Możesz ocenić: Olsztyn (woj. śląskie) - Średniowieczny zamek królewski
Opis i stan obecny
Malownicze ruiny zamku efektownie górują nad miasteczkiem Olsztyn pod Częstochową.
Urok okolicy
Zamek w Olsztynie zauroczył takich pisarzy jak Aleksander Fredro i Władysław Syrokomla. Opisywali oni w swoich utworach jego bohaterską obronę i dzielnego dowódcę Kacpra Karlińskiego.
Natomiast piękne plenery w okolicy Olsztyna docenili twórcy filmów. W "Rękopisie znalezionym w Saragossie" Hasa tutejsze góry zastępowały góry hiszpańskie, a w "Demonach Wojny" Pasikowskiego nakręcono tu sceny rozgrywające się w Bośni. Poza tym, w ruinach powstały sceny z innych filmów i seriali jak: "Hrabina Cosel", "Czarne chmury", "Polonia Restituta", "Szamanka", "Młyn i krzyż".
Rozciągają się na dość dużym obszarze, na stromym skalistym wzniesieniu. Zamek Olsztyn był prawdziwą twierdzą nie do zdobycia. Rzuca się w oczy charakterystyczna ponad 20-o metrowa wieża - stołp, która prócz funkcji obronnych pełniła rolę więzienia - w piwnicach trzymano skazanych na śmierć głodową. Była też znakomitym punktem obserwacyjnym na okolicę. Nie ma do niej wejścia, więc do wnętrza dostawano się albo za pomocą kołowrotu, albo pomostem z części mieszkalnej, którą stanowiły gotycki dom i dwa trzykondygnacyjne budynki - wieże mieszkalne.
Razem z dwoma dziedzińcami i cysterną na wodę tworzyły one zamek górny. Na wschód od niego znajdował się zamek dolny z Basztą Studzienną oraz dziedziniec główny z majdanem gospodarczym otoczony murem o grubości 2 metrów.
Baszta Studzienna pełniła funkcje gospodarcze mieszkalne i obronne. Choć przylega do zamku górnego, to nie była z nim połączona.
Skrywała ona m.in. wejście do jaskini i wykutą w skale studnię, odkrytą dopiero w 2016 roku. Została bowiem zapomniana po zasypaniu w XVII stuleciu.
Dalej na południe znajduje się podzamcze, gdzie można zobaczyć fundamenty zamkowej kuźni. Tutaj też w latach 60-tych odkryto ślady dymarek - pierwotnych pieców hutniczych.
Na końcu stoi zaś niższa czworoboczna wieża zwaną Starościńską lub Sołtysią. Zaskakująca jest grubość jej murów wynosząca aż 4-4,6 m, co jest niespotykane na polskich ziemiach. Przypuszcza się, że była ona połączona z zamkiem górnym podziemnym tunelem o długości 150 m. Dziś nie można jednoznacznie określić czasu powstania tej tajemniczej budowli.
Między nią, a zamkiem górnym utworzono w XVI wieku podzamcze.
Całość otaczał gruby mur obwodowy i malownicze skałki o różnych rozmiarach. Na Wieży Starościńskiej funkcjonuje punkt widokowy, widok z niego jest więc wspaniały (ponoć w idealnych warunkach z lornetką można zobaczyć wieże zamku w Chęcinach).
Wjazd do zamku w Olsztynie prowadził od strony płd-wsch. zamku górnego przez nieistniejącą bramę koło domu na skale, czyli po drugiej stronie dzisiejszego głównego wejścia od strony miasta. Zachowały się tam fundamenty trzech filarów mostowych. Od tej strony można dziś wejść do wnętrza zamku dolnego i górnego. Na dolnym, pod Basztą Studzienną, odsłonięto już wejście do drugiej dużej jaskini. Wiadomo, że były one wykorzystywane w zamku jako spiżarnia, ale niedawno wyszło na jaw, że również przez ludzi pierwotnych. Podobno pod całym wzgórzem zamkowym istnieje bardzo rozgałęziona sieć tuneli i będą podejmowane próby ich zbadania.
Drugi wjazd do zamku (dla celów gospodarczych) prowadził przez podzamcze, obok Wieży Starościńskiej.
Obiektem zarządza organizacja o nazwie Wspólnota Gruntowa wsi Olsztynie. Muszą to być nie lada głąby, skoro przy tworzeniu strony internetowej swojej instytucji posuwają się do kradzieży tekstów z innych serwisów. Nie są nawet w stanie wykonać fotografii ruin, którymi zarządzają i mają pod nosem! Zamieszczają bowiem zdjęcia m.in. z tej strony.
