Opole Lubelskie

Zamek rycerski całkowicie przebudowany w pałac

Zbiory opolskie W Opolu znajdowały się niegdyś ogromne zbiory malarstwa, głównie holenderskiego i wspaniała biblioteka. Zbiory gromadzić zaczęto prawdopodobnie w XVI wieku. Obrazów było w Opolu tak wiele, że znajdowały się w każdym możliwym pomieszczeniu – nawet w cekhauzie, gdzie trzymano działa. Świadczy o tym inwentarz ruchomości należących do Jana Tarły, sporządzony po jego śmierci w 1750 roku. Dużej części obrazów nie wymieniano szczegółowo, np. pisano tylko: "Portretów Świeckich Familii Świętej Pamięci JW Jmci 45", niektóre opisy były bardzo intrygujące np. "baba nocna" (ciekawe co to za typ ikonograficzny?), a pod koniec zmęczeni zapewne notariusze przestali w ogóle podawać ich ilość. Ogółem znajdowało się wówczas w pałacu ok. 300 obrazów. Dalsze losy tej "galerii" nie są niestety znane – podobno większość zbiorów Iwan Paskiewicz wywiózł do Homla, zanim przekazał pałac rządowi carskiemu. Nieco lepiej znane są losy ogromnej biblioteki Słupeckich – jej dużą część przekazano na pocz. XIX w. pijarom, którzy prowadzili wtedy w Opolu stojące na wysokim poziomie szkoły. Wiadomo, ze część książek Rozalia z Chodkiewiczów Lubomirska, żona Aleksandra Lubomirskiego, przeniosła do Niezdowa (obecnie w granicach Opola – zachował się tam przepiękny klasycystyczny pałac z 1787 roku) i do rezydencji Lubomirskich w Warszawie. Książki przekazane pijarom po kasacie zakonu przeniesiono do gimnazjum lubelskiego, a stamtąd część przejęła Biblioteka im. H. Łopacińskiego w Lublinie, część Biblioteka Seminarium Duchownego w Lublinie, a część księgozbioru trafiła w ręce prywatnych kolekcjonerów. Z książek, których nie dano pijarom, część wywiózł Paskiewicz do Homla, zaś resztę, złożoną głównie z książek polskich, Rosjanie spalili w parku.

Dawny zamek Słupeckich herbu Rawicz kilkakrotnie przebudowywany na rezydencję pałacową znajduje się w północno-wschodniej części Opola Lubelskiego, na południe od dużego kompleksu stawów rybnych, poza terenem średniowiecznego miasta lokacyjnego. Obecnie w pałacu mieści się Liceum Ogólnokształcące, a jego dzisiejsza forma jest wynikiem zniekształcenia przez Rosjan w połowie XIX wieku.
Teren pierwotnego zamku otoczony był wodą. Istniały tu trzy połączone ze sobą stawy od południa i fosa łącząca je od strony zachodniej ze stawami północnymi oraz sadzawki rybne po stronie wschodniej. Staw na południe od pałacu – na miejscu dzisiejszego boiska szkolnego – istniał jeszcze w okresie międzywojennym. Na odciętej wodą wyspie znajdował się zamek z wieżami w narożach, zabudowania gospodarcze (dom "niski", dom kuchenny murowany, dom łazienny, dom ogrodniczy oraz dom urzędniczy) i otaczające całość urządzenia obronne (baszta murowana, brama, "cekauz albo wieżyczka z drzewa z zaporą na armatę" oraz umocnienia ziemne z parkanem z pali.
Obecny kształt uzyskał pałac po przebudowie na koszary, przeprowadzonej po 1854 roku. Wcześniejsze przebudowy zostały zatarte. Dziś jest to duży, trójkondygnacyjny budynek na planie prostokąta z wydatnymi ryzalitami po bokach dłuższych elewacji. Układ wnętrza jest dwutraktowy, częściowo zmieniony podczas późniejszych przebudów i remontów. Wystrój wnętrz nie zachował się. W kondygnacji przyziemia zachowane są sklepienia kolebkowe z lunetami i kolebkowo-krzyżowe. Fasada północna czyli od strony dziedzińca, jest trzynastoosiowa, rozczłonkowana pilastrami z jońskimi kapitelami (zwieńczeniami). Nieco szersze od pozostałych środkowe okno pierwszego piętra tej elewacji to pozostałość głównych drzwi wejściowych, do których prowadziły widoczne na osiemnastowiecznych rysunkach reprezentacyjne schody. Elewacja południowa – dawniej ogrodowa jest również trzynastoosiowa, z pilastrami, ale z kapitelami toskańskimi. Przyziemie jest boniowane – tworzy cokół dla budowli.
Z budowli towarzyszących pałacowi mogły się zachować jedynie relikty pod ziemią – nie prowadzono tu dotychczas badań archeologicznych, więc niestety nic na ten temat nie wiadomo. Przetrwała tylko oficyna południowo-wschodnia. Był to jeden z czterech budynków wzniesionych w XVIII wieku, otaczających dziedziniec paradny. Na fundamentach oficyny południowo-zachodniej wznosi się obecnie jeden z budynków szpitalnych. Po oficynach północnych nie pozostały żadne ślady – północno-zachodnią rozebrano w 1996 roku, północno-wschodnią dużo wcześniej. Na zachód od pałacu opolskiego znajduje się jeszcze kilka dawnych budowli folwarcznych – dwa czworaki na planie kwadratu – wzniesione prawdopodobnie pod koniec XVIII wieku, prostokątny podłużny budynek o nieustalonej funkcji i czasie powstania, oraz spichlerz z końca XVIII wieku zamieniony na kino, położony przy ul. Lubelskiej. Wybudowany w II poł. XIX w. przez carskie wojsko lazaret, położony na południe od pałacu, został rozebrany w 2001 roku. Zachowała się też osiemnastowieczna figura św. Jana Nepomucena – obecnie znajduje się na terenie szpitala, pierwotnie prawdopodobnie stała na okrągłej wysepce na stawie po północnej stronie pałacu.
Pozostałości zamku w Opolu Lubelskim są prawie niewidoczne w dzisiejszym pałacu, ale niewątpliwie warto go obejrzeć – była to jedna z najwspanialszych rezydencji magnackich w dawnej Rzeczypospolitej.

Historia, wydarzenia