Możesz ocenić: Oleszyce (woj. podkarpackie) - Bastionowy dwór obronny (zniszczony)
Opis i stan obecny
Oleszycki dwór obronny stał przy jeziorze, na sztucznie usypanym kopcu o lokalnej nazwie "Księcia Górka".
Nie wiadomo wiele o tym obiekcie, choć od XVII wieku była to znana w kraju siedziba najmożniejszych rodów arystokratycznych od Sieniawskich przez Czartoryskich, Zamoyskich, Działyńskich, Potockich, na Sapiehach skończywszy.
Święcki o Oleszycach
Historyk Tomasz Święcki, wybitny badacz przeszłości naszego kraju, w swoim "Opisie Starożytnej Polski" z początku XIX wieku pisał:
Oleszyce, w zamku tuteyszym umarł Adam Sieniawski Hetman Wielki Koronny 1716 roku, mieysce to lubił i ogród naypięknieyszy w Polscze założył.
Brak jednak jasności w jakim stopniu magnacką rezydencję można identyfikować z XV/XV-wiecznym obronnym dworem rycerskiego rodu Ramszów.
Na pewno dwór z narożnymi alkierzami otoczony fortyfikacjami bastionowymi powstał za Sieniawskich, a starszy obiekt miał inny kształt, choć stał zapewne również na kopcu, który był skromniejszy i inaczej uformowany. Po zachodniej stronie przy bastionie archeolodzy odkopali masywne gotyckie mury z cegły palcówki sięgające
czterech metrów w głąb nasypu wzgórza.
Wbrew słowom Anny z Działyńskich Potockiej (patrz cytat powyżej) dwór nie miał nic wspólnego z Janem Sobieskim - król posiadał rezydencję myśliwską położoną w nieodległym Jaworowie (obecnie Ukraina), ale w niejednych wspomnieniach jest błędnie łączony z Oleszycami.
Jednak bliskość ulubionej królewskiej siedziby zadziałała na korzyść Oleszyc. Dotychczas, Sieniawscy nie przywiązywali do tutejsze siedziby dużej wagi. Ale gdy ich sąsiadem został monarcha, z którym ród związał swoją karierę. Mikołaj Hieronim Sieniawski (strażnik wielki koronny i marszałek nadworny koronny, późniejszy wojewoda wołyński i hetman polny koronny) zadbał aby i na jego włościach (Oleszyce, Sieniawa) powstały reprezentacyjne rezydencje. W Oleszycach kopiował nawet wyposażenie z dworu Sobieskiego - kazał rzemieślnikom, którzy pracowali dla króla, aby wykonywali podobne elementy do jego dworu.
Zabawy w Oleszycach
O zabawach książęcych i hrabiowskich dzieci na tutejszym dworze pisała we wspomnieniach Jadwiga Zamoyska, urodzona w 1831 r. córka Tytusa Działyńskiego (wobec której później rozpoczęto proces beatyfikacyjny):
Dwór na szańcach za wojen z Turkami, niegdyś należał. Szpalery w ogrodzie lipowe, jakich podobno nie ma w całej Europie. Starszy słudzy opowiadali, że książę Generał Ziem Podolskich po ślubie w Oleszycach z żoną Izabellą Flemming zamieszkał. Ona miała wówczas 13 lat i była opatrzona guwernantką, a mąż guwernerem. Opowiadano, że nudząc się w Oleszycach umyśliła owijać się w długie płótno i kazała się z szańców na dół staczać. Myśl ta tak nam się spodobała, żeśmy z tego zrobili ulubioną naszą zabawę. Niekoniecznie się ta zabawa mojej Matce podobała, ale jakeśmy występowali z tym: "że tak prababunia robiła" - już nam jej nie zakazywano.
O wyglądzie dworu Ramszów brak informacji, natomiast XVII-wieczny dwór Sieniawskich był parterowy z wysokim poddaszem, zbudowany początkowo z drewna z czterema alkierzami po bokach, na platformie ziemnej o wymiarach 80x80 m. W narożach wzgórza znajdowały się cztery bastiony w systemie staroholenderskim. Wjazd prowadził od strony południowej drewnianym mostem ponad głęboką fosą. Staw od północnego zachodu zapewniał dla niej wodę.
Fosa oddzielała też obronny kopiec od ogrodów założonych po stronie wschodniej. Z dworu prowadził do nich drugi most. Mocne fortyfikacje miały bronić okolicę przed najazdami tatarskimi. Wg tradycji kopiec z bastionami usypali jeńcy tureccy i były one nazywane "tureckimi bastionami". Budowla posiadała własną kaplicę.