Aktualizacja . Od 2019 roku trwają prace rekonstrukcyjne i konserwacyjne skupiające się na zamku górnym i Baszcie Studziennej. Odtworzona w całości baszta
będzie głównym budynkiem powstającego muzeum. Z badań archeologicznych wynika, że została ona zbudowana bez fundamentów i od dawna powoli osuwa się po zboczu wzgórza.
Natomiast odgruzowana już studnia może mieć aż 80 m głębokości!
Od 2022 roku udostępniana do zwiedzania Jaskinia Dolna ma być lepiej zagospodarowana i bezpieczniejsza.
Wewnątrz ruin zamku Olsztyn w połowie XIX wieku - Albumy Kazimierza Stronczyńskiego
Widok na zamek Olsztyn z oddali - połowa XIX wieku - Albumy Kazimierza Stronczyńskiego
Plany i rekonstrukcje
Plan zamku Olsztyn
A - gotycki dom mieszkalny, B - dziedziniec mały z kaplicą, C - dziedziniec duży, D - dziedziniec główny z majdanem gospodarczym, E - wieża cylindryczna (stołp) z XIII wieku, F - filary mostu, G - zamek dolny, H - podzamcze, I - Wieża Starościńska (Sołtysia), J - wał, pozostałość po dawnym grodzie, K - fundamenty kuźni, L - wieża na skale, przy bramie, 1 i 2 - budynki dobudowane do zamku średniowiecznego w XV-XVI wieku, 3 - Baszta Studzienna z poł. XVI wieku
Źródło: Zamki i inne warownie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Jolanta Fidura
Rekonstrukcja zamku w Olsztynie wg A. Wagnera
Przedwojenna rekonstrukcja zamku Olsztyn z XVI wieku Jana Gumowskiego. Widok od wschodu. Widać kaplicę umiejscawianą gdzieś koło stołpu, ale zamek górny narysowany jest błędnie.
Historia, wydarzenia
Historia Olsztyna (nazwa od niemieckiego słowa Holstein - skała z jaskiniami, - höhle – jaskinia i stein – skała) jest bardzo długa. Drewniany gród istniał tu długo wcześniej od murowanego zamku, już ok. XI wieku. Spłonął on w wieku XII, a na jego miejsce zbudowano nową drewniano-murowaną warownię, którą na początku XIV w. król Kazimierz Wielki całkowicie przebudował do największego w okolicy zamku obronnego. Charakterystyczna wieża jest prawdopodobnie pozostałością tej poprzedniej warowni.
1349 r.- zamek musiał już stać, ponieważ w kronikach znajduje się wzmianka o "burgrabim de Olsten".
1358 r. - w wieży zamkowej, z wyroku króla, uwięziony został Maciej Borkowic herbu Napiwoń - zbuntowany wojewoda poznański
1370 r. - król Ludwik Węgierski przekazał Olsztyn w lenno księciu opolskiemu - Władysławowi. Chciał w ten sposób zjednać sobie Władysława do swoich starań o przekazanie tronu jednej ze swoich córek
1396 r. - książę opolski okazał się nielojalny wobec króla Władysława Jagiełły, który po tygodniowym oblężeniu zajął Olsztyn i przyłączył go do Polski. Dzierżawcą warowni został Jan Odrowąż
XV w. - zamek był wielokrotnie najeżdżany przez książąt śląskich. W tym czasie główna wieża została podwyższona o ceglaną nadbudowę
1488 r. - zamek został rozbudowany, a u jego stóp powstało miasto początkowo o nazwie Olsztynek.
1540 r. - starostą warowni Olsztyn został Piotr Opaliński, który przebudował najstarszą część zamku oraz założył i otoczył murem nowe przedzamcze między wieżą starościńską
a zamkiem górnym
1551 r. - inwentarz wspomina po raz pierwszy o Baszcie Studziennej na zamku dolnym
1564 r. - ówczesna lustracja wykazała, że miasto nie rozwijało się, ponieważ było oddalone od szlaków komunikacyjnych. Zliczono tylko 24 mieszkańców. Również stan zamku nie był najlepszy na skutek obniżenia się i popękania skał
1587 r. - arcyksiążę Maksymilian Habsburg w drodze po polską koronę najechał warownię Olsztyn, która mimo że obroniona pod wodzą Kacpra Karlińskiego, została poważnie zniszczona
1656 r. - Olsztyn został zdobyty przez Szwedów i od tego czasu całkowicie popadł w ruinę
Ruiny zamku olsztyńskiego. Rysunek na drzewie w XIX w. wykonał Kostrzewski
Źródło: Tygodnik Ilustrowany z roku 1863
1726 r. - niedaleko zamku wzniesiono kościół, do którego budowy wykorzystano kamień z murów zamkowych.
