W okolicy Pieszyc napotykamy na wiele miejsc o nazwach powiązanych z budownictwem obronnym. W rzeczywistości można jednak mówić o dwóch potwierdzonych zamkach w Pieszycach.
Pierwszy, po którym nie pozostały ślady murów na powierzchni, stał kiedyś na górze zwanej dziś Góra Forteczna lub Grodzisko. Drugi to zamek miejski, znajduje się w centrum miasta i zwykle uznawany jest za pałac. Podczas mojej wizyty w 2003 roku był on remontowany i w całości pokryty rusztowaniami. Trzecie "podejrzane" miejsce w Pieszycach to stanowisko archeologiczne nr 2 położone w mieście, niecały 1 km na płd.-wsch. od zamku-pałacu. Posiada ono tak kształt grodziska otoczonego nawodnioną fosą. Powierzchniowe badania archeologiczne z 1985 roku nie przyniosły jednak żadnego odkrycia. Wiek grodziska określono na późne średniowiecze, więc hipotetycznie mogła to być siedziba właścicieli, przed wybudowaniem pierwotnego dworu w miejscu obecnego pałacu.
Zapomniany zamek
Resztki zamku na Górze Fortecznej (535 m npm) były badane w XIX w., jednak później całkowicie o nich zapomniano. W latach 30-tych XX w. archeolodzy planowali przeprowadzić tu badania, ale nie udało im się odnaleźć miejsca po zamku! Podobna sytuacja powtórzyła się w latach 60-tych. Zapewne sporo zamieszania wprowadziła wspomniana już duża liczba miejsc w okolicy Pieszyc z "zamkowymi" nazwami. Dopiero w 1982 r. dzięki informacjom udzielonym przez władze Pieszyc Służbie Ochrony Zabytków w Wałbrzychu ponownie odkryto zapomnianą warownię.
Przy zamku natrafiono na ślady pracowni kuźniczej i kowalskiej co świadczy, że budowniczowie zamku Pieszyce sami produkowali potrzebne im wyroby żelazne. Jest to zaskakujące, bo zwykle były one kupowane. Widać, że w okolicy brak było większego ośrodka, w którym można by się było zaopatrzyć. Tak więc, w czasie budowy zamku, Dzierżoniów i Pieszyce nie mogły być jeszcze rozwiniętymi osadami.
Inne miejsca o "zamkowych" nazwach to: "Góra Zameczna" - najwyższy punkt masywu Gór Sowich (w którym leży też Góra Forteczna) i "Góra Zamkowa" położona przy parku pałacowym.
Jest mało prawdopodobne aby było to prawdziwe grodziska/zamczyska.
Dzięki pracom archeologicznym wiadomo, że powierzchnia pierwszego zamku wynosiła 1,5 ha. Kształtem przypominał trzy okręgi, z których środkowy był zamkiem górnym, a dwa skrajne przedzamczami, które w przybliżeniu można nazwać: południowym i północnym. Na zamku górnym znajdował się budynek mieszkalny o wymiarach 7 x 14 m podzielony na dwie części, budynek bramny, dziedziniec i otaczający je mur obwodowy. Nie wyklucza się, że stała tam jeszcze kaplica lub wieża. Mur w wielu miejscach wzmocniony był słupami. Obronę zapewniała też podwójna linia wałów i wykuta w skale fosa otaczająca zarówno zamek górny jak i przedzamcza. Wały mające 10 m szerokości zbudowane były z wypełnionych gliną i kamieniami drewnianych skrzyń. Dlatego też na rozkopanych wałach w szczególności widać było ślady wielkiego pożaru jaki strawił zamek. Prawdopodobnie nie był to skutek ataku wroga, ponieważ nie odkryto szczątków uzbrojenia, które zwykle gęsto występuje w ruinach zniszczonych w czasie walki.
Zamek miejski nie jest warownią w pełnym tego słowa znaczeniu, ale kiedyś posiadał fortyfikacje i nawet dziś są one jeszcze widoczne: fosa i mury obwodowe z basztą. Wjazd do całego założenia prowadzi przez bramę z postumentami, na których umieszczono alegorie Wenus, Apollo, Merkurego i Diany. Obiekt jest budowlą ceglasto - kamienną, trzykondygnacyjną, trój-skrzydłową o kształcie litery E. W skrzydle wschodnim mieściła się kiedyś kaplica.
