PIENIĘŻNO
🏰 Gotycki zamek kapituły warmińskiej 🏰

ierwsza strażnica kapituły warmińskiej powstała w XIII wieku. Posiadała ona ziemne fortyfikacje z fosą oraz palisadą od strony miasta. Budowę zamku jako siedziby komornika kapituły rozpoczęto na początku XIV wieku.

Zmagania z Krzyżakami Pieniężno było pierwszym zamkiem biskupów warmińskich opanowanym przez Krzyżaków podczas wojny trzynastoletniej. Część mieszkańców bez zgody burmistrza otworzyła bramy przed wielkim szpitalnikiem Henrykiem Reuss von Plauenem. Polskie oddziały szybko jednak przystąpiły do odbicia miasta i zamku. Sprzyjający im burmistrz bohatersko podpalił własny dom, co było sygnałem do ataku. Pieniężno zostało zdobyte, a 60-osobowa załoga krzyżacka wzięta do niewoli. Niestety od domu burmistrza ogień rozprzestrzenił się na inne budynki. Spaliło się całe miasto wraz z zamkiem, a wg danych krzyżackich zginęło 500 mieszkańców. Także podczas ostatniej wojny z zakonem w 1520 roku mieszczanie sprzyjali Krzyżakom. Donieśli wielkiemu mistrzowi Albrechtowi, że polska załoga złożona głównie z czeskich zaciężnych jest dość słaba. Ten wyruszył więc nocą 12 marca na czele 2000 ludzi. Obrońcy pod dowództwem Jana Kostelaka i Wawrzyńca Bieniaszewskiego walczyli bardzo dzielnie, ale po rozbiciu murów miejskich ich los był przesądzony. Schronili się jeszcze w zamku i bronili do końca. Zginął Kostelak i 200 ludzi.

Na początku składał się on z dwukondygnacyjnego skrzydła zachodniego oraz budynków gospodarczych z przejazdem bramnym od wschodu. Niedługo później główny budynek nadbudowano o jedno piętro i dobudowano boczne skrzydła południowe i północne. Wcześniej na miejscu zamku znajdował się gród Prusów - Melcekuke.
ok. 1302 r. - początek budowy zamku
ok. poł. XIV w. - nadbudowa i rozbudowa warowni o nowe skrzydła
1414 r. - zamek jak i miasto zostały zniszczony podczas wojny polsko - krzyżackiej
1455 r. - podczas wojny trzynastoletniej miasto poddało się Krzyżakom, a sam zamek spłonął w czasie odbicia miasta przez Polaków
I poł. XVI w. - administratorem Pieniężna był Mikołaj Kopernik. Zamek był ośrodkiem skąd Kopernik wyjeżdżał na lokacje okolicznych wsi. Na pewno przebywał tu w październiku 1518 r. i w marcu 1519 r.
lata 1589-1599 - zarządcą zamku był książę Siedmiogrodu Andrzej Batory, bratanek króla Stefana
1626 r. - zamek zajęli Szwedzi
1627 r. - odbił go hetman Stanisław Rewera Potocki, ale wkrótce ponownie przybyli Szwedzi i warownia została spalona oraz częściowo zburzona
ok 1640 r. - odbudowa w stylu barokowym. Powstały m.in. barokowe szczyty, obiekt stracił cechy obronne
XIX i XX w. - kilka przebudów spowodowało w dużej mierze utratę gotyckiego i barokowego charakteru głównego budynku
ok. 1870 r. - ze względu na zły stan rozebrano skrzydło wschodnie i południowe. Pozostałe skrzydła przebudowo na potrzeby administracji i sądu zaborcy pruskiego
lata 1920-31 - przeprowadzono remont skrzydła zachodniego umieszczając w nim szkołę i niewielkie muzeum regionalne
1945 r. - zamek został spalony i zdewastowany
1958 r. - rozpoczęto prowizoryczną konserwację zachowanych ruin
2000 r. - miasto sprzedało obiekt prywatnemu inwestorowi, który jednak wbrew umowie nie przeprowadził żadnych prac remonotowych
2014 r. - Sąd Rejonowy w Braniewie nakazał zwrot ruin miastu
2020 r. - Pieniężno ponownie szuka inwestora, który przywróci zabytkowi dawną świetność