1870 r. - miasto u stóp warowni straciło prawa miejskie. Wcześniej zamieszkiwała go ludność pracująca na rzecz zamku, jednakże wraz z jego upadkiem osada całkowicie wyludniła się
W latach 90-tych XX w. na wzgórzu zamkowym co roku odbywały się słynne pokazy pirotechniczne 2002 r. - staraniem Wspólnoty Gruntowej w Olsztynie przeprowadzono prace konserwacyjne przy zachodnim skrzydle zamku. Poprawiono łuk nad największym oknem. W trzech mniejszych otworach okiennych zbudowano parapety, a w ścianach uzupełniono ubytki. Szczeliny zabezpieczono specjalnymi środkami wodoszczelnymi. Zamek górny jest teraz wyższy niż poprzednio o 80 centymetrów za sprawą nowej warstwy murów. Przy pracy wykorzystywane były kamienie, które odpadły z zamku. Koszt robót wyniósł 125 tys. złotych
2003 r. - w wieży starościńskiej utworzono punkt widokowy 2016 r. - odkopano studnię w baszcie na zamku dolnym
2018 r. - podczas prac archeologicznych zbadano jaskinię, do której wchodzi się z zamku dolnego. Odkryto resztki pieca metalurgicznego z XV wieku. Fakt, że był on ukryty we wnętrzu groty, co ze względu na wysoką temperaturę i toksyczne spaliny jest bardzo ryzykowne, może świadczyć, iż służył do fałszowania monet. Pod piecem znajdowały się kości młodego psa. To prawdopodobnie tzw. ofiara zakładzinowa - dowód, że pogańskie zwyczaje były żywe jeszcze u schyłku średniowiecza. Ofiara taka miała zapewnić przychylność bóstw i zagwarantować że wytop będzie pomyślny.
2019 r. - kolejne odkrycia w jaskini. Okazało się, że 40 tys. lat temu była ona siedzibą neandertalczyków, znaleziono pozostałości ponad 200 przedmiotów, którymi się posługiwali, m.in. noże. Końcem roku rozpoczęto też prace konserwacyjne i rekonstrukcyjne. Wieża Studzienna
zostanie podniesiona do 3 kondygnacji i przykryta dachem. Archeolodzy ustalili bowiem jej dokładny wygląd. Między wieżą Studzienną a zamkiem górnym ma powstać ciąg komunikacyjny, a znajdująca się pod warownią tzw. Jaskinia Dolna ma być dostępna do bezpiecznego zwiedzania i wzbogacona o multimedia.
Aby przybliżyć jak wyglądał wjazd do zamku, kamienne podpory mostu zostaną częściowo zrekonstruowane.
Widok na ruiny zamku w Olsztynie pod Częstochową. Akwarela Z. Vogla z 1787 r.
Legendy i podania
Zamek posiada ponoć tajemne połączenie z klasztorem jasnogórskim, a w podziemnych rzekach można zobaczyć pływające złote kaczki.
Z zamkiem związana jest legenda o zjawie błąkającej się po zamku w ciemne noce. Jest to duch Maćka Borkowica - wojewody poznańskiego, przeciwnika polityki króla Kazimierza Wielkiego. Powołał on konfederacje wymierzoną we władcę. Wygnany z kraju po 4 latach powrócił i nadal przeciw niemu spiskował. W końcu został schwytany w Kaliszu i skazany na śmierć głodową w lochach pod główną wieżą zamku olsztyńskiego. Więzień otrzymywał dziennie tylko dzban wody i wiązkę siana. Podobno wytrzymał tak 40 dni, a jego jęki i przekleństwa słychać było w całym zamku. Niektórzy twierdzą też, że przywiedziony głodem do szaleństwa zaczął kąsać i pożerać własne ciało. Nie potwierdzona plotka mówiła, iż tak sroga kara podyktowana była osobistą zemstą króla za tajemne schadzki Borkowica z królową.
