Pasłęk

Średniowieczny zamek krzyżacki

Pierwotny zameczek drewniany Krzyżacy wznieśli w II poł. XIII wieku na miejscu grodu plemion pruskich o nazwie Pazulak. W I poł. XIV wieku zastąpiono go murowaną warownią. Z najnowszych badań wiadomo, że początkowo obejmowała ona jedno trzykondygnacyjne skrzydło (dzisiejszy człon środkowy) o wymiarach 11,6x50,6 m z basztą od wschodu.

Lochy zamkowe W starych dokumentach zachowało się kilka wzmianek o korytarzach pod zamkiem i miastem. Niestety dziś już nie ma do nich wejścia. Wg opisu 1828 roku jeden z tuneli mógł pomieścić człowieka na koniu. Znaleźli się w nim wówczas pastor, wikary i uczniowie ze szkoły. Przejście miejscami było zasypane, gasły świece, więc wycieczka wycofała się, nie dochodząc do końca korytarza. Na przełomie lat 60-tych i 70-tych XX wieku proboszcz kazał zamurować przejście z kościoła do ratusza. Istnieje też relacja, mówiąca o odkryciu w czasie rozbudowy zamku przez elektora Jerzego Fryderyka, w miejscu jednej z wież, tajemniczych tuneli, które biegły w różnych kierunkach. Tunel główny miał prowadzić na płd.- zach. i mieć kilka odgałęzień, m. in. w kierunku kościoła św. Bartłomieja. Najdłuższy i najgłębszy tunel skierowany był na północ. Być może z nim związana jest historia, która miała miejsce w 1414 r., podczas oblężenia zamku Pasłęk przez wojska litewskie. W pewnym momencie Krzyżacy zaatakowali od tyłu, siejąc zamieszanie. Następnie konni rycerze znikli w rejonie wsi Robity - "tak jakby zapadli się pod ziemię".

lata 1320-1339 - budowa murowanej warowni. Zarządzał nią prokurator podlegający komturowi z Elbląga
1414 r. - nieudane próby zdobycia zamku Pasłęk przez oddziały polsko-litewskie
1454 r. - propolscy mieszczanie wymogli poddanie na krzyżackiej załodze warowni
koniec XIV w. - wzniesiono skrzydło wschodnie budowli
1521 r. - zamek uległ częściowemu zniszczeniu i dewastacji podczas wojny polsko - krzyżackiej. Całkowicie rozebrano mury obwodowe
1543 r. - wielki pożar strawił zamek pasłęcki
1578 r. - odbudował go dopiero elektor brandenburski Jerzy Fryderyk. Pracami kierował architekt Krzysztof Romer z Królewca. Dobudowano wtedy skrzydło zachodnie z drugą basztą
pocz. XVII w. - poprawiono fortyfikacje zamku stawiając z trzech stron ziemne bastiony
1656 r. - w zamku spotkał się król szwedzki Karol Gustaw i elektor brandenburski Fryderyk Wilhelm. Uzgodnili tu plan zajęcia Polski
przełom XIX i XX w. - zamek w Pasłęku zaadaptowano na więzienie. Wcześniej były tu też: szpital, kościół, teatr, mieszkania urzędników i magazyny. Częste zmiany funkcji i przebudowy praktycznie całkowicie zatarły ślady architektury gotyckiej
1945 r. - działania wojenne sprawiły, że z warowni pozostały tylko wypalone mury
lata 60 XX w. - odbudowa zabytku na cele kulturalne
1983 r. - przeprowadzono prace archeologiczne
1998 r. - w zamku rozpoczęto prace poszukiwawcze bursztynowego skarbu pod kierunkiem dr Jacek Przeniosło, archeologa wsławionego odkryciem murów Kartaginy i dworku Jana Kochanowskiego w Czarnolesie. Odkryto m.in. fragment średniowiecznych murów, brukowaną ulicę w suchej fosie i przypuszczalnie fragment wieży z pierwotnego założenia zamkowego. Dotarto też do tunelu łączącego kościół z zamkiem, ale był on mocno zagruzowany

Zmagania z Krzyżakami Po bitwie pod Grunwaldem miasto i zamek zostały zajęte bez walki przez wojska polsko-litewskie. Król Jagiełło nadał Pasłęk swemu bratu księciu Witoldowi, jednak dowództwo twierdzy powierzono słynnemu polskiemu rycerzowi Powale z Taczewa. Niestety pól roku później na mocy zawartego pokoju tereny te musiano przekazać Krzyżakom. Podczas "wojny głodowej" w 1414 r. Polakom i Litwinom nie udało się zdobyć zamku, zniszczono jednak najbliższą okolicę. W 1454 r. w czasie wojny trzynastoletniej w warowni pasłęckiej schronił się komtur Henryk Reuss von Plauen. Już dwa dni później szturm na nią podjęli propolscy mieszczanie z Elbląga, Olsztyna i Pasłęka. Znakomite wyposażenie warowni pozwoliło komturowi odpowiedzieć atakiem na miasto, co wywołało sporą panikę. Nie widząc jednak sensu zamykania się w mniej znaczącym zamku, von Plauen poddał się na honorowych warunkach i ruszył do Malborka. Blisko 10 lat później próbował jeszcze przy pomocy niemieckich mieszczan odzyskać Pasłęk, jednak nie udało mu się to i Krzyżacy musieli ustąpić przed polskimi posiłkami pod wodzą Piotra Dunina. Miasto zostało jednak podpalone. Wkrótce, na mocy drugiego pokoju toruńskiego znowu przeszło we władanie zakonu. Dopiero w 1520 roku hetman Mikołaj Firlej na czele 5-tysięcznego oddziału rozpoczął oblężenie Pasłęka bronionego przez wzmocnioną załogę krzyżacką złożoną z ok. 2 tys ludzi. Kilka nieszczęśliwych, a być może zaplanowanych wypadków, które doprowadziły do utraty przez Polaków największych bombardier i obsługujących je puszkarzy złamały morale oblegających, mimo że ostrzał artyleryjski odnosił skutek i dowódca krzyżacki wzywał już na pomoc załogę Braniewa. Wśród polskiego wojska mówiono, że "nie ludzie, a diabli bronią" Pasłęka. Jak zwykle też doszły kłopoty z wypłaceniem żołdu, tak więc oblężenie załamało się, a mieszczanie na jednej z wież zamkowych wywiesili zdobytą polską chorągiew i żywego kota jako wyraz ośmieszenia polskich wojsk. Jednak dwa miesiące potem hetman Firlej powrócił i nie dał już szans Krzyżakom. Zamek i miasto skapitulowały 29 kwietnia 1520 r., bezpośrednio po zdobyciu jednej z baszt miejskich. Aby zamek nie stał się znów siedzibą wrogów Rzeczpospolitej albo rozbójników, na wniosek władz miejskich Elbląga i Gdańska król Zygmunt August polecił go zburzyć. Rozkaz wykonano połowicznie, rozebrano mury obwodowe, ale sam budynek przetrwał.

KONTAKT
biblioteka - tel. (55) 248 30 55

CZAS
Pobieżne oglądnięcie z zewnątrz trwa ok. 10 min.

WSTĘP
Do otoczenia zamku wolny, ale do środka w godzinach pracy poszczególnych instytucji. Wystawa historyczna (Izba Historyczna) prowadzona jest przez pracowników biblioteki. Obecnie czynna jest ona w godz.: poniedziałek, wtorek, czwartek i piatek: 8 - 16, środa 7 - 15, wstęp darmowy.


Północno-zachodnia część woj. warmińsko-mazurskiego. 15 km na południowy-wschód od Elbląga, 55 km na północny-zachód od Ostródy. Zobacz na mapie.
Zamku nie widać z daleka, ale wystarczy kierować się w stronę jedynego kościoła w obrębie murów miejskich. Zabytek stoi za nim. Samochodem można podjechać pod sam budynek.


Współrzędne geograficzne: