Zamek Przezmark

Przezmark
Średniowieczny zamek krzyżacki





Ocena zabytku


Możesz ocenić:
Przezmark (woj. pomorskie) - Średniowieczny zamek krzyżacki

Ocena obecnej atrakcyjności obiektu
4.5 stars
Średnia ocena: 4.7 na 5. Głosów: 345

       
    
 
Ocena nastawienia do turystów na terenie obiektu
5 stars
Średnia ocena: 4.8 na 5. Głosów: 298

       
    
 


Opis i stan obecny


W pomorskiej wsi Przezmark, tuż przy drodze, zobaczyć można pozostałości krzyżackiej warowni otoczonej wodami jeziora Mołtawa Wielka. Wybitnie obronne położenie na wypiętrzonym półwyspie jednak jej nie sprzyjało. Była zdobywana i niszczona, a do naszych czasów w dobrym stanie przetrwała wysoka sześciokodygnacyjna wieża narożna na przedzamczu zwana Wieżą Jeniecką lub Więzienną. Jej wielkość świadczy o potędze całego założenia, choć przypuszcza się, iż plan budowy nie został zrealizowany. Drugi człon - zamek górny składał się bowiem tylko z jednego skrzydła. Dopiero XVI-wieczna rozbudowa powiększyła budowlę o kolejne 3 skrzydła.
Zamek przeszedł niedawno badania archeologiczne, które zweryfikowały wiedzę o warowni.
Wjazd do zamku Przezmark prowadził od północy przez warowne przedbramie zwane "Pierwszą Basteją" z mostem zwodzonym. Dziś nie ma po nim śladu i nie wiadomo jak wyglądało, ale zapewne stanowiło mocne zabezpieczenie bramy.
Na przedzamczu, zwanym też w literaturze "zamkiem średnim", górowała wspomniana już czworoboczna Wieża Jeniecka o wysokości 35 metrów. Na jej najwyższym poziomie znajdował się ganek strażniczy, na niższych pomieszczenia wartownicze. Po zmianie funkcji na dzwonnicę pobliskiej świątyni ewangelickiej w końcu XVIII w. wisiał w niej XVI-wieczny dzwon z herbami wielkich mistrzów krzyżackich. W piwnicach natomiast funkcjonowało więzienie. Obecnie, można wejść na tę wieżę - ma ona charakter punktu widokowego. Kondygnacje podczas moich odwiedzin były pozbawione wystroju, ale obecnie się to zmieniło i nadano im historyzujący styl z replikami broni, porożami, sztandarami, starymi meblami. Na Wieży Jenieckiej widać zdobienia cegłą zendrówką oraz ślady po stykających się z nią kiedyś budynkach. Dookoła dziedzińca stały bowiem budynki m.in. stajni, browaru, młyna, piekarni, kuźni. Jedynie skrzydło południowe było niezabudowane, a w jego zachodniej części znajdowała się brama do zamku górnego. W narożu płn.-zach. przedzamcza również postawiona była wieża, lecz cylindryczna i przestała istnieć kilka wieków wcześniej. Badania archeologiczne w 2017 roku odsłoniły jej relikty.
Przedzamcze od zamku górnego oddzielone było fosą, początkowo sądzono, że nawodnioną, ale prawdopodobnie była ona jednak sucha. Obecnie jest zarośnięta chwastami. Zamek górny otoczono obwodem kamienno ceglanych murów o wymiarach wg ostatnich badań 50 x 77 m. Od wschodu, gdzie stał dom główny, lokalizowano drugą linię murów i parcham (międzymurze). Jednak prace archeologiczne nie dowiodły jego istnienia, prawdopodobnie nie było więc drugiej linii murów. Niewielką przestrzeń za murami, na zboczach półwyspu wykorzystywano na ogród i sad zakonny.
Część mieszkalna zamku Przezmark to początkowo dwukondygnacyjny (plus piwnice), dom główny od wschodu. Miał on nietypowy mocno wydłużony kształt o wymiarach 11,5x65 metrów. W XV wieku rozbudowano warownię o skrzydła południowe, zachodnie i północne, a dom główny podwyższono i dobudowano piętrowe krużganki. Od południa na zewnątrz murów znajdowała się ośmioboczna w przyziemiu, a wyżej okrągła, baszta o średnicy 8 metrów. Baszta ta zwana była Okrągłą, ale do dziś przetrwały tylko niskie mury części oktagonalnej. Sytuowanie przy niej ganku do wieży latrynowej (gdaniska) było błędem. Z wielu powodów - nie zanieczyszczano by jeziora, w którym łowiono ryby, odległość południowego brzegu cypla od brzegu jeziora była zbyt mała. Poza tym nie właściwie interpretowano XVII-wieczną grafikę (patrz poniżej). Latryna znajdowała się w narożniku północno-wschodnim i funkcjonowała do XVIII stulecia. Pod ziemią odkryto tam zbiornik ustępowy i liczne zabytki ruchome w postaci ceramiki kuchennej, kafli, fragmentów fajek oraz monetę krzyżacką datowaną na XIV-XV wiek. Drugi, późniejszy wykusz latrynowy istniał też w skrzydle zachodnim.
Od północnego wschodu lokalizuje się skromniejszą wieżę czworoboczną, w której miał być umieszczony skarbiec. Do dziś zachował się fragment budowli w tym miejscu z granitowym portalem od północy. Wyniki prac archeologicznych nic nie mówią jednak o wieży, również plany sporządzone przez niemieckich badaczy nie zaznaczają w tym miejscu wieży. Wg archeologów jest to narożnik domu głównego z wejściem do niewielkiego pomieszczenia z jednej strony oraz do wykusza latrynowego z drugiej. Prawdopodobnie więc wieża w tym miejscu nie istniała.
Zamek jest obecnie otoczony ogrodzeniem, stanowi bowiem własność prywatną, lecz uprzejmi właściciele wpuszczają turystów. Na przedzamczu z ładnymi alejkami, kwiatami i inną roślinnością ozdobną stoją drewniane domki - pozostałość po dawnym ośrodku wczasowym, a w narożu wspomniana Wieża Jeniecka.
Zamek górny podczas moich odwiedzin miał postać zarośniętego kopca, dookoła którego prowadziła ścieżka. Na kopiec dało się wejść od strony południowej. Znajdowały się na nim fragmenty murów obwodowych, bramy wjazdowej, narożnika domu głównego i baszty. Spoza roślin wyłaniały się relikty domu głównego z piwnicami. W dole widać by6ło kamienne filary podtrzymujące sklepienia piwnic oraz bazy filarów krużganków.
Mogło się to już nieco zmienić po przeprowadzonych pracach archeologicznych, poza tym od dawna mówi się o lepszym zagospodarowaniu ruin pod katem turystycznym, w tym wyeksponowaniu większych partii murów.

Zamek na rysunek Boot'a
Zamek w Przezmarku od strony płn.-zach. wg rysunku z lat 1627-1628 w Dzienniku A. Boot'a. Widać tu most zwodzony oraz ozdobne szczyty budynków zarówno w stylu gotyckim (brama, skrzydło wschodnie) jak i renesansowym (budynek przy bramie, skrzydło południowe).
Rysunek ten jest różnie interpretowany. Wg prowadzących współczesne badania zamku grafika przedstawia tylko przedzamcze, a po prawej widać most do zamku wysokiego, a nie od gdaniska. O ile argumenty, że gdanisko przy Wieży Okrągłej nie mogło istnieć są bardzo mocne i bezsprzecznie odnaleziono też latrynę średniowieczną w skrzydle wschodnim, to uznanie całego rysunku za przedzamcze jest mało przekonujące. Zabudowa przedzamcza byłaby zbyt okazała i skąd skrzydło południowe, które podobno nie istniało na przedzamczu? Poza tym z tyłu widać fragment dachu, idealnie pasujący do Wieży Okrągłej.




Przedwojenna pocztówka z Przezmarka
Przedwojenna pocztówka z jeziorem Śpiewaczym (poprzednia nazwa Mołtawy Wielkiej) i zamkową Wieżą Jeniecką



Plany i rekonstrukcje

Powrót na górę strony

Plan zamku wg T.Torbusa
Plan zamku krzyżackiego w Przezmarku wg Tomasza Torbusa. Na zielono obrysowano pierwotny zamek górny.
1 - zamek górny, 2 - przedzamcze, 3 - gotycki dom główny i podstawy krużganków, 4 - Wieża Okrągła, południowa, 5 - hipotetyczne międzymurze (niepotwierdzone badaniami), 6 - latryna zamkowa, 7 - wieża płn.-wsch. (niepotwierdzona badaniami), 8 - zabudowa gospodarcza, 9 - narożna Wieża Jeniecka (zachowana), 10 - jezioro, 11 - druga narożna wieża przedzamcza (niezachowana), 12 - fosa, 13 - zabudowa XVI-wieczna

Plan zamku w XVIII w.
Plan zamku w Przezmarku w 1750 r., w okresie siedziby starostwa Prus Górnych. 1 - dom główny z kaplicą, 2 - krużganki, 3 - dziedziniec, 4 - studnia, 5 - Wieża Okrągła, 6,7,9 - mieszkania urzędników sądowych i starostwa, 8 - Sala Królewska, 10 - resztki wieży (?), 11 - stajnia, 12 - Wieża Jeniecka, 13 - młyn, 14 - dom kamlarza (skarbnika) starostwa, 15 - relikty wieży narożnej, 16 - zniszczony browar

Rysunki C. Steinbrechta
Rysunki będące efektem badań zamku Przezmark przez C. Steinbrechta na początku XX wieku. A - Wieża Jeniecka od północy, B - Wieża Jeniecka od zachodu, C - przekrój Wieży Jenieckiej z oznaczeniami kondygnacji, D - plan kondygnacji I, II, V, VI

Archiwalne rysunki zamku
Rysunki z archiwum niemieckiego konserwatora zabytków C. Wünscha z 1934 roku, przedstawiają wygląd zamku w XVI/XVII wieku. Na górze widok od północy, na dole od zachodu


Historia, wydarzenia

Powrót na górę strony

Przypuszcza się, że pierwszy zamek w Przezmarku był obiektem drewniano -ziemnym wzniesionym w 2. połowie XIII wieku. Murowaną warownię postawił w 1. połowie XIV stulecia komtur dzierzgoński i Wielki Szatny Zakonu Krzyżackiego Luter z Brunszwiku. Założenie od początku zyskało kształt który nie zmienił się przez wieki - składało się z otoczonych murami zamku wysokiego i przedzamcza (zamku średniego). Część mieszkalną stanowił początkowo tylko "wielki dom" w skrzydle wschodnim na planie prostokąta z refektarzem, dormitorium i nieco później utworzoną kaplicą (początkowo kaplica św. Anny mieściła się na przedzamczu). Na zamku rezydował najpierw jedynie krzyżacki szafarz, potem jego ranga rosła - był siedzibą prokuratora, a następnie wójta, a od 1437 r. konwentu
Pierwotnie na miejscu zamku znajdował się gród plemion pruskich wypędzonych przez rycerzy zakonnych oraz osada targowa (stąd najstarsza nazwa miejscowości - Preußisch Mark czyli Pruski Rynek).

Zamek od północy w 1750
Widok od północy na zamek Przezmark w 1750 r. wg rysunku J.H. Dewitz'a

Zamek od zachodu w 1750
Widok od zachodu na zamek Przezmark w 1750 r. wg rysunku J.H. Dewitz'a

Zamek od płn.-zach. w 1750
Widok od północnego zachodu na zamek górny w 1750 r. wg rysunku J.H. Dewitz'a. Brak hipotetycznej wieży płn.-wsch., nie widać niestety domu głównego

