Sułoszowa-Pieskowa Skała

Gotycki zamek królewski, później rozbudowany

Pierwsza wzmianka o zamku pochodzi z 1315 r. z dokumentu Władysława Łokietka. Używano wtedy niemieckiej nazwy Peskenstein. "Stein" znaczy skała, natomiast pierwszy człon przypomina staropolskie zdrobnienie od imienia Piotr - Pieszko. Tak zapewne powstała obecna nazwa zamku, bowiem to właśnie Piotr Szafraniec herbu Starykoń był pierwszym prywatnym właścicielem.
Zamek murowany zbudowano za króla Kazimierza Wielkiego. Wcześniej istniał tu gród drewniany, nie wiadomo jednak czy dokładnie w tym samym miejscu czy kilkaset metrów dalej przy wsi Sułoszowa. Właśnie tam znaleziono resztki wałów i fosy oraz inne ślady osadnictwa. Swe położenie zawdzięcza zapewne przebiegającemu tu ważnemu szlakowi handlowemu ze Śląska do Krakowa.



1377 r. - Piotr Szafraniec otrzymał zamek od króla Ludwika Węgierskiego w nagrodę za poparcie jego planów dynastycznych oraz rekompensatę za ranę jaką Szafraniec odniósł z rąk żołnierza węgierskiego
Koniec XV w. - nastąpiło znaczne rozszerzenie zamku, dobudowano dwie wieże obronne i budynki w skrzydle południowym
1542 r. - Hieronim Szafraniec rozpoczął przebudowywać gotycki zamek w piękną rezydencję renesansową. Zatrudnił do tego znanych architektów włoskich i polskich. Jego siedziba stała się też największym ośrodkiem kulturalnym i schronieniem innowierców, bowiem Szafrańcowie przeszli na kalwinizm

Ród Szafrańców Szafrańcowie pochodzą jakoby od dawnego rodu Toporczyków, których korzenie sięgają XI wieku. Jeden z nich - legendarny Żegota skłócony z braćmi Sędziwojem i Nawojem, którzy pod jego nieobecność pozbawili go praw do spadku po ojcu, zdjął ze swego herbu dwa topory i zostawił tylko wizerunek białego konia, na którym opuścił kiedyś dom. Od niego właśnie wywodzić ma się ród Szafrańców herbu Starykoń. Syn pierwszego prywatnego właściciela Pieskowej Skały - Piotra Szafrańca, także Piotr, podkomorzy krakowski wsławił się odwagą w 1410 r. w bitwie pod Grunwaldem, gdzie był dowódcą jednej z chorągwi. Wchodził też w skład grona 8 osób, którzy opracowali plan wojny z Krzyżakami. Ponownie zwyciężył Krzyżaków pod Tucholą. Złupił ich obóz i przyprowadził do króla jako jeńców 5 dowódców zakonnych. Następnie zasłynął poskromieniem zamieszek i rozruchów na Śląsku podczas przejazdu Władysława Jagiellończyka do Węgier, gdzie został obrany królem. Jego syn i wnuk z kolei znani są z napadów na kupców krakowskich i śląskich. Wnuk Krzysztof został za to ścięty w Krakowie z rozkazu króla Kazimierza Jagiellończyka. Natomiast Stanisław Szafraniec, wojewoda sandomierski przyczynił się do utrzymania spokoju podczas bezkrólewia po śmierci Stefana Batorego. Mimo że arianin to wspólnie z biskupem katolickim Goślickim próbował pogodzić dwa wrogie obozy: Jana Zamoyskiego i rodu Zborowskich. Rozgoryczony ustąpił z urzędu, co wśród ogólnej pogoni za urzędami było wtedy rzeczą niespotykaną.

1587 r. - przebudowa została zakończona pod kierunkiem Stanisława Szafrańca. Zamek wzbogacił się o krużganki, loggię, maszkarony, herby, włoski ogród, staw, zwierzyniec. Wnętrza zyskały renesansowe portale, kominki, obramowania okienne. Pieskowa Skała stała się ośrodkiem kultury i myśli postępowej
1608 r. - zmarł ostatni męski potomek Szafrańców - Jędrzej. Zamek przejął Maciej Łubnicki, następnie Samuel Śladkowski, a później Jan Zebrzydowski
1640 r. - syn Jana Zebrzydowskiego - Michał rozbudował warownię od wschodu. Stworzył istniejące do dzisiaj przedgrodzie, otoczył je murami i bastionami. Brama chroniona była przez most zwodzony i fosę. Wybudował także kaplicę św. Michała w skrzydle północnym
1655 r. - podczas "potopu" szwedzkiego zamek przetrzymał oblężenie, ale został poddany