Dopiero w XVIII stuleciu dwór przebudowano na rezydencję murowaną, choć w tym samym kształcie. Funkcje obronne przestały odgrywać rolę, skupiono się tylko na wygodzie oraz urokliwym otoczeniu z parkiem, ogrodem i sadami.
Park był urządzony częściowo w stylu angielskim, a częściowo francuskim. Składał się m.in. z fantazyjnych alei lipowych i grabowych, a w sadzie
rosły banany i pomarańcze. Funkcjonowała tu też stadnina.
Do niedawna kopiec dworski było w całości porośnięty drzewami i krzakami, a jedyne pozostałości zabytku stanowiły cegły wystające z ziemi i część sklepionej piwnicy.
Obecnie miejsce po dworze w Oleszycach poddano rewitalizacji i zabezpieczono jako trwałą ruinę. Nie ma już roślinności, a odnalezione pod ziemią mury efektownie wyeksponowano. Całość ogląda się z drewnianego tarasu lub można obejść dookoła. Dobrze widać teraz jak wysoki był kopiec dworski, zarysowana jest też częściowo fosa, a w dole rozpościerają się mokradła. Obok kopca odsłonięto ruiny budynku gospodarczego. Dookoła rozciąga się zdziczały park, który niegdyś tak zachwycał przyjezdnych.
Hipotetyczny wygląd założenia dworskiego w Oleszycach ok. 1720 roku wg. G. Ciołka
Pocztówka z okresu międzywojennego z elewacją północną dworu
Plany i rekonstrukcje
Oleszyce w II połowie XVII wieku, D - dwór obronny, K - kościół, C - cerkiew, R - rynek miejski, S - cerkiew w Woli Oleszyckiej (dziś Stare Oleszyce)
Plan całego założenia z XVIII w., z lewej siedziba, po prawej ogród, a na dole zabudowa gospodarcza
Źródło: Zamki Polski południowo wschodniej, Michał Proksa, Marek Gosztyła, Przemyśl 1997
Plan założenia oleszyckiego w połowie XIX w. na starej mapie katastralnej
Fragment mapy Oleszyc z dworem obronnym z XVIII wieku
Historia, wydarzenia
Pierwotną siedzibę obronną w Oleszycach zbudował w XV wieku rycerski ród Ramszów.
Do budowy wykorzystano drewno. Przypuszcza się, że była położona obok późniejszego dworu bastionowego
1498 r. - teren Oleszyc spustoszyli Tatarzy. Prawdopodobnie po tym fakcie Ramszowie wystawili nową obronną siedzibę, która z czasem mogła mieć murowane elementy.
1570 r. - wieś przejął starosta halicki i kołomyjski, kasztelan kamieniecki i wojewoda ruski Hieronim Sieniawski
1576 r. - lokacja miasta Hieronimów (od imienia założyciela). Dokument lokacyjny mówi o założeniu miasta między kościołem a dworem. Miasto miało charakter obronny, było umocnione fortyfikacjami drewniano-ziemnymi.
Siedzibą Sieniawskich prawdopodobnie wciąż był dwór Ramszów
ok. 1670 r. - Mikołaj Hieronim Sieniawski, najbliższych przyjaciel i towarzysz broni hetmana i króla Jana Sobieskiego, rozpoczął przebudowę starej siedziby.
Prawdopodobnie postawił od zera całą budowlę w nowym kształcie. Była ona drewniana, na murowanych fundamentach i piwnicach.
1713 r. - kolejny Sieniawski - hetman wielki koronny Adam Mikołaj Sieniawski i jego małżonka Elżbieta z Lubomirskich Sieniawska dokonali przebudowy obiektu. Dobudowano schody, wymieniono okna, dach, stolarkę, zatarto przy tym funkcje obronne dworu. Wtedy zapewne powstały pierwsze ogrody
1726 r. - Adam oraz Elżbieta upodobali sobie Oleszyce i jako wybitne postacie swojej epoki zamierzali postawić okazalszą siedzibę. Planowali zburzyć stary dwór i wybudować nowy pałac przy użyciu materiału budowlanego z rozebranego dworu w Dobrej. Śmierć Adama Sieniawskiego, a następnie Elżbiety (zmarła w tutejszym dworze w 1729 r.) przerwała te plany. Majątek odziedziczyła ich córka Maria Zofia z Sieniawskich Denhoff
1743 r. - wraz z drugim mężem Augustem Aleksandrem Czartoryskim, Maria Zofia przeprowadziła dużą przebudowę całego założenia. Całkowicie pozbyto się budulca drewnianego. Powstał nowoczesny, wygodny pałacyk magnacki ze wspaniałymi ogrodami i murowaną zabudowa dworsko-gospodarczą.
