Orłów Murowany

Bastionowy zamek szlachecki

Zamek w Orłowie Murowanym, obecnie w stanie nieczytelnej ruiny, położony jest na północnej krawędzi terasy Wolicy, dopływu Wieprza. Naturalne wyniesienie nadsypano, sztucznie formując prostokątne wzgórze o wymiarach ok. 90 X 40 m, które otoczone było fosą wypełnioną wodą. Założenie warowne będące siedzibą rycerską składało się z dwóch części; mieszkalno-obronnej i gospodarczej. Zamek właściwy zajmował południową część wzgórza o rzucie kwadratu (40 x 40 m). W tej części znajdują się relikty murów z kamienia i cegły, której głównie użyto jako okładziny. Na narożnikach ściany południowej zlokalizowano dwa małe bastiony o prostokątnym narysie, między nimi znajduje się relikt muru, który pochodzi z budynku o rzucie prostokątnym. Natomiast w narożniku południowo-zachodnim znajduje się fragmentarycznie zachowana niewielka kwadratowa kazamata.
Podzamcze gospodarcze o wymiarach 50 X 40 m i zabudowie drewnianej, zajmował północną część ufortyfikowanego wzniesienia i oddzielony był od zamku właściwego tzw. suchą fosą. W narożach tej części znajdują się dwa wysunięte ryzality, będące pozostałością małych bastionów ziemnych o prostokątnym narysie broniących wjazdu do zamku.
Obecnie teren zamku w Orłowie Murowanym jest własnością prywatną. Na części gospodarczej stoi dom mieszkalny, natomiast zamek właściwy nie jest ogrodzony. Jednak w 2005 r. właściciele nie życzyli sobie wchodzenia, a już szczególnie samowolnego, na ich teren. Być może obecnie jest inaczej...

Plan założenia zamkowego w Orłowie Murowanym. A - część drewniana (podzamcze gospodarcze), obecnie jest w tym miejscu gospodarstwo rolne, B - część murowana (zamek właściwy), 1, 2- Basteje (bardzo wyraźnie widoczne mimo upływu lat), 3 - ceglany narożnik (bastion) południowo-zachodni, 4 - ceglany narożnik (bastion) południowo-wschodni, 5- fragment muru obronnego, 6 - fragment zachowanej ściany wewnętrznej, 7 - zapadliska zdradzające znajdujące się prawdopodobnie w tym miejscu podziemne komnaty, 8 - sucha fosa oddzielająca część drewnianą od murowanej


Mapa z ok. 1770 r. A - zamek, B - miejsce, na którym niecałe 100 lat później stanie pałac


Mapa z 1843 r. A - miejsce po nieistniejącym już zamku, B - pałac

Źródła historyczne podają pod datą 1564, że Orłów i Wola Orłowska należały do Andrzeja i Hieronima Trojanów herbu Junosza i prawdopodobnie za ich rządów w II poł. XVI wieku zbudowano założenie obronne. Kolejnym właścicielem był Andrzej Średziński, a do 1649 r. Oktawian Samborzecki. Od 1649 roku do końca XVII wieku należały do Wacława Zamoyskiego. Z okresu 1669-1725 pochodzą inwentarze Orłowa, dzięki którym możliwe jest poznanie stanu i zabudowy obiektu. Pierwsza relacja wykazuje obecność dwóch budynków murowanych i drewnianej zabudowy pomocniczej, Całość otoczona była fortyfikacjami bastionowymi tworząc założenie w stylu palazzo in fortezza. Na przełomie XVII/XVIII stulecia rodzina Sarbiewskich przebudowała zamek - fortalicję na wygodną rezydencję dworską. Było to zgodne z ogólną tendencją do odchodzenia już w XVII w. od średniowiecznego schematu łączącego funkcje mieszkalne i obronne. Jeszcze w XVIII w. mieszkali w Orłowie Jordanowie i Kowalkowscy. Jej kres nastąpił wraz z pożarem w 1791 r., a po rozbiórkach w wieku XIX, pod jego koniec pozostała tylko ruina budynku mieszkalnego. Ludność nazywała to miejsce "spalenisko" i "mury".
W 1842 r. Kajetan Kicki rozpoczął budowę nowej siedziby - typowego pałacu pod kierunkiem znanego architekta Henryka Marconiego. Budowla ta została następnie przebudowana w 1882 r. Po wojnie funkcjonowała w niej szkoła. W 2006 r. zrujnowane założenie kupiła włoska firma Giordani. Przez 15 lat nie wykonano żadnych prac remontowych. W 2021 r. zabytek odkupił przedsiębiorca z Lublina i planuje przywrócić mu dawną świetność.

Ruiny zamku w Orłowie Murowanym w końcu XIX wieku na rysunku W. Brochockiego. Tygodnik Ilustrowany nr 5, 1897