsadzony załogą czeską na żołdzie polskim i broniony do końca wojny trzynastoletniej
1466 r. - po drugim pokoju toruńskim zamek stał się siedzibą komtura Wilhelma von Eppingena
1472 r. - na zamku zawarto porozumienie z księciem mazowieckim w sprawie ruchu granicznego. Stronę polską reprezentowali m.in. kasztelan Jan Lipski i marszałek płocki Jakub Golnicki
Okrucieństwo Krzyżaków
Rządy krzyżackie w Nidzicy był bardzo okrutne. Zachowały się skargi mieszczan z połowy XV wiek do polskiego króla. Prokurator rezydujący na zamku - Kynsberger z Niborka za lekkie skaleczenie mieszczanina
kazał uciąć biednemu chłopu obie ręce, a kucharza z pewną sumą pieniędzy powiesił, ponieważ bez żadnych dowodów uznał że ten je ukradł. Natomiast za złorzeczenie zakonowi pewna kobieta i dziewczynka zostały jego wyrokiem utopione.
1488 r. - rozpoczęto budowę nowego podzamcza
1517 r. - rozbudowa przedzamcza. Powstała wtedy zachowana do dzisiaj przy wejściu baszta-basteja
1520 r. - w czasie ostatniej wojny z zakonem, Polakom udało się zdobyć tylko miasto, zamek obronił się.
1525 r. - po sekularyzacji zakonu zamek stał się rezydencją starosty Prus Książęcych. Pierwszym z nich był Piotr Kobierzycki. Dwór miejski był przechodnią siedzibą różnych rodów szlacheckich.
po 1583 r. - powstały nowe fortyfikacje od zachodu: mury obwodowe z bastejami oraz drugie przedzamcze, które niestety spłonęło dwa wieki później. Pracami kierował prawdopodobnie architekt z Królewca Błażej Berwart
1655 r. - podczas "potopu" zamek Nidzica zajęli Szwedzi. Rok później bezskutecznie oblegali go sprzymierzeni z Polakami Tatarzy
1657 r. - odbudowa warowni
17.12.1784 - wielki pożar doprowadził do spalenia części zamku, głównie podzamcza
1807 r.- rozebranie dworu miejskiego
1812 r. - pobyt wojsk napoleońskich w Nidzicy przyczynił się do poważnej dewastacji zamku
lata 1828–1830 - zrujnowanym zamkiem zainteresował się miejscowy radca prawny Ferdynand Tymoteusz Gregorovius. Odbudował go na sąd i więzienie
1837 r. - na stokach wzgórza zamkowego utworzono park.
1945 r. - podczas wojny warownia została poważnie zniszczona.
Naloty sowieckie doprowadziły do zawalenia stropów i ścian.
18.12.1965 - po wielu latach prac, zamek został odnowiony i oddany do użytku. W kaplicy zamkowej i refektarzu odtworzono późnogotycką polichromię, a dziedzińcowi z krużgankami przywrócono wygląd bliski pierwotnemu
lata 1996-2001 -
remont i modernizacja części hotelowej zamku, zaplecza kuchennego, strych nad salą rycerską zaadaptowano na salę wystawienniczą (sala widokowa).
Prace objęły również remont dachów wież zamkowych.
lata 2020-2021 -
przeprowadzono remont zamku obejmujący dachy, wymianę stolarki okiennej, drzwiowej, remont elewacji, remont sal: rycerskiej, widokowej, wystawowej. W budowli pojawiła się też winda.
Przedwojenna pocztówka z zamkiem Nidzica
Przedwojenna pocztówka z Nidzicy
Legendy i podania
Najsłynniejsza legenda związana z zamkiem nidzickim dotyczy okresu potopu szwedzkiego. Jeden z oddziałów tatarskich, wspierających Polaków w walce z najeźdźcą zapuścił się pod Nidzicę. Z zamku dostrzegł ich chłop powołany do służby przy zamkowej artylerii - niejaki Jan Nowak. Widząc wodza tatarskiego przy wielkim kamieniu ustawił działo i oddał strzał, który okazał się nadzwyczaj celny.
Gdy okazało się, że wódz tatarski zginął, a reszta oddziału nie odważyła się zaatakować Nidzicy, został uznany za bohatera, choć... nie można go było znaleźć. Nowak wystraszył się swojego czynu, czy to z powodu zakazu atakowania Tatarów wydanego w nadziei, że ominą zamek, czy też z obawy przed srogą zemstą tatarską. Na wszelki wypadek postanowił ukryć się, a najlepsze miejsce jakie znalazł to kupa nawozu z końskich odchodów. Przesiedział tam ponoć 3 dni, aż odnalazła go żona. Na pamiątkę jego czynu sąsiednią wieś nazwano Tatary, a głaz przy którym znajdowali się Tatarzy wciąż można zobaczyć, choć nieco zmniejszonej formie, bo przez wieki rozłupano go na budulec.
Na szczycie głazu stoi kamienna kula, być może ta sama, którą wystrzelił Nowak...
Dziedziniec zamku w Nidzicy dotknięty XIX i XX-wiecznymi przekształceniami na pocztówce z 1925 r.
Zamek Nidzica na pocztówce z końca XIX wieku
Informacje praktyczne
ADRES I KONTAKT Zamek Krzyżacki - ul. Zamkowa 2, Nidzica
CZAS Z rynku miejskiego idzie się niecałe 5 minut. Zwiedzenie wnętrz z przewodnikiem trwa ok. 30 minut + samodzielne oglądnięcie dookoła = ok. 1 godzina.
WSTĘP Płatny 10 zł / 8 zł ulgowy. Muzeum otwarte przez cały rok w godz. 8:000-16:00. W poniedziałki nieczynne. Zwiedzanie o pełnych godzinach. Po sezonie od 10:00 i nieczynne również w niedziele.
Ponieważ informacje o godzinach otwarcia, a przede wszystkim cenach biletów szybko się dezaktualizują, sprawdź je na stronie oficjalnej opisywanego zabytku: Zamek w Nidzicy
Zamek w Nidzicy na pocztówce po zniszczeniach podczas I wojny światowej
Położenie i dojazd
Północna część woj. warmińsko-mazurskiego. 52 km na południe od Olsztyna, 30 km na północ od Mławy. Zobacz na mapie. Zarośnięte wzgórze, które widać z rynku kryje w sobie mury zamku.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N53.35967778° E20.42903611°
format DM (stopnie, minuty): 53°21.5806668'N 20°25.7421666'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 53°21'34.84''N 20°25'44.53''E
Bibliografia
Czubiel Lucjan - Zamki Warmii i Mazur
Ekiert Ludwik - Nidzica - Przewodnik historyczny
Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
Haftka Mieczysław - Zamki krzyżackie w Polsce. Szkice z dziejów
Jurasz Tomasz - Zamki i ich tajemnice
Kaczyńscy Izabela i Tomasz - Polska - najciekawsze zamki
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Rogiński Ryszard - Zamki i twierdze w Polsce - historia i legendy
Zamek nidzicki znad jeziora zamkowego na przedwojennej pocztówce
Galeria zdjęć
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Ostatnie wpisy
Re: Drzewa przetrzebić ? Autor: Zawiedziony drzewami Data: 2015-06-22 20:36:35
Jestem ZA przetrzebieniem lub wycinką drzew przy Zamku.
Kto widział zamek między drzewami? Cały urok jest zabrany, zniszczony, nie można podziwiać Zamku tylko drzewa. Będę chciał oglądać drzewa pójdę do parku lub pojadę do lasu. Zamek widoczny byłby reklamą dla miasta. Tak trzeba wiedzieć że coś w tym buszu jest. Jestem za drzewami sam jeździłem na akcje by sadzić lasy jestem za ekologia ale nie za niszczeniem takich Zamków, zasłanianiem takich pięknych widoków. Ja nie jadę tam by spędzić tam kilka lat by poczuć klimat chcę zobaczyć ZAMEK nie drzewa.
Drzewa przetrzebić ? Autor: K Data: 2015-04-29 01:38:45
Mieszkałem w Nidzicy i uważam inaczej. Wycięcie drzewostanu coś temu zamkowi odbierze. Te tajemnicze, nieuchwytne coś co powoduje że... Żeby to zrozumieć, trzeba pomieszkać tam przynajmniej parę lat...
prośba o legendę Autor: Maria Data: 2013-10-13 18:20:46
Dzień dobry,
niedawno byłam na obozie naukowym na Pojezierzu Chełmińsko - Dobrzyńskim. Między innymi zwiedzaliśmy zamek w Nidzicy. Po takim obozie wszyscy uczniowie naszego gimnazjum piszą projekty na wybrany temat.
Ja z koleżankami piszemy pracę o Zamkach Krzyżackich. Moim zadaniem jest opisanie legend związanych z zamkami. Niestety nie znalazłam żadnej legendy o zamku w Nidzicy lub o jego mieszkańcach. Jeśli Państwo taką znają bardzo proszę o pomoc.
POzdrawiam serdecznie Maria Mizerska Uczennica kl. I SG nr 7 w Krakowie
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis historyczno-krajoznawczy. Nie finansuje nas żadna firma ani instytucja. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz nasze dalsze funkcjonowanie i aktualizację informacji.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).