1759 r. - po ślubie w Oleszycach we dworze zamieszkała małoletnia Izabela z Flemmingów z mężem Adamem Kazimierzem Czartoryskim
1798 r. - córka z powyższego małżeństwa - Zofia Czartoryska wyszła za Stanisław Kostkę Zamoyskiego. Wniosła w wianie Oleszyce
I poł. XIX - córka Stanisława Kostki - Gryzelda Celestyna Zamoyska wyszła za Tytusa Działyńskiego, znanego działacza społecznego i niepodległościowego z Wielkopolski. Po objęciu jego majątku kórnickiego konfiskatą przez zaborcę pruskiego, Tytus zamieszkiwał w dworze oleszyckim
ok. poł. XIX - ówczesne relacje mówią o dworze z pięknym ogrodem, oranżeriami i strzyżonymi alejkami. Zdarza się, że autorzy pomijają w ogóle opisy dworu, aby zachwycać się wspaniałym ogrodem
1865 r. - po zawarciu małżeństwa, we dworze zamieszkali córka Tytusa - Anna z Działyńskich Potocka i jej mąż Stanisław Potocki. Rezydencja była w złym stanie i choć przystąpiono do generalnego remontu, Potoccy zaniechali jego ukończenia i przenieśli się do Rymanowa.
Oleszyce zaś wystawili na sprzedaż
ok. 1880 r. - Oleszyce za 160 tys. zł kupił Kazimierz Potulicki z córką Elżbietą, która wyszła za ks. Władysława Sapiehę. Sapieha przystąpił do pełnej restauracji rezydencji. Przy okazji, obiekt został przebudowany. Mimo to jego właściciele mieszkali w Krasiczynie, a dwór oleszycki był odwiedzany okazyjnie
Dwór - pałac w Oleszycach od strony południowej na rysunku S. Rodziszewskiego z lat 30. XX w. (R. Aftanazy - Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej)
1901 r. - Oleszyce często nawiedzały pożary, ale w tym roku pożar był szczególnie dotkliwy. Miasto spłonęło prawie doszczętnie.
Ocalał tylko oddalony nieco dwór. Książę Władysław Sapieha aktywnie włączył się w pomoc mieszkańcom. Udzielał schronienia pogorzelcom w budynkach dworskich, a w parku postawiono tymczasowy szpital.
1914 r. - jeszcze w tym roku trzymano tu dzieła sztuki i zabytkową broń. Później dawny zameczek został opuszczony, a kolekcja zrabowana podczas działań wojennych.
1920 r. - ostatnim prywatnym właścicielem majątku oleszyckiego został Aleksander Jozafat Sapieha. W okresie międzywojennym przeprowadzono remont dworu oraz prace związane z zaopatrzeniem go w bieżącą wodę, prąd elektryczny, centralne ogrzewanie, system odwodnienia
22.06.1941 - podczas walk niemiecko-sowieckich budowla została spalona. Wcześniej Sowieci utworzyli w dworze posterunek
Mieszkańcy wspominają, że jeszcze po 1945 r. mury były całkiem dużych rozmiarów. Jak to zwykle bywa rozebrano je doszczętnie i potraktowano jako budulec.
pocz. XXI w. - wzgórze zamkowe zostało oczyszczone z roślinności
2014 r. - miasto i gmina Oleszyce rozpoczęły wieloetapowy projekt "Przebudowa Zespołu Pałacowo-Parkowego" aby przywrócić i wyeksponować to co jeszcze zostało z dawnego założenia dworskiego. W ramach inwestycji, która będzie kosztować prawie 2,5 mln złotych powstanie atrakcyjny park z ogrodem, placami zabaw, zbiornikiem wodnym, teatrem.
lata 2016 – 2019 - wykonano badania archeologiczne z pełnym odsłonięciem i zabezpieczeniem zabudowy dworu, taras widokowy, schody terenowe, taras przed dworem.
Przywrócono pierwotne, obronne ukształtowanie terenu dworu. Wykonano oświetlenie i monitoring oraz postawiono makietę budowli. W parku odtworzono labirynt grabowy oraz wycięto drzewa porastające relikty budowli. Przeprowadzono pielęgnację drzew parkowych. Założono trawniki, zamontowano elementy małej architektury.
Archeolodzy natrafili na wiele zabytków ruchomych, od XVI-wiecznych kafli miskowych, przez kolorowe kafle piecowe i pistolet skałkowy z XVIII wieku po monety z okresu międzywojennego. Sporo przedmiotów pozostawili też po sobie żołnierze sowieccy.