punktor ok. 1274 r. - Krzyżacy wznieśli pierwszą drewniano - ziemną warownię
punktor lata 1316-1331 - budowa zamku murowanego. Istniejący cypel, na którym istniał niegdyś gród dodatkowo przecięto głęboką fosą zasilaną wodą z jeziora.
ozdoba
Mroczek i skarby
Zdobycie Przezmarku w roku 1410 opisał Jan Długosz: "Przybyło tam do króla wielu Krzyżaków zostawionych celem obrony grodu Przezmarka a oddawszy pokornie cześć królowi, przekazują mu gród i rezygnują z niego. Ten daje go w dzierżenie rycerzowi wielkopolskiemu Mroczce z Łopuchowa herbu Laski". Rycerz Mroczek z Łopuchowa pochodził z rodu Leszczyców, zasłużonego dla kraju w dobie panowania Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego. Mroczek uczestniczył w wielkiej wojnie z zakonem krzyżackim i musiał się zasłużyć skoro powierzono mu zarząd zamku przezmarskiego, w którym znajdował się duży skarb zakonny. Równocześnie król wysłał do zamku swego pisarza Jana Sochę, herbu Nałęcz, z zadaniem wykonania spisu całego majątku. Gdy wracał on ze spisem został skrycie zabity wraz z całym orszakiem. O zbrodnię oskarżono Mroczka, któremu mogło zależeć, aby król nie poznał faktycznego stanu majątku zakonnego. Wobec braku dowodów rozprawa sądowa zakończyła się uniewinnieniem, po złożeniu przysięgi rycerskiej.
O Mroczku było głośno jeszcze 2 lata później, gdy na czele pięciuset zbrojnymi najechał na gospodę, w której spodziewał się zastać i zabić kanclerza, biskupa krakowskiego Wojciecha Jastrzębca. Biskup przeniósł Piotra Wysza z biskupstwa krakowskiego na poznańskie, co bardzo nie podobało się Mroczce. Następnie był on jeszcze na tyle bezczelny, że oskarżył króla Władysława Jagiełłę, iż nie wynagrodził mu wydatków jakie poniósł w czasie zarządzania Przezmarkiem. Domagał się odszkodowania w sądzie, ale na rozprawę się nie stawił, więc sąd nakazał mu nie poruszać więcej tej kwestii.

punktor 1410 r. - król Władysław Jagiełło zdobył zamek bez walki
punktor 1411 r. - na mocy pokoju toruńskiego Przezmark zwrócono Krzyżakom
punktor 1414 r. - w czasie tzw. "wojny głodowej" wojska polskie litewskie zdobyły zamek. Brak informacji o zniszczeniach. Jednakże po upadku warowni w Dzierzgoniu znaczenie Przezmarku wzrosło. Rozpoczęto prace nad odbudową i rozbudową zamku
punktor 1437 r. - przeniesiono tu konwent zakonny z Dzierzgonia, a potem także sąd ziemski. Zwiększono obronność i wyposażenie zamku, przebudowano i podwyższono dom główny oraz umieszczono w nim kaplicę. W magazynach znajdowało się m.in. po 100 sztuk kusz i broni palnej, 11 beczek prochu. Na czele tutejszego konwentu złożonego z 18 rycerzy stał komtur Walter Kirskorp
punktor lata 1454-1466 - podczas wojny trzynastoletniej zamek przezmarski spłonął. Najpierw zdobyli go mieszczanie elbląscy, a potem odbili Krzyżacy. Próby odzyskania warowni przez Polaków nie powiodły się. Zdobyto tylko przedbramie zwane "Pierwszą Basteją"