1667 r. - warownia przeszła w ręce Jana Wielopolskiego, kanclerza koronnego, który uzyskał tytuł hrabiego na Pieskowej Skale od cesarza rzymskiego Ferdynanda III. Został tam wysłany z poselstwem przez króla Jana Kazimierza
1718 r. - wielki pożar zniszczył prawie cały zamek, poza najstarszą częścią na skale z wieżą Dorotką
1760 r. - zamek odrestaurował i przebudował Jan Hieronim Wielopolski. Mimo że Wielopolski bardzo bogato go wyposażył (m.in. w kolekcje cennych obrazów mistrzów malarstwa) to zatracił wtedy swój renesansowy charakter. Zniknęły maszkarony, arkady, zniszczone zostały stare portale i kominki
1787 r. - w zamku Pieskowa Skała gościł król Stanisław August
początek XIX w. - po śmierci Hieronima Wielopolskiego jego żona przeniosła się do Warszawy, a zamek został opuszczony
1841 r. - budowlę wykupił Jan Mieroszewski, który gromadził w niej dzieła sztuki, tworząc coś na kształt muzeum. Rozebrał stajnię, wozownię i spichlerze na dziedzińcu zewnętrznym
1850 r. - kolejny pożar zniszczył zbiory i mury zamkowe
1853 r. - zawaliła się najstarsza część zamku - wieża na skale Dorotce, niszcząc sąsiednie zabudowania



1856 r. - następny pożar zniszczył bibliotekę i wieżę zegarową. Z powodu znacznych strat resztki starego zamku rozebrano. Po kilku latach Mieroszewscy odbudowali zamek, przywracając go do stanu z czasów Wielopolskich
1863 r. - w czasie powstania styczniowego zamek stał się twierdzą powstańców pod dowództwem Mariana Langiewicza. Został przez to obrabowany i zniszczony przez artylerię wojsk rosyjskich
1864-77 r. - Sobiesław Mieroszewski częściowo odbudował zamek, dobudował też wieżyczki do bastionów
1896 r. - syn Sobiesława Mieroszewskiego - Sobiesław Krzysztof roztrwoniwszy majątek sprzedał budowlę Michałowi Wilczyńskiemu. Ten wkrótce sprzedał ją adwokatowi Chmurskiemu, który tak się zadłużył iż jego majątek został zlicytowany
1903 r. - od ruiny warownię uratował pisarz Piotr Dygasiński, który powołał spółkę akcyjną "Zamek w Pieskowej Skale" i po odnowieniu utworzył tu pensjonat działający do wybuchy II wojny św.
1947 r. - przystąpiono do odbudowy zabytku. Zainstalowano prąd elektryczny, kanalizację, centralne ogrzewanie itd. Właścicielem było Ministerstwo Rolnictwa
1950 r. - zamek Pieskowa Skała przejęło Ministerstwo Kultury i Sztuki
1970 r. - zamek przekazano Muzeum Wawelskiemu, które otworzyło tu swoją ekspozycję
1.06.2014 r. - cały obiekt został zamknięty na czas remontu.
kwiecień 2016 r. - otwarcie odnowionego zamku. Prace (koszt prawie 13 mln zł) dotknęły elewacje, bastiony, mury obwodowe i dziedziniec z krużgankami. Dokładnie przebadano kaplicę Św. Michała Archanioła, w oficynie urządzono multimedialną salę edukacyjno-kulturalną, a dziedziniec wzbogacono o plansze ze zdjęciami, zawierające informacje o dziejach warowni i aktualnych informacjach.
2020 r. - dla turystów udostępniono ogrody włoskie

Legendy mówią, iż Piotr Szafraniec był alchemikiem i parał się czarną magią. Jego pasją były próby uzyskania złota ze zwykłych metali. Miał też na sumieniu wiele morderstw. Ponoć sprowadzał do zamku kupców, urządzał dla nich uczty, a gdy udawali się na spoczynek wpadali w zastawioną pułapkę. Komnaty miały zamiast podłogi zapadnie, przez które kupcy spadali na skały i ginęli.

Kolejna legenda związana jest z basztą zwaną Dorotką. Podobno jeden z Szafrańców trzymał w niej pod strażą uwiedzioną piękną dziewczynę Dorotę i zamierzał morzyć głodem, ponieważ nie chciała za niego wyjść. Wcześniej zajął się już jej ukochanym, którego kazał rozwłóczyć po wzgórzu końmi. Ponoć wierny pies Doroty przez jakiś czas donosił jej w pysku resztki pożywienia, ale nie mogąc znieść rozłąki z ukochanym skoczyła z wieży. Jednak dzięki uprzednim modlitwom do św. Jana Kantego powróciła do życia. Inna wersja mówi iż w wieży więziona była niewierna żona Szafrańca i to ona skoczyła w przepaść.

Osobne legendy tyczą się przyzamkowej skały zwanej Maczugą Herkulesa. Jedna z nich mówi, iż Krak składając bogom w ofierze broń, którą zabił smoka wawelskiego, wbił tu swoją maczugę. Wrosła ona w ziemię i okryła się skałą.