Elewacje są w przyziemiu boniowane, zaś na wyższych kondygnacjach ozdobione pilastrami jońskimi (płaskie pionowe filary w ścianie). Powyżej przebiega ozdobny fryz meandrowy. Nad wejściem góruje wieża z zegarem. Sklepienia wnętrz były pierwotnie zdobione stiukami, dziś są jednak mocno zniszczone. Pałac mieści 66 pomieszczeń.
Za zabytkiem rozciąga się ładny, choć zdziczały park krajobrazowy ze stawem. Obecnie tylko część parku należy do pałacu, większość znajduje się za murem ogrodzeniowym i tworzy ogólnodostępny park miejski.
Od strony bramy znajdowało podzamcze, wciąż stoi tam kilka budynków mieszkalnych, które wpisane są do rejestru zabytków. Wyglądają jednak nieciekawie, a z powodu zniszczonych elewacji, wręcz szkaradnie.
Choć do XXI wieku pałac przetrwał w mocno zdewastowanej postaci został w dużej części odrestaurowany przez prywatnego inwestora. Można go było zwiedzać przez jakiś czas w grupach zorganizowanych. Po śmierci właściciela wstęp nie jest już możliwy i budowla stoi prawdopodobnie opuszczona. Obecnie trzeba się natrudzić aby zobaczyć choć fragment ścian. Całość jest otoczona zasłaniającymi ogrodzeniem i strzeżona przez firmę ochroniarską.
Nie ma dostępu nawet do bramy, bo dojście zagrodzono już wcześniej. Zabytkowe figury od frontu otoczone są ochronnymi klatkami.
Po lewej stronie od bramy stoi południowa baszta z murami obronnymi, a po wejściu w drogę do kościoła zobaczymy największy fragment pałacu. Z parku miejskiego da się zauważyć nową albo odnowioną gloriettę na stawie oraz odcinek dawnego muru obronnego od strony zachodniej. W narożu ogrodzenia stoi dość spora czworoboczna budowla, przypominająca przebudowaną wieżę narożną, a za nią jakaś ruina z wysokim kominem. Nie udało mi się ustalić czym były te budowle.
Domniemane grodzisko w mieście jest ogrodzone siatką. Pośród dawnych łąk i pól zbudowano kilka domów i sąsiaduje ono z jednym z nich. Teren jest zarośnięty, ale fosa wciąż jest nawodniona. Od południa staje się coraz węższa i w końcu zanika od zachodu.
Teren centralny jest tak zarośnięty, że nie da się wejść w lecie bez okrycia zabezpieczającego. Nie można określić go jako kopiec. Prawdopodobnie został obniżony, bo ewidentnie miejsce zostało częściowo zniszczone.
Stara mapa (patrz poniżej) pokazuje, że rów w pełni otaczał domniemany kopiec, choć woda zaznaczona jest tylko od północy. Dwa inne napotkane elementy skłaniają do wniosku, że próbowano w jakiś sposób zagospodarować to miejsce. Od strony wschodniej do fosy wykonano kamienny kanał, jakby na dopływ wody, a od południa w wodzie leży kamienny blok. Ewidentnie coś tu za czasów niemieckich funkcjonowało, jakby ogród, ale wspomniana mapa dowodzi, że jest to teren pól uprawnych / łąk, z dala od jakichkolwiek zabudowań.
Miejski zamek w Pieszycach wg F. B. Wernera z ok. połowy XVIII wieku
Plany i rekonstrukcje
Plan Pieszyc z XIX w. A - zamek - pałac, B - podzamcze, C - część parku ogólnodostępna (park miejski), D - nieznana zrujnowana budowla, E - park pałacowy ze stawem, F - hipotetyczna przebudowana wieża, G - zachowana baszta, H - grodzisko miejskie
Plan zamku Pieszyce na Górze Fortecznej A - zamek górny, B - podzamcze północne, C - podzamcze południowe
Zdjęcie z lotniczego skanowania laserowego Góry Fortecznej w Pieszycach
Zdjęcie z lotniczego skanowania laserowego domniemanego grodziska miejskiego w Pieszycach. A - zarośnięty kopiec, B - fosa
Historia, wydarzenia
Historia pierwszego zamku w obecnych Pieszycach ginie w mrokach dziejów. Nic o nim nie wiadomo, nawet jaka była jego nazwa. Na podstawie znalezionych przedmiotów i zastosowanej zaprawy murarskiej (glinianej) powstanie warowni datuje się na początek drugiej połowie XIII w. Tradycja wiąże go z Piotrem Włastem, bardzo wpływowym możnowładcą od czasów Bolesława Krzywoustego, ale nie ma na to dowodów. Drugi zamek w centrum Peterswaltu / Petereswaldau, bo tak nazywały się Pieszyce przed 1945 r., powstał w pierwszej połowie XVII w. w wyniku rozbudowy istniejącego wcześniej dworu.