punktor lata 1508-1527 - z powodu słabego stanu finansów zakonnych, warownię oddano w zastaw biskupom pomezańskim, którzy ją wykupili
punktor 1534 - po sekularyzacji zakonu książę pruski Albrecht Hohenzollern zastawił Przezmark gdańskiemu kasztelanowi von Zehmenowi, a potem burmistrzowi Gdańska von Werdenowi. Przeprowadzono w tym okresie prace remontowe z wykorzystaniem gotyckiego budulca z rozebranego klasztoru w Zalewie, co doprowadza do pomyłek we współczesnym datowaniu murów
punktor 1584 r. - gdy Przezmark stał się siedzibą starostwa górnopruskiego, a administrator Prus był margrabia Jerzy Fryderyk Hohenzollern, przeprowadzono remont i przebudowę zamku pod kierunkiem swojego nadwornego architekta z Królewca Blasiusa (Błażeja) Berwarta. Zamek górny stał się wtedy budowlą czteroskrzydłową, posiadał ozdobne szczyty i nowe duże prostokątne okna. Prace trwały jeszcze na początku XVII wieku
punktor 1626 r. - podczas wojny polsko - szwedzkiej książę Prus Jerzy Wilhelm popierał najeźdźców, tak więc i Przezmark stał po ich stronie. W zamku Szwedzi kilkakrotnie zaopatrywali się w żywność
punktor 1635 r. - zawaliła się część murów obronnych przezmarskiej warowni
punktor 1655 r. - w czasie "potopu" szwedzkiego budowla pełniła funkcje kwatermistrzowskie. Jej funkcje militarne były niewielkie. Następnie była wykorzystywana jako siedziba lokalnej administracji
punktor 1717 r. - pierwsza rozbiórka fragmentów murów grożących zawaleniem
punktor 1738 r. - z powodu złego stanu przedzamcza przeniesiono mieszkania urzędników starostwa do zamku wysokiego
punktor koniec XVIII w. - intensyfikacja działań zmierzających do pozyskania z ruin taniego budulca. Zbudowano z nich miejscowy folwark i być może kościół ewangelicki
punktor pocz. XX w. - z zamku przetrwałą tylko Wieża Jeniecka i stojący naprzeciw jej budynek w narożniku płn.-zach.
punktor 1935 r. - rozpoczęto prace badawcze i konserwatorskie pod kierunkiem Carla Wunscha. Odgruzowano i zabezpieczono ruiny, podmurowano fragmenty murów
punktor 1958 r. - kolejne prace zabezpieczające. Zachowaną wieżę, a teren zamkowy zamieniono na ośrodek wczasowy. Postawiono drewniane domki letniskowe oraz pawilony sanitarne, i gastronomiczne. Teren zamku wysokiego służył jako pole namiotowe. Zachowane korony murów zabezpieczono czapami smolno-betonowymi.
punktor 2000 r. - ruiny przeszły w ręce prywatne. Kupił je Ryszard Pilachowski wraz z żoną (jest on potomkiem szlachty inflanckiej). Małżeństwo przeprowadziło się tu z Warszawy. Swój dom postawili przy zamku, na miejscu dawnej kawiarni, a wcześniej średniowiecznego budynku przykuchennego
punktor 2017 r. - prace archeologiczne pod kierunkiem Magdaleny Żurek

Zdjęcie z ruinami z 1890 r.
Zdjęcie resztek zamku górnego i Wieży Jenieckiej Adolfa Böttichera z ok. 1890 r.



Zdjęcie lidar Przezmarku
Zdjęcie z lotniczego skanowania laserowego Przezmarku z półwyspem zamkowym. 1 - zamek górny, 2 - przedzamcze (zamek średni), 3 - zachowana Wieża Jeniecka


Informacje praktyczne



ADRES I KONTAKT
punktorZamek Krzyżacki - Przezmark 41

CZAS
punktor Oglądnięcie wieży i jej otoczenia trwa ok. 45 minut.

WSTĘP
punktor Teren zamku jest ogrodzony i dostępny za zgodą właścicieli. Tylko oni mogą wpuścić do wieży (i robią to chętnie). Opłatę w dowolnej wysokości wrzuca się do skrzynki. Godziny zwiedzania w sezonie: 10:00-18:00, w weekendy do 17:00.

Zdjęcie powojenne zamku
Ruiny domu głównego zamku Przezmark tuż po 2. wojnie światowej



Położenie i dojazd


Zachodnia część woj. pomorskiego. 38 km na południowy wschód od Malborka, 42 km na północ od Iławy. Zobacz na mapie.
Wzgórze zamkowe znajduje się przy samej drodze, wieżę widać z daleka.

GPS
Współrzędne geograficzne:

Otwórz w:  Google Maps,  Bing Maps,  Openstreet Maps
format D (stopnie):   N53.858232° E19.495184°  
format DM (stopnie, minuty):   53° 51.49392'N 19° 29.71104'E
format DMS (stopnie, minuty, sekundy):   53° 51' 29.64''N 19° 29' 42.66''E 


Zdjęcie ruin po wojnie
Zdjęcie z zamku górnego w Przezmarku tuż po 2. wojnie światowej


Bibliografia



punktor Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
punktor Haftka Mieczysław - Zamki krzyżackie w Polsce. Szkice z dziejów
punktor Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan - Leksykon zamków w Polsce
punktor Sypek Robert - Zamki i obiekty warowne Państwa Krzyżackiego cz. 2

Relikty domu głównego
Zdjęcie z reliktami domu głównego zamku w Przezmarku tuż po 2. wojnie światowej



Galeria zdjęć


Klikając w zdjęcie otrzymasz jego powiększenie w nowym oknie. Okno to można zamknąć kliknięciem w dowolny punkt POZA zdjęciem.

Przezmark - Przedzamcze z potężną Wieżą Jeniecką Przezmark - Wieża od zachodu - widać ślady dostawionego do niej budynku Przezmark - Wieża od południa Przezmark - Widok z fosy  oddzielającej zamek górny od przedzamcza na resztki murów i narożnik domu głównego Przezmark - Widok z zamku górnego na przedzamcze z Wieżą Jeniecką Przezmark - Jedno z pięter wieży bez wyposażenia Przezmark - Parter  wieży Przezmark - Widok z przedzamcza na północne skrzydło zamku górnego Przezmark - Widok z Wieży Jenieckiej na  przedzamcze Przezmark - Resztki skrzydła północnego z bramą na zamku górnym Przezmark - Zarośnięte fundamenty zamku górnego, widać kamienny filar Przezmark - Resztki domu głównego (lub hipotetycznej wieży) z granitowym portalem Przezmark - Widok  z zarośniętego zamku górnego - od lewej mury bramy, Wieża Jeniecka i mury domu głównego Przezmark - Odsłonięte piwnice zamku górnego Przezmark - Wejście od południa po schodkach na zamek górny Przezmark - Fragment murów obwodowych
Zdjęcia wykonane: latem 2004


Filmy wideo


Zamek w Przezmarku z drona 4K



Noclegi


punktor Przezmark - Kwatera agroturystyczna Białek Felicja , Przezmark 11b, tel. (055) 276 14 37
punktor Przezmark - Domek letniskowy, tel. (032) 216 80 11, gsm 606 308 228

Proponujemy wyszukanie noclegu w opisywanej miejscowości lub jej okolicy w serwisach noclegowych. Oferty cenowe online są zwykle atrakcyjniejsze niż rezerwacje telefoniczne!


oferta noclegowa 1       

Miniforum

Powrót na górę

Zapraszam do przesyłania swoich wypowiedzi i komentarzy odnośnie opisywanego zamku. Ukazują się one na stronie od razu po wpisaniu do formularza.

Ostatnie wpisy

  • Zamek w Przezmarku       Autor:  Iwona Hamera       Data:  2023-08-10 17:14:15
    Pamiętam ten widok z lat siedemdziesiątych. Jezdżdziłam tam na kolonie RWT z Radomia. Wtedy to była ruina. Cieszę się, że nowy właściciel tak pięknie zadbał o ten zakątek. Co jakiś czas śledzę w internecie informacje z Przezmarka i widzę jak się to miejsce zmienia.
  • Piękne miejsce.       Autor:  Aleksandra      Data:  2022-07-17 16:48:11
    Piękne miejsce z duszą. Pan Ryszard opowiada o wszystkim z bardzo dużą pasją I zaangażowaniem. To bardzo miły i kulturalny mężczyzna. We wierzy jest mnóstwo eksponatów. Na chwilę można przenieść się w historii. Miejsce naprawdę posiada duszę oraz magiczną atmosferę. Zdecydowania polecam. Warto  
  • Miejsce z duszą       Autor:  Jarosław Rama      Data:  2019-07-14 23:52:15
    Dziś odwiedziłem to miejsce razem z Żoną i dziećmi (kilkuletnie). Wszystkim się bardzo podobało. Pan Ryszard który jest właścicielem to wyjątkowy człowiek. Z pewnością będziemy odwiedzać miejsce oraz Pana Ryszarda. Dziękujemy i do zobaczenia.





Powót do strony startowej
Powrót do strony startowej

(c) 2001-2024 bd - Kontakt - Polityka Prywatności
Wszelkie prawa do własnych zdjęć i tekstów zastrzeżone, nie mogą być one wykorzystywane bez mojej zgody. Nie udzielam pozwolenia na kopiowanie opisów.