PASŁĘK
🏰 Średniowieczny zamek krzyżacki 🏰

Po bitwie pod Grunwaldem miasto i zamek zostały zajęte bez walki przez wojska polsko-litewskie. Król Jagiełło nadał Pasłęk swemu bratu księciu Witoldowi, jednak dowództwo zamku powierzono słynnemu polskiemu rycerzowi Powale z Taczewa. Niestety pól roku później na mocy zawartego pokoju tereny te musiano przekazać Krzyżakom. Podczas "wojny głodowej" w 1414 r. Polakom i Litwinom nie udało się zdobyć zamku, zniszczono jednak najbliższą okolicę. W 1454 r. w czasie wojny trzynastoletniej w warowni pasłęckiej schronił się komtur Henryk Reuss von Plauen. Już dwa dni później szturm na nią podjęli propolscy mieszczanie z Elbląga, Olsztyna i Pasłęka. Znakomite wyposażenie zamku pozwoliło komturowi odpowiedzieć atakiem na miasto, co wywołało sporą panikę. Nie widząc jednak sensu zamykania się w mniej znaczącym zamku, von Plauen poddał się na honorowych warunkach i ruszył do Malborka. Blisko 10 lat później próbował jeszcze przy pomocy niemieckich mieszczan odzyskać Pasłęk, jednak nie udało mu się to i Krzyżacy musieli ustąpić przed polskimi posiłkami pod wodzą Piotra Dunina. Miasto zostało jednak podpalone. Wkrótce, na mocy drugiego pokoju toruńskiego znowu przeszło we władanie zakonu. Dopiero w 1520 roku hetman Mikołaj Firlej na czele 5 tys. oddziału rozpoczął oblężenie Pasłęka bronionego przez wzmocnioną załogę krzyżacką złożoną z ok. 2 tys ludzi. Kilka nieszczęśliwych, a być może zaplanowanych wypadków, które doprowadziły do utraty przez Polaków największych bombardier i obsługujących je puszkarzy złamały morale oblegających, mimo że ostrzał artyleryjski odnosił skutek i dowódca krzyżacki wzywał już na pomoc załogę Braniewa. Wśród polskiego wojska mówiono, że "nie ludzie, a diabli bronią" Pasłęka. Jak zwykle też doszły kłopoty z wypłaceniem żołdu, tak więc oblężenie załamało się, a mieszczanie na jednej z wież zamkowych wywiesili zdobytą polską chorągiew i żywego kota jako wyraz ośmieszenia polskich wojsk.
Jednak dwa miesiące potem hetman Firlej powrócił i nie dał już szans Krzyżakom. Zamek i miasto skapitulowały 29 kwietnia 1520 r., bezpośrednio po zdobyciu jednej z baszt miejskich. Aby zamek nie stał się znów siedzibą wrogów Rzeczpospolitej albo rozbójników, na wniosek władz miejskich Elbląga i Gdańska król Zygmunt August polecił zburzyć zamek. Rozkaz wykonano połowicznie, rozebrano mury obwodowe, ale sam budynek przetrwał.