Przedwojenne zdjęcia Olsztyna pod Częstochową
Kolejna opowieść tyczy się czasów późniejszych, gdy zamek był już w ruinie. W jego pobliżu pasał krowy pewien ubogi chłopiec. Pewnego razu podbiegła do niego grupka złych kolegów i wrzuciła mu czapkę do lochu zamkowego. Zszedł on do podziemi i zobaczył czarnego psa, który według legend pilnował ukrytych skarbów. Ten przemówił do niego ludzkim głosem i napełnił czapkę kosztownościami. Gdy chłopak wyszedł na powierzchnie, jego koledzy zobaczyli skarby i również zapragnęli zostać obdarowani. Jeden z nich kazał zrzucić swoją czapkę do lochu i sam zszedł po nią. Nigdy jednak już nie powrócił, od tej pory jego duch jest czasem widziany w pobliżu lochu.
Inna legenda nawiązuje do faktu historycznego i mówi o płaczu dziecka który można usłyszeć w wietrzne wieczory koło zamku. Podczas oblężenia budowli w 1587 r. przez Maksymiliana Habsburga pochwycony został syn burgrabi Olsztyńskiego - Kacpra Karlińskiego. Gdy Polacy zawzięcie bronili się, Maksymilian kazał postawić na pierwszej linii porwane dziecko. Burgrabia Karliński obiecał królowi polskiemu bronić zamku do upadłego, toteż gdy Austriacy byli już blisko, pierwszy podpalił lont armatni. Zamek olsztyński został obroniony, a wśród ciał wrogów znaleziono zwłoki jego dziecka. Po tej tragedii burgrabia zaszył się w pokutnej celi. Szukając ukojenia w modlitwie, zmarł na Jasnej Górze.
Bohaterską obronę Olsztyna opiewali poeci Aleksander Fredro, Władysław Syrokomla i Adam Pajgert, a Juliusz Kossak i Kazimierz Alchimowicz przedstawili ją na obrazach.
"Obrona Olsztyna" - obraz Juliusza Kossaka z 1870 r.
"Kacper Karliński w obronie Olsztyna" - obraz Kazimierz Alchimowicza z 1881 r.
Karliński
Pod Olsztynem obozem tam leżą
Księcia Maksa wojenne szeregi,
Raz i drugi do szturmu uderzą,
Lecz się łamią, jak fala o brzegi:
Zdobyć twierdzy obronnej nie mogą,
W niej Karliński dowodzi załogą.
Więc na sioło pobliskie napadli,
Na dom wodza załogi fortecznej.
Ach, spalili ci dom i wykradli
Twoje dziecię, o wodzu waleczny!
Twego synka, niemowlę w pieluchach,
O złocistych na główce swej puchach.
Twoje dziecię z piastunką, co płacze,
Zapędzili pod mury Olsztyna,
I mówiły te dusze żołdacze:
— Olsztyn w ręce da nam ta dziecina.
Więcej zdziała od naszych oręży,
Tylko ojciec w nim wodza zwycięży. —
Przypadł goniec pod okop zamkowy
I zatrąbił pokoju sygnałem;
Z dzielnym wodzem zażądał rozmowy
I odezwał się słowem zuchwałem:
— Otwórz bramy przed armią niemiecką,
Oddaj Olsztyn, lub zginie twe dziecko. —
Skroń starcowi oblała się potem,
Zbladnął, zgrzytnął, boleścią rozdarty,
Serce biło o pancerz jak młotem,
Długo milczał, na szabli oparty.
Nagle cały się wstrząsnął gwałtownie
I zawołał: — Nie oddam warowni!
Ho, do szturmu tam biegną ich roty!
A jak biała chorągiew na przedzie
Świeci dziecię, aniołek ten złoty.
Czyż do boju szatanów tych wiedzie?
A głos w dzikim rozlega się gwarze:
— Przecież strzelać do syna nie każe?
Długo rycerz stał niemy na wałach,
Oko żarem straszliwym mu świeci,
Bombardierzy na hasło przy działach
Oczekują... Wódz nagle lont chwyci:
Błysnął płomień, padł wystrzał armatni,
Padł pod strzałem syn jego — ostatni!
Wszystkie działa ryknęły wystrzałem,
Huczą pieśnią pożogi straszliwą,
Dymy gęstym rozsiadły się wałem,
Napastnicy nie ujdą stąd żywo!
Pod czarnemi fortecy murami
Całe błonie zasłane trupami.
I jak oko daleko zasięże,
Pod Olsztynem nie widać już wroga...
Wojownicy otarli oręże,
Ale milczy zwycięska załoga:
Dziś nie pora okrzyków wesela,
Wojsko wodza żałobę podziela.