Równocześnie Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Oleszycach wydała publikację poświęconą
tutejszej rezydencji pt. "Księcia Górka - Bijące Serce Oleszyc" autorstwa lokalnych historyków Dariusza Sałka i Tymoteusza Furgały.
Widok na okazałe ogrody i dwór w Oleszycach (kopiec po prawej) od północnego-zachodu, na grafice Kajetana Wawrzyńca Kielisińskiego z 1839 r.
Coś co wygląda na arkadowy mur to szpaler drzewek (zapewne lipowych) kunsztownie ukształtowany do tak ozdobnej formy. Widać też zaskakująco wysoką i regularną ścianę drzew/krzewów(?).
Poniżej powiększenie części z dworem. Niestety budynek jest bardzo słabo czytelny.
Po lewej, na bastionie jakaś czworoboczna budowla, wyglądająca jak wieża (relikt dworu Ramszów?).
Informacje praktyczne
ADRES I KONTAKT brak
CZAS Oglądnięcie ruin i obejście kopca zajmuje ok. 25 minut.
WSTĘP Wolny.
Zdjęcie z lotniczego skanowania laserowego terenu dworu w Oleszycach
Położenie i dojazd
Wschodnia część woj. podkarpackiego. 6 km na zachód od Lubaczowa, 30 km na północny wschód od Jarosławia. Zobacz na mapie.
Wzgórze zamkowe znajduje się zaraz za mostem przy wyjeździe z Oleszyc na Lubaczów. Jadąc samochodem można zatrzymać się na małym parkingu przy wzgórzu.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N50.16629676° E23.04085355°
format DM (stopnie, minuty): 50° 9.9778056'N 23° 2.451213'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 50° 09' 58.67''N 23° 02' 27.07''E
Zdjęcie dworu Oleszyce od płd.-wsch. z 1936 roku ze zbiorów Barbary Bogusz. Elewacja boczna, wschodnia
Bibliografia
Gosztyła Marek, Proksa Michał - Zamki Polski południowo-wschodniej
Adamczyk Jan Leszek - Fortyfikacje stałe na polskim przedmurzu od połowy XV do końca XVII wieku
Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
Sałka Dariusz, Furgała Tymoteusz - "Księcia Górka" - Bijące Serce Oleszyc
Zdjęcie tej samej elewacji dworu Oleszyce z lat 30-tych XX wieku. Wejście boczne dla służby
Galeria zdjęć
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zdjęcia z 2021 roku, po pełnym zagospodarowaniu terenu dworskiego
Panorama wzgórza zamkowego w Oleszycach wykonana 8.04.2012 od strony południowej. Widoczny przed wzgórzem głaz ustawiono współcześnie (XXI wiek). Autor zdjęcia: Piotr Janowski.
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Ostatnie wpisy
Re: Re: Moje miasto Oleszyce Autor: Kris1978 Data: 2014-03-16 11:11:49
to jak naprawde oleszyce wygladalo panie mieczyslawie
Re: Wzgórze zamkowe w Oleszycach Autor: Anonim Data: 2014-03-15 14:43:36
in co znalezli
Re: Moje miasto Oleszyce Autor: Kris1978 Data: 2014-03-15 14:38:26
Hejka to prawda ze to co piekne w oleszyczac to jusz przeszlosc a zabytki to zniszczone i rozgrabione np.zamek czy cerkiew co roku niszczeje a zamek zostal nie odbudowany tylko zniszczony gdzie tu kolej losu jakich mamy rzadzacych naszym miastem ze mysla o sobie a nie o tym co za 20 czy 30 lat bedzie bo gdy nasze dzieci dorosna to nasza historia i ten piekny zamek co my pokarzemy naszym dzieciom.Pewnie tylko tyle co centrum czy nowa hale gimnastyczna a te historie to powoli zapomniemy ,bo nasi dziadkowie, i rodzice nie beda mieli komu te opowiadania bedzie mozna poswiecic.np palace sie oleszycze jak to naprawde bylo czemu tez stare oleszycze sie spalilo,ta stara kobieta co tak strasznie byla chora by ja uratowac to schowali ja pod most i tez sie spalila,czy np wielki ksiaze pan co sam przybyl koleja do oleszycz by na wlasne oczy zobaczyc jakie to zniszczenia byly po porzarze w oleszycach taka a historie wiem i wierze w nia a jesli ktos niewierzy to trodno ale trzeba byc dumny z tego co sie ma i zkat sie wywodzimy.pozdrawiam
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis historyczno-krajoznawczy. Nie finansuje nas żadna firma ani instytucja. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz nasze dalsze funkcjonowanie i aktualizację informacji.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).