Widok pałacu Pieszyce z 1765 r.
Źródło: Pieszyce od czasów najdawniejszych do końca XX wieku
1258 r. - pierwsza wzmianka o Pieszycach dotycząca kaplicy. Jej patronem był Otton z Willina, który mógł być też właścicielem wsi lub przynajmniej jej części, bowiem w późniejszym okresie była ona już podzielona na 3 części. Następnie Pieszyce były własnością niemieckich rycerzy, m.in. Zeidlitza, Heynemanna i piszących się von Peterswald. Są oni często wymieniani w dokumentach, jednak nigdzie nie jest wspomniany zamek na Górze Fortecznej / Grodzisko. Albo więc został on szybko zniszczony (spalony) albo należał do kogoś innego
XIV wiek - być może siedziba właścicieli wsi znajdowała się na terenie tajemniczego grodziska w mieście
ok. 1580 r. - w miejscu gdzie stoi obecny pałac postawiono dwór
lata 1615-17- z inicjatywy Friedricha von Gellhorna rozbudowano dwór do dużego renesansowego zamku - pałacu
1634 r. - podczas wojny trzydziestoletniej zamek został zdobyty i splądrowany
1643 r. - pospieszne prace przy fortyfikacjach zamkowych. Otoczono go podwójną fosą (we fragmentach zachowaną do dzisiaj) oraz mostem zwodzonym. Utworzono też straż pałacową
30.09.1645 - Szwedzi najechali miasto i zamek. Właściciel zamku Ernest von Gellhorn schronił się w górach
29.05.1648 - ponowny najazd Szwedów i splądrowanie zamku
przełom XVI i XVII w. - rozpoczęto rozbudowę zamku Gellhornów w Pieszycach na jedną z największych i najwspanialszych śląskich rezydencji pałacowych. Powstały liczne dodatkowe budynki i piękny ogród. Wszystko w duchu baroku
1705 r. - właścicielem pałacu został Bernhard von Mohrental
1721 r. - Pieszyce kupił hrabia Erdman v. Promnitz
1742 r. - lewe skrzydło pałacu zaadaptowano na zbór ewangelicki.
1765 r. - właścicielem dóbr pieszyckich został hr. Christian Friedrich Stolberg-Werenigerode
1813 r. w zamku pieszyckim kwaterował car Aleksander I oraz 16-letni następca tronu pruskiego, późniejszy cesarz Wilhelm I
Widok pałacu w Pieszycach wraz z panoramą centrum wsi. Grafika F.G. Endlera z 1804 r.
XIX w. - do pałacu dobudowano portyk balkonowy na I piętrze. W tym wieku także zainteresowano się pierwszym zamkiem na Górze Fortecznej / Grodzisko. Obiekt odkryto i opisano
początek XX w. - pałac wzbogacono o nieistniejącą dziś przybudówkę od zachodu
po 1945 r. - po przejściu miasta w granicę Polski, nazwę Petereswaldau zmieniono na Piotrolesie, dopiero od 1947 roku funkcjonuje nazwa Pieszyce
lata 70-te XX w. - budowla służyła m.in. jako dom kolonijny, działało też w nim kino. Z braku remontów stopniowo popadała w ruinę i została następnie opuszczona
1982 r. - ponownie odkryto resztki warowni na Górze Fortecznej
1993 r. - przeprowadzono pełne prace archeologiczne na Górze Fortecznej. Pod warstwą gleby i gruzu odkryto mury zamkowe. W sumie wykopano ponad 10 000 zabytkowych szczątków, głównie ceramiki (szczególnie dużo naczyń służących do picia), gwoździe, okucia, zawiasy, klucze, groty oraz takie ciekawostki jak figura szachowa czy miniaturowa żelazna siekierka będąca zabawką dziecięcą. Znaleziska świadczą o bogactwie właścicieli i szerokich kontaktach, niektóre wyroby pochodzą np. z Nadrenii.
koniec 2000 r. - zrujnowany pałac kupili polonusi z USA Alicja i Marian Hajdukowie. Rozpoczęli jego remont, którego zakończenie planowane jest na 2020 rok.
2013 r. - pałac został otwarty dla zwiedzających w soboty i niedziele. Obecnie obsługiwane są tylko grupy turystyczne
2020 r. - zmarł właściciel pałacu - Marian Hajduk. Dalszy los zabytku nie jest znany
Wykopaliska na Górze Fortecznej w Pieszycach, fot. A. Boguszewicz
Źródło: Corona Silesiae, Artur Boguszewicz
Informacje praktyczne
ADRES I KONTAKT Zamek-pałac - plac Zamkowy 5, Pieszyce
CZAS Z centrum miasteczka do zamku - pałacu idzie się 5 minut. Oglądnięcie z zewnątrz, czyli obejście dookoła zajmie ok. 25 minut.
Do grodziska miejskiego można się zatrzymać przy nowej uliczce - Miodowej, stąd już rzut beretem.
Na Górę Forteczną trzeba podejść ok. 2 kilometry piechotą.
WSTĘP Zwiedzanie częściowo odrestaurowanego pałacu dla turystów indywidualnych zawsze było mocno utrudnione. Aktualnie nie ma już wstępu w ogóle.
Na Górę Forteczną wstęp wolny, ale nieoznaczony.
Na grodzisko miejskie najbliższa droga prowadzi przez prywatną posesję.
Pocztówka z końca XIX wieku z zamkiem - pałacem pieszyckim
Położenie i dojazd
Centralno - południowa część woj. dolnośląskiego. 30 km na wschód od Wałbrzycha, 5 km na zachód od Dzierżoniowa. Zobacz na mapie. Zamek-pałac stoi przy placu Zamkowym, nieopodal ul. Mickiewicza, która przebiega rzez centrum Pieszyc. Góra Forteczna / Grodzisko, na której stał starszy zamek leży na zachód od Pieszyc przy wsi Rościszów, po lewej stronie drogi na Wałbrzych. Grodzisko określane jako stanowisko archeologiczne nr 2 znajduje się po prawej stronie drogi z Pieszyc do Bielawy.
Współrzędne geograficzne:
Zamek - pałac:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N50.715573° E16.581631°
format DM (stopnie, minuty): 50°42.93438'N 16°34.89786'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 50°42'56.06''N 16°34'53.87''E
Zamek na Górze Fortecznej - Grodzisku:
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N50.70274364° E16.54962468°
format DM (stopnie, minuty): 50°42.1646184'N 16° 32.9774808'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 50°42'09.88''N 16°32'58.65''E
Grodzisko miejskie (stanowisko archeologiczne nr 2):
Otwórz w: Google Maps, Bing Maps, Openstreet Maps
format D (stopnie): N50.71168032° E16.58966689°
format DM (stopnie, minuty): 50°42.7008192'N 16° 35.3800134'E format DMS (stopnie, minuty, sekundy): 50°42'42.05''N 16°35'22.80''E
Przedwojenna pocztówka
Bibliografia
Chorowska Małgorzata - Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne
Boguszewicz Artur - Corona Silesiae. Zamki Piastów fürstenberskich na południowym pograniczu księstwa jaworskiego, świdnickiego i ziębickiego do połowy XIV wieku
Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
Galeria zdjęć
Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.
Zamek-pałac Grodzisko miejskie
Zdjęcia wykonane latem 2024
Zdjęcia wykonane: zimą 2003/2004
Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych.
Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!
Miniforum
Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.
Ciesze sie ,ze badę mogła zwiedzić zamek w Pieszycach , własnie w maju przyjezdzamy z Niemiec na urlop do Bielawy.
Pozdrawiam serdecznie własciciela .Stworzył piękne dzieło.
(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.
Wykryto blokadę reklam :-(
ZamkoMania.pl to prywatny, niezależny serwis historyczno-krajoznawczy. Nie finansuje nas żadna firma ani instytucja. Pozwalając na wyświetlenie paru nienarzucających się reklam wspierasz nasze dalsze funkcjonowanie i aktualizację informacji.
Dlatego prosimy o wyłączenie blokowania reklam na tej stronie (instrukcja jak to zrobić w: AdBlock, Adblock Plus, Ghostery, uBlock Origin).