On milczący wciąż stał przy armacie,
Długo patrzał na krwawy plac bitwy.
Czy skamieniał po ciężkiej swej stracie?
Czyli w ciche utonął modlitwy?
Spojrzał w niebo, potem głowę skłonił
I twarz sobie rękami zasłonił...
Stoi orszak rycerzy szlachetny,
Lecz nikt nie śmie przerywać tej ciszy.
Wtem się ozwie on ojciec bezdzietny
I do swoich tak rzekł towarzyszy:
— Wyście świadkiem, mężowie olsztyńscy,
Że tak poległ, jak wszyscy Karlińscy!
Adam Pajgert 1857 r.
Ruiny zamku Olsztyn pod Częstochową - dwa rysunki Juliana Ceglińskiego z 1853 r.
CZAS Z rynku, gdzie znajduje się parking, dojście do zamku zajmuje ok. 5 minut. Oglądnięcie ruin trwa ok. 45 minut.
WSTĘP Płatny. Ceny: wstęp 10 zł (6 zł ulgowy), wieża widokowa 4 zł (2 zł ulgowy). Zamek jest otwarty dla zwiedzających codziennie przez cały rok w godzinach 9:00-19:00 (01.05 do 31.09), po sezonie krócej.
Ruiny w Olsztynie na litografii Napoleona Ordy z 1881 r.
Położenie i dojazd
Północna część woj. śląskiego i Jury Krakowsko-Częstochowskiej. 10 km od Częstochowy. Zobacz na mapie Jury lub woj. śląskiego.
Współrzędne geograficzne:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N50.74970556°, E19.27394722°
format DM (stopnie, minuty): 50° 44.9823336'N, 19° 16.4368332'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 50° 44' 58.94''N, 19° 16' 26.21''E
Bibliografia
Borkowski Jacek - Orle Gniazda Jury Krakowsko Częstochowskiej
Fidura Jolanta - Zamki i inne warownie wyżyny krakowsko-częstochowskiej
Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
Jurasz Tomasz - Zamki i ich tajemnice
Kaczyńscy Izabela i Tomasz - Polska - najciekawsze zamki
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Kornecki Marian - Zamki i dwory obronne ziemi krakowskiej
Rogiński Ryszard - Zamki i twierdze w Polsce - historia i legendy
Sypek Robert - Zamki i obiekty warowne Jury Krak.-Częst.
Przedwojenne zdjęcia ruin zamkowych w Olsztynie
Fotogaleria
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zdjęcia wykonane: 1. partia wiosną 2009, 2. partia latem 2001.
Zdjęcia nadesłane przez Zbigniewa Bereszyńskiego
Poniższe zostały natomiast wykonane podczas Międzynarodowych Pokazów Pirotechniki i Laserów w latach 90-tych, zamieszczamy je dzięki uprzejmości firmy
Więcej na witrynie Godleregen - Pokazy --> MPPiL --> Galeria
Materiały wideo
Zamek w Olsztynie zimą 2022 r. z drona
Zamek Olsztyn - Czy 80 żołnierzy jest w stanie pokonać 5-tysięczną armię?
Zamek w Olsztynie z drona sprzed prac rekonstrukcyjnych
Noclegi
Olsztyn - Camping "Jurajski", ul. Zielona tel. (034) 328 50 28 Częstochowa - Internat TZN - Schronisko PTSM (sezon), ul. Jasnogórska 84/96, tel. (034) 24 31 21 Częstochowa - Dom Wycieczkowy Romex, ul. Żyzna 15, tel. (034) 650 133, 244 054 Częstochowa - Internat CKU - Schronisko PTSM, ul. Powstańców Warszawy 144, tel. (034) 659 929 Potok Złoty - Hotel Kmicic, ul. mjr Wrzoska 35, tel. Janów 64
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
To tylko legendy. Wzgórze jak najbardziej miasto jeszcze tak, może oplatać sieć tuneli. Ale tunel który miałby 15 km to praktycznie niemożliwe (chyba że wiedzie do częstochowy jakaś podziemna rzeka)
Re: Może odbudowa? Autor: Miko Data: 2019-02-26 00:43:10
Nie
Może odbudowa? Autor: Gela Data: 2014-10-24 13:10:56
Cóż w takim stanie nie jest za bardzo atrakcyjny.Odbudowa opłacała by się i właścicielom jak i zwiedzającym.
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz jego dalsze funkcjonowanie.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).