Niedrzwica Duża

Przebudowany szlachecki dwór obronny

Nie wspomniany w żadnych dotychczasowych inwentaryzacjach zabytków dwór w Niedrzwicy Dużej leży w północno-wschodniej części wsi. Część ta określana jest przez mieszkańców Niedrzwicy jako Górki – taką nazwę nosi również ulica okalająca pagórek na którym stoi dwór. Do dziś dobrze widoczny jest obronny kontekst założenia – dwór jest położony na wzniesieniu otoczonym rzeczką Nędznicą od strony północno-zachodniej i stawami od strony południowej i wschodniej. Od północy do dziś istnieje tylko nieznaczne zagłębienie terenu – być może i tam była niegdyś fosa. Pierwotny kształt dworu znamy dzięki inwentarzom z XVII wieku, znajdującym się w Księgach Grodzkich Lubelskich. Wiadomo, ze był to dwór na planie prostokąta z bocznym alkierzem, dwukondygnacjowy, trójdzielny w dolnej kondygnacji, dwutraktowy z sienią na osi, w górnej kondygnacji jednoprzestrzenny (górna kondygnacja była zapewne czymś w rodzaju poddasza – znajdującą się tam izbę oświetlało tylko jedno okno). W lewym trakcie dolnej kondygnacji znajdowała się izba o 4 oknach z izbą boczną o 2 oknach, apteczka o jednym oknie, pokoik o jednym oknie, z boku znajdował się alkierz o 3 oknach. W prawym trakcie znajdowała się izba o 4 oknach i spiżarnia o 2 oknach. W sieni były 4 okna. Cały dwór był kryty gontem i ogrzewany zielonymi piecami kaflowymi.
System obronny dworu Niedrzwica Duża, oprócz widocznych do dziś stawów otaczających pagórek stanowiła dębowa ostrężyna z krytymi gontem wrotami.
Zachowany do dzisiaj dwór składa się z trzech zasadniczych części: środkowej parterowe, będącej pozostałością starego dworu, piętrowe od strony północno-wschodniej, wzniesionej (lub tylko przebudowanej) w I poł. XIX wieku oraz narożnej wieży z przylegającą do niej klatką schodową z tego samego okresu, po stronie południowej. Środkowa część dworu ma najgrubsze ściany – grubości ok. 80 cm – i kolebkowe sklepienia. Z zewnątrz ta część dworu jest zupełnie pozbawiona dekoracji architektonicznej. Część północno-wschodnia jest piętrowa, z głównym wejściem od północy, w postaci ganku umieszczonego w ściętym narożniku, z loggią-tarasem na piętrze. Na zewnętrznych ścianach tej części zachowała się dekoracja architektoniczna – w klasycyzujących formach – proste obramienia okien, boniowania ścian i fryz z tryglifami pod gzymsem koronującym. Od strony wschodniej do tej części dobudowano ostatnio jeden trakt pomieszczeń – bez zbytniej dbałości o formy zewnętrzne. Do 2001 roku na miejscu nowo dobudowanej części istniały wąskie ceglane fundamenty – być może tarasu. Całkowicie dziewiętnastowieczną dekorację ma również wieża: sześcioboczna dolna kondygnacja jest boniowana, zaś górna okrągła jest zwieńczona neogotyckim fryzem arkadkowym. Być może wieża jest przebudowanym wzmiankowanym w inwentarzach alkierzem – mógłby na to wskazywać zwłaszcza sześcioboczny kształt dolnej kondygnacji – typowy dla narożnych alkierzy w ok. 1600 roku. Pod środkowa, najstarszą częścią dworu znajdują się obszerne piwnice – ceglane, sklepione kolebkowo – o planie nie pokrywającym się z planem obecnego dworu, co może sugerować, że są od niego starsze i pochodzą z siedziby jeszcze wcześniejszej. Od strony zachodniej w latach sześćdziesiątych dobudowano wiatę na sprzęty rolnicze, która zasłania widok na najstarszą część dworu.
Przy dworze – po jego zachodniej stronie – znajduje się nowszy budynek gospodarczy. Kilkadziesiąt metrów na północny zachód zachowały się pozostałości dziewiętnastowiecznej bramy wjazdowej – cztery murowane słupy przykryte daszkami. Przed bramą znajduję się jeszcze niewielki budynek podworski. Z okazałego niegdyś ogrodu, częściowo regularnego, a częściowo angielskiego, do dziś pozostały jedynie zarośnięte stawy i kilka starych drzew – większość dzisiaj istniejącego dokoła dworu drzewostanu jest dużo młodsza. Przy drogach dojazdowych do dworu od zachodu i południa na rozstajach stoją krzyże – nowe, ale z pewnością na miejscu starszych.