Pieniężno

Gotycki zamek kapituły warmińskiej

Zmagania z Krzyżakami Pieniężno było pierwszym zamkiem biskupów warmińskich opanowanym przez Krzyżaków podczas wojny trzynastoletniej. Część mieszkańców bez zgody burmistrza otworzyła bramy przed wielkim szpitalnikiem Henrykiem Reuss von Plauenem. Polskie oddziały szybko jednak przystąpiły do odbicia miasta i zamku. Sprzyjający im burmistrz bohatersko podpalił własny dom, co było sygnałem do ataku. Pieniężno zostało zdobyte, a 60-osobowa załoga krzyżacka wzięta do niewoli. Niestety od domu burmistrza ogień rozprzestrzenił się na inne budynki. Spaliło się całe miasto wraz z zamkiem, a wg danych krzyżackich zginęło 500 mieszkańców. Także podczas ostatniej wojny z zakonem w 1520 roku mieszczanie sprzyjali Krzyżakom. Donieśli wielkiemu mistrzowi Albrechtowi, że polska załoga złożona głównie z czeskich zaciężnych jest dość słaba. Ten wyruszył więc nocą 12 marca na czele 2000 ludzi. Obrońcy pod dowództwem Jana Kostelaka i Wawrzyńca Bieniaszewskiego walczyli bardzo dzielnie, ale po rozbiciu murów miejskich ich los był przesądzony. Schronili się jeszcze w zamku i bronili do końca. Zginął Kostelak i 200 ludzi.

Pierwsza strażnica kapituły warmińskiej powstała po 1288 roku, gdy biskup warmiński przekazał kapitule zdobyty przez Krzyżaków gród plemion pruskich - Melcekuke. Posiadała ona ziemne fortyfikacje z fosą oraz palisadą od strony miasta. Budowę zamku jako siedziby komornika kapituły rozpoczęto na początku XIV wieku.
ok. 1302 r. - początek budowy zamku w Pieniężnie. Na początku składał się z dwukondygnacyjnego skrzydła zachodniego oraz budynków gospodarczych z przejazdem bramnym od wschodu.
ok. poł. XIV w. - główny budynek nadbudowano o jedno piętro i dobudowano boczne skrzydła południowe i północne.
1414 r. - zamek jak i miasto zostały zniszczone przez wojska polsko-litewskie podczas wojny z Krzyżakami
1455 r. - podczas wojny trzynastoletniej Pieniężno jako jedyne miasto warmińskie stanęło po stronie zakonu. Zamek został więc spalony przez propolskie wojska Związku Pruskiego
I poł. XVI w. - administratorem Pieniężna był Mikołaj Kopernik. Zamek był ośrodkiem skąd Kopernik wyjeżdżał w teren aby ponownie lokować okoliczne wsie zniszczone podczas wojen. Na pewno przebywał tu w październiku 1518 r. i w marcu 1519 r.
lata 1589-1599 - zarządcą zamku był książę Siedmiogrodu Andrzej Batory, bratanek króla Stefana
1626 r. - zamek Pieniężno zajęli Szwedzi
1627 r. - odbił go hetman Stanisław "Rewera" Potocki, ale wkrótce ponownie przybyli Szwedzi i warownia została spalona oraz częściowo zburzona
ok. 1640 r. - odbudowa w stylu barokowym. Powstały m.in. barokowe szczyty, obiekt stracił cechy obronne, mury zostały otynkowane, gotyckie okna przemurowane
pocz. XVIII w. - prace nie były zbyt trwałe, bo stan zamku był już zły
1772 r. - po I rozbiorze Polski zrujnowany zamek przejął rząd Prus. Utworzono w nim m.in. magazyn soli
XIX i XX w. - kilka przebudów spowodowało w dużej mierze utratę gotyckiego i barokowego charakteru głównego budynku
ok. 1870 r. - ze względu na zły stan rozebrano skrzydło wschodnie i południowe budowli.
przełom XIX/XX w. - skrzydło zachodnie wyremontowano i przebudowano na potrzeby administracji i sądu zaborcy pruskiego. Z oryginalnych trzech kondygnacji domu zakonnego wydzielono czwartą.


lata 1920-31 - przeprowadzono remont skrzydła zachodniego umieszczając w nim szkołę i niewielkie muzeum regionalne
1945 r. - podobnie jak 90% zabudowy Pieniężna, zamek został zniszczony
1958 r. - rozpoczęto prowizoryczną konserwację zachowanych ruin
2000 r. - miasto sprzedało obiekt prywatnemu inwestorowi, który jednak wbrew umowie nie przeprowadził żadnych prac remontowych
2014 r. - Sąd Rejonowy w Braniewie nakazał zwrot ruin miastu
2020 r. - Pieniężno ponownie szuka inwestora, który przywróci zabytkowi